TELEFONY

Aktualna wersja na dzień 23:59, 30 lis 2023

Reklama gdańskiej firmy z branży telefonicznej, 1924

TELEFONY. W 1876 Alexander Graham Bell (1847–1922) opatentował w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej pierwszy telefon, w Europie prace nad telefonizacją zaczęły się w latach 1880–1881; 1 IV 1881 pierwszych 48 abonentów otrzymało telefony w Berlinie. Połączenia opierały się na napowietrznych liniach kablowych, generatorach prądu stałego, po 1898 na prądzie zmiennym z miejskiej elektrowni, ręcznie obsługiwanych centralach i telefonach z korbką do wywołania centrali oraz nieodzowną tubką służącą jednocześnie do odbierania i przekazywania głosu.

W Niemczech pierwszym producentem central oraz aparatów był koncern Siemens und Halske, następnie także Telefunken. W Królewcu, Gdańsku i Sopocie tworzenie pierwszej sieci telefonicznej rozpoczęło się w połowie 1883. W Gdańsku centralę zlokalizowano w nowym budynku Cesarskiego Urzędu Telegraficznego (Kaiserliches Telegraphenamt) przy Hundegasse 114/116 (ul. Ogarna). Uruchomiona została uroczyście wieczorem 19 XII 1883, do centrali podłączono pierwszych 40 abonentów prywatnych i urzędów z terenu Głównego Miasta, telefon z numerem 1 otrzymało biuro browaru w Kuźniczkach (Danziger Aktien-Bierbrauerei) przy Heilige-Geist-Gasse 126 (ul. św. Ducha). W 1884 miejska sieć telefoniczna poszerzona została o kolejnych abonentów w centrum Gdańska oraz w rejonach przemysłowych nad Martwą Wisłą. Pierwszą rozmównicę publiczną otwarto 9 V 1884 w budynku giełdy zbożowej przy Langer Markt 45 (Długi Targ; Dwór Artusa), koszt trzyminutowej rozmowy z abonentem w porcie wynosił 50 fenigów. Druga publiczna rozmównica została oddana do użytku 1 IX 1885 w budynku poczty przy ul. Langgasse 22 (ul. Długa). W Sopocie rozmównicę dla połączeń miejscowych otwarto 1 VI 1884 w budynku Domu Kuracyjnego. W 1886 małe centralki telefoniczne na kilkadziesiąt numerów powstały w Nowym Porcie, łącząc portowe magazyny i biura maklerskie, oraz we Wrzeszczu i Oliwie. Uzyskały one 1 VII 1893, podobnie jak Sopot, połączenie kablowe z gdańską centralą.

Koszt instalacji telefonów oraz ich użytkowania był dość wysoki, co ograniczało krąg abonentów (np. w 1915 w Oliwie było tylko 110 abonentów). Użytkownikami były głównie urzędy państwowe i miejskie, biura i kantory dużych przedsiębiorstw, firm handlowych i bankowych, redakcje gazet, mieszkania i gabinety wziętych lekarzy, adwokatów czy notariuszy. Mniejsze firmy do przekazywania dokumentów czy informacji jeszcze przez wiele lat korzystały z poczty oraz własnych lub wynajętych gońców.

Po 1884 rozpoczęło się żywiołowe tworzenie w Niemczech sieci międzymiastowych. W sierpniu 1886 Gdańsk uzyskał połączenie z Helem i Wejherowem (przez Gdynię i Puck). W 1893 powstała ważna magistrala telefoniczna Berlin – Elbląg – Królewiec. 1 VII 1893 oddano do użytku bezpośrednią linię między centralami w Gdańsku i Elblągiem, co pozwoliło na uruchomienie poprzez tę magistralę połączeń z abonentami w Królewcu, Toruniu, Bydgoszczy, Poznaniu i Berlinie. Nadal jednak podstawą funkcjonowania central były połączenia obsługiwane przez dyżurne telefonistki, łączące abonentów za pomocą sznurów z wtyczkami.

Przełom w technice telefonicznej nastąpił w 1892, po skonstruowaniu centrali półautomatycznej oraz po wynalezieniu i opatentowaniu w 1896 aparatu z tarczą wybierającą numery. Pozwoliło to na budowę różnego typu najpierw półautomatycznych, następnie automatycznych miejskich central telefonicznych. Powstały one w Gdańsku po 1900, a po 1909 również we Wrzeszczu, gdzie uruchomiono centralę w nowym budynku pocztowo-telegraficznym przy Hauptstraße 100A (al. Grunwaldzka). Centrale te funkcjonowały w Gdańsku do 1980, kiedy zastąpiły je centrale sterowane elektronicznie, a następnie cyfrowo (niektóre centrale wewnątrzzakładowe w Gdańsku jeszcze do 1990 obsługiwane były przez dyżurne telefonistki). Ważnym elementem telefonizacji miejskiej stało się uruchomienie w 1900 ulicznych, wrzutowych automatów telefonicznych. Miejska rozmowa kosztowała 10 fenigów, z Nowym Portem – 20 fenigów. Wykorzystując miejską sieć telefoniczną, w 1900 oddano do użytku uliczne sygnalizatory pożarowe, połączone z siedzibą miejskiej straży pożarnej przy Hundegasse (ul. Ogarna). 15 VI 1903 wprowadzono połączenie telefoniczne Gdańska z Paryżem, koszt pięciominutowej rozmowy wynosił 5 marek. Zwiększenie liczby abonentów w następnych latach wynikało z postępu technicznego w telefonizacji i obniżania kosztów. Rozwój terytorialny Gdańska w latach 1914–1933 spowodował włączenie do sieci miejskiej abonentów z nowych dzielnic, w tym z Oliwy i Oruni. 15 VIII 1929 roku po raz pierwszy przeprowadzono rozmowę na linii Gdańsk–USA, 28 V 1935 na linii Gdańsk–Tokio.

W marcu 1945 na skutek działań wojennych uległa zniszczeniu najstarsza centrala telefoniczna przy ul. Ogarnej, poważnie uszkodzone zostały centrale we Wrzeszczu i w Oliwie, a także większość napowietrznych linii telefonicznych. W 1945 korzystano w mieście z wojskowej sieci telefonicznej. Centralę we Wrzeszczu, początkowo na 1600 numerów, uruchomiono po szybkim remoncie 3 XI 1945, podłączono do niej także część abonentów z centrum Gdańska, głównie biura i urzędy państwowe. W latach 1946–1947 rozpoczęła działalność centrala w Oliwie (z numerem początkowym: 51-…). 19 VII 1949 uruchomiono w Gdańsku telefoniczną zegarynkę. W 1952, po odbudowie kompleksu pocztowo-telegraficznego przy ul. Długa 22 – Ogarna 114/116, została tam zainstalowana nowoczesna centrala automatyczna dla Gdańska i jego dzielnic (z numerem początkowym: 31-…). Połączenia międzymiastowe i międzynarodowe aż do końca lat 70. XX wieku odbywały się za pośrednictwem telefonistek.

Trudności z uzyskaniem telefonu stacjonarnego były powodem dużego powodzenia ulicznych budek i wrzutowych aparatów telefonicznych (na monety), po 1990 działających także na karty telefoniczne. Pierwszy uliczny telefon zainstalowano w Oliwie 1 V 1955, w centrum Gdańska zaś przed budynkiem prasy na Targu Drzewnym 7/9. W urzędach pocztowych działały miejskie i międzymiastowe rozmównice publiczne. Ważnym momentem w rozwoju gdańskiej telefonizacji było oddanie do użytku na początku 1964, w nowo wzniesionym budynku przy al. Grunwaldzkiej 108, nowoczesnej automatycznej centrali miejskiej na 6000 numerów we Wrzeszczu (z numerem początkowym: 41-…) oraz centrali międzymiastowej, następnie 21 VII 1964 kolejnej, przy ul. Ciasnej na Siedlcach, na 3000 numerów (z numerem początkowym: 32-…), która obsługiwała zachodnią część miasta. W kwietniu 1964 w gdańskim Urzędzie Pocztowym nr 1 przy ul. Długiej otwarto pierwszą w Trójmieście publiczną rozmównicę (cztery automaty telefoniczne, umieszczone w odrębnych gablotach, z boków i od góry osłoniętych szklanymi taflami). Po 1970 telefoniczne linie napowietrzne zostały zastąpione przez podziemną sieć kablową.

W okresie stanu wojennego (13 XII 1981 – 22 VII 1983) część rozmów była legalnie podsłuchiwana przez służby specjalne, o czym informował automatycznie odtwarzany przy każdej rozmowie głos telefonistki. Po 1990 nastąpiły rewolucyjne zmiany w polskiej i gdańskiej sieci telefonicznej. Telekomunikacja Polska utraciła monopol na obsługę telefonów stacjonarnych; powiększyła się liczba operatorów oferujących połączenia między telefonami stacjonarnymi różnych sieci. Po 2000 uproszczono zasady uzyskiwania automatycznych połączeń aparatów sieci stacjonarnej z telefonami komórkowymi. Obniżono też koszty tych rozmów. Centrale automatyczne zostały zastąpione cyfrowymi w rozmowach miejscowych i automatycznych połączeniach międzymiastowych i międzynarodowych z wykorzystaniem numerów kierunkowych. W 1932 telefony miały numery pięciocyfrowe, od 1952 – sześciocyfrowe, obecnie zaś – siedmiocyfrowe. Tradycyjną sieć telefoniczną opartą na kablach miedzianych zastępuje się bardziej pojemną światłowodową siecią. Od 1995 konkurencją dla telefonów stacjonarnych stała się sieć telefonów komórkowych, oferowanych przez kilku operatorów. Powoduje to stałe zmniejszanie się liczby abonentów coraz droższych w eksploatacji telefonów stacjonarnych. MrGl