MILICJA OBYWATELSKA

Aktualna wersja na dzień 06:44, 28 maj 2023

Grzegorz Korczyński (z lewej), 1948

Były gmach Komendy Miejskiej MO przy ul. Świerczewskiego 27 (obecnie ul. Nowe Ogrody) w Gdańsku, od 1990 siedziba Komenda Miejska Policji

MILICJA OBYWATELSKA (MO). Początki. Powołana 7 X 1944 specjalnym dekretem Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Pierwszy Komisariat MO w Gdańsku rozpoczął działalność na Oruni, tuż po zajęciu przez Armię Czerwoną 27 III 1945 (zob. Alfons Gapski, założyciel pierwszej jednostki MO w Gdańsku). Do zorganizowania struktur na tzw. ziemiach odzyskanych utworzono specjalne grupy operacyjne Komendy Głównej MO. Grupa skierowana do Gdańska przybyła najprawdopodobniej w nocy 31 III 1945 z funkcjonariuszami Urzędu Bezpieczeństwa pod dowództwem byłego żołnierza Armii Ludowej, mjr. Grzegorza Korczyńskiego (latem 1945 powrócił na Lubelszczyznę), z pierwszą siedziba przy ul. Partyzantów 2. 4 IV 1945 przybyła do Gdańska druga grupa przedstawicieli MO z Poznania, pod dowództwem kapitana Mieczysława Konwizora, byłego żołnierza Armii Czerwonej i następnie I Dywizji Wojska Polskiego im. T. Kościuszki (27 III 1946 zwolniony ze służby za nadużycia urzędu). Organizacyjnie MO w Polsce dostosowano do podziału terytorialnego. Wprowadzono stałe posterunki na trasach wyjazdowych z Gdańska w kierunku Warszawy, Tczewa, Kartuz, kontrolujące ruch pojazdów, zawartość bagaży, ruch osobowy. Rogatki zlikwidowano około 1947.

Wojewódzka Komenda MO. Powołana w Gdańsku 10 IV 1945 przy ul. Nowy Świat 27 (później ul. Świerczewskiego, obecna ul. Nowe Ogrody), od najprawdopodobniej w 1952 przy ul. Okopowej 15. Podlegały jej komendy miejskie MO (utworzone w Gdańsku, Gdyni i Tczewie), komendy powiatowe i komisariaty morskie (w 1946 były trzy). Komendzie powiatowej podlegały posterunki MO, a komendom miejskim – komisariaty MO.

W styczniu 1946 w Komendzie Wojewódzkiej MO (KW MO) w Gdańsku zatrudnione były 343 osoby. Organizacyjnie KW MO składała się z biura komendanta (komendant, zastępca operacyjny, zastępca polityczno-wychowawczy, zastępca gospodarczo-administracyjny, finanse, adiutant), wydziału personalnego, wydziału kryminalnego służby śledczej, wydziału służby zewnętrznej, wydziału paszportowego i samodzielnej sekcji rejestracji cudzoziemców oraz trzech wydziałów: gospodarczo-administracyjnego, finansowego i polityczno-wychowawczego. Dodatkowo w ramach KW MO działała kompania operacyjna (do likwidowania band) z siedzibą przy ul. Kartuskiej 2/4.

W 1949, zgodnie z ogólnopolskim zarządzeniem, nastąpiło pełne włączenie MO w skład aparatu bezpieczeństwa publicznego, z czego zrezygnowano w 1956. Od tego czasu teoretycznie Służba Bezpieczeństwa była podporządkowana komendantowi wojewódzkiemu MO; jej szef do 1990 był jego pierwszym zastępcą. W 1957 KW MO w Gdańsku dysponowała 371 etatami, laboratorium kryminalistycznym, gdzie w latach 60. i 70. XX wieku dokonywano średnio około 600 ekspertyz rocznie.

W KW MO w Gdańsku utworzono w 1968 Wydział RKW (radiokontrwywiad), którego zadaniem był podsłuch przekazów radiowych emitowanych przez placówki dyplomatyczne ulokowane w Trójmieście. KW MO w Gdańsku podporządkowany był utworzony 1 VI 1945 Komisariat Morski MO Gdańsk (zob. Milicja Morska), któremu podlegały placówki milicyjno-portowe w Nowym Porcie (utworzona 1 VIII 1945) i w Świbnie (utworzona 8 VIII 1945). 7 X 1959, w 15 rocznicę powołania MO, na gmachu Komendy Wojewódzkiej odsłonięto tablicę pamiątkową (wykonana w czynie społecznym w Stoczni Gdańskiej) poświęconą 104 funkcjonariuszom MO, Służby Bezpieczeństwa i ORMO, w latach 1944-1959 „poległym na posterunku walki o utrwalanie władzy ludowej, bezpieczeństwa i porządku publicznego”.

Komenda Miejska MO w Gdańsku, z pierwszą siedzibą przy ul. Bojowców 6 ( Targ Rakowy), w grudniu 1945 liczyła około 200 funkcjonariuszy. Składała się z biura komendanta (zastępcy operacyjnego, zastępcy polityczno-wychowawczego, zastępcy gospodarczo-administracyjnego i sekretariat), sekcji personalnej, kryminalno-śledczej, paszportowej, służby zewnętrznej, gospodarczo-administracyjnej, autoinspekcji i plutonu rezerwy. Podlegało jej siedem komisariatów (zob. tabela poniżej); istniał także komisariat MO w Oliwie, podległy początkowo Komendzie MO powiatu gdańskiego i sopockiego.

Organizacja wszystkich komisariatów wyglądała podobnie: kierownik komisariatu, zastępca polityczno-wychowawczy, kancelaria, instruktor służby zewnętrznej, referat służby śledczej, referat personalny, referat gospodarczy, referat paszportowy, dyżurni, dzielnicowi i pluton rezerwy. W 1947 Komendę Miejską przeniesiono do zwolnionego przez KW MO budynku przy ul. Świerczewskiego 27 (ul. Nowe Ogrody). Sprawy, jakimi gdańska MO zajmowała się w latach 40. i wczesnych 50. XX wieku, to głównie walka z szabrownictwem, ochrona obiektów przemysłowych i kulturalnych, zadania związane z przesiedleniem rdzennej ludności i repatriantami ze Wschodu, likwidacja i aresztowania (z funkcjonariuszami Urzędu Bezpieczeństwa) członków 13 organizacji podziemnych występujących przeciwko nowej władzy ludowej (między innymi rozbicie grupy Łupaszki i Toma).

Po 1953 zlikwidowano komisariaty na Oruni, Dolnym Mieście, Siedlcach i przy ul. Niedziałkowskiego (obecnie al. Legionów). W związku z odbudową i rozwojem miasta w kolejnych latach powiększała się liczba komisariatów (powstał między innymi komisariat portu lotniczego MO w Gdańsk-Rębiechowie, komisariaty, czasowo, na Zaspie, Oruni Górnej, Przymorzu, ul. Krynickiej 7). Jednak trzon stanowiły trzy największe, zwane Komendami Dzielnicowymi (KD): KD Gdańsk-Śródmieście, ul. Piwna 32/35, KD Gdańsk-Wrzeszcz w nowej siedzibie, ul. Biała 1A, i KD Gdańsk-Portowa, ul. Kasztanowa 6. Komenda Dzielnicowa Gdańsk-Śródmieście pod koniec lat 60. XX wieku liczyła 116 funkcjonariuszy, dysponowała jednym samochodem, jednym motocyklem z wózkiem i jednym motocyklem pojedynczym. W sekcji operacyjno-dochodzeniowej do walki z przestępstwami kryminalnymi pracowało 12 osób, w sekcji do spraw walki z przestępstwami gospodarczymi 13 osób. W KD Gdańsk-Wrzeszcz 105 funkcjonariuszy, z tego 10 w sekcji do spraw przestępstw kryminalnych, a dziewięciu w sekcji do spraw walki z przestępstwami gospodarczymi. W KD Gdańsk-Portowa pracowało łącznie 85 funkcjonariuszy, z czego siedmiu (a niekiedy 10) w sekcji do spraw walki z przestępstwami kryminalnymi, 11 w sekcji do spraw walki z przestępstwami gospodarczymi i (co było novum) 10 osób w sekcji operacyjno-dochodzeniowej do spraw portowych.

Sprawy, jakie gdańska policja prowadziła w latach 70. i 80. XX wieku, to oprócz czysto kryminalnych walka z przestępstwami gospodarczymi, głównie o charakterze walutowo-dewizowym (co wynikało z portowego położenia miasta). 24 XII 1956 powołana została jednostka Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej (ZOMO). W Gdańsku jednostki te zapisały niechlubną kartę w czasie wydarzeń Grudnia 1970. W wyniku starć zginęło 47 osób: 44 cywilów, 1 żołnierz i dwóch milicjantów ( Grudzień 1970, zabici i zmarli). Oddziały ZOMO zostały zlikwidowane we wrześniu 1989.

Po wprowadzeniu 13 XII 1981 stanu wojennego gdańska MO brała udział między innymi w operacji Jodła, polegającej na internowaniu osób wytypowanych wcześniej przez Służbę Bezpieczeństwa. Podczas manifestacji 16 XII 1981, w czasie walk ulicznych, rannych zostało 164 cywilów i 160 milicjantów. 14 VII 1983 zmieniły się nazwy jednostek terenowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych: KW MO przemianowano na Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych (WUSW), a dotychczasowy komendant KW MO został szefem WUSW. 25 XI 1989 w Gdańsku założono pierwszy w Polsce Wojewódzki Komitet Założycielski Niezależnego Związku Zawodowego Funkcjonariuszy MO. Milicja Obywatelska istniała formalnie do 8 V 1990, kiedy to powołano policję. (Zob. też Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej). MB