MICHALAK STEFAN STANISŁAW, lekarz

Aktualna wersja na dzień 17:30, 5 lip 2023

Stefan Stanisław Michalak

Tablica poświęcona pamięci Stefana Michalaka w Budynku nr 1 Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, ul. Dębinki 7

Pomnik Stefana Michalaka przed gmachem głównym Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego

Rozprawa Stefana Michalaka o początkach Akademii Lekarskiej w Gdańsku, 1946

STEFAN STANISŁAW MICHALAK (26 VII 1909 Kilonia – 15 VIII 1947 na morzu koło Jastrzębiej Góry), lekarz, biochemik. Szkołę podstawową i I rok Königliches Gymnasium ukończył w Kilonii i po powrocie z rodziną do Polski w 1919 kontynuował naukę w Gimnazjum im. Bergera w Poznaniu (1919–1924). Na podstawie bardzo dobrych wyników w nauce jako stypendysta rządu francuskiego wyjechał do Nancy, gdzie uczęszczał do Lycée Henri Poincaré (1924–1927) i zrobił maturę (bachelier-ès-sciences). W latach 1927–1933 studiował medycynę na uniwersytecie w Poznaniu, dyplom lekarza medycyny uzyskał 10 VI 1933.

Odbył praktyki jako asystent w klinikach poznańskich: 1–30 IV 1932 – oddział wewnętrzny Szpitala Przemienienia Pańskiego; 1 V – 15 X 1932 – oddział chirurgiczny Szpitala św. Józefa; 10 VI – 4 IX 1933 – oddział wewnętrzny Szpitala Przemienienia Pańskiego; 10 X 1934 – 10 I 1935 – oddział ginekologiczno-położniczy Szpitala Wojskowego; 2 XI – 2 XII 1934 – uniwersytecka klinika dermatologiczna; 15 I – 15 II 1935 – Zakład Radiologii Uniwersytetu Poznańskiego; 1 IV – 6 VI 1935: oddział chirurgiczny Szpitala św. Józefa.

Od września 1933 do września 1934 odbywał czynną służbę wojskową w Szkole Podchorążych Sanitarnych w Warszawie i w 3. Pułku Lotniczym w Poznaniu, od 1 I 1935 podporucznik rezerwy. Od czerwca 1935 do kwietnia 1936 był lekarzem okrętowym na statku „Warszawa”, od kwietnia 1936 do września 1937 na „Darze Pomorza” (rejs na Galapagos, Tahiti i przylądek Horn). Przy komendancie „Daru Pomorza” był jednocześnie oficerem komplementacyjnym i składał oficjalne wizyty u prezydentów republik i gubernatorów poszczególnych kolonii w Ameryce Południowej i Środkowej i na wyspach Oceanu Spokojnego. Od września 1937 do marca 1938 był lekarzem na m/s „Piłsudski” i m/s „Batory”. Od kwietnia 1938 do sierpnia 1939 zajmował stanowisko lekarza Syndykatu Emigracyjnego, Państwowej Szkoły Morskiej i zastępcy lekarza portowego w Gdyni.

Zmobilizowany 26 VIII 1939 do Szpitala Wojennego nr 801 w Dublanach Laszkach koło Lwowa dostał się we wrześniu 1939 do niewoli. Konwojowany przez żołnierzy sowieckich uciekł z transportu na terenie Wołynia, odnalazł rodzinę i powrócił do Poznania. Odmówiwszy podpisania folkslisty, przeniósł się do Warszawy, gdzie najpierw (1939–1941) otoczył opieką lekarską wysiedloną ludność polską, następnie pracował jako lekarz epidemiolog w Państwowym Zakładzie Higieny (1941–1945). Tam zdobywał nielegalnie szczepionkę przeciw durowi plamistemu i dostarczał ją dowódcy podlaskiego okręgu Armii Krajowej (mjr „Socha”). W sierpniu i wrześniu 1944 pomagał ludności cywilnej Warszawy w czasie powstania warszawskiego (został ranny w głowę).

Zmuszony przez żołnierzy niemieckich do opuszczenia Warszawy (z młodszym bratem Zbigniewem, późniejszym lekarzem) i leczenia rannych Niemców, uciekł i do stycznia 1945 roku przebywał w Łowiczu. 25 I 1945 oddelegowany przez Ministerstwo Pracy, Opieki Społecznej i Zdrowia do organizowania sanitariatu portowego i miejskiego na Wybrzeżu. 6 IV 1945 przybył do płonącego Gdańska, gdzie ponownie został ranny w głowę. Mianowany dyrektorem i naczelnym lekarzem Szpitala Miejskiego, na jego bazie powstała Akademia Lekarska w Gdańsku (ALG, GUMed), w której był dyrektorem zarządu klinik, a następnie od 1 I 1946 adiunktem w Katedrze i Zakładzie Chemii Lekarskiej. Obronił wówczas pracę doktorską, przygotowaną jeszcze na uniwersytecie w Poznaniu w latach 1935–1937 z dziedziny ginekologii (Czynne postępowanie w przypadkach poronień gorączkowych z ciepłotą poniżej 38ºC), stopień doktora nauk medycznych nadał mu 26 II 1946 Wydział Lekarski Uniwersytetu Poznańskiego.

Równolegle organizował morską służbę zdrowia: od 1 VI 1945 był Naczelnym Lekarzem Portu w Gdańsku, od 1 I 1946 Naczelnikiem Portowego Urzędu Zdrowia w Gdańsku. Był równocześnie etatowym lekarzem gdańskich konsulatów Republiki Francuskiej i Królestwa Szwecji. Odbył dwie podróże naukowe do Szwecji: w maju 1946 na zaproszenie Karolinska Institutet w Sztokholmie i w lipcu 1947 do Sztokholmu i Uppsali na kongres naukowy w dziedzinie cytologii. Dzięki jego kontaktom ALG uzyskała znaczną pomoc materialną ze Szwecji. Od 26 V 1945 był członkiem Izby Lekarskiej Gdańsko-Pomorskiej, a od 8 X 1945 członkiem założycielem Lekarskiego Towarzystwa Naukowego ALG.

Głównymi dziedzinami jego badań naukowych były medycyna morska, historia medycyny oraz biochemia. Opublikował w „Tygodniku Lekarskim”: Początki administracji polskiej na terenie obecnej Akademii Lekarskiej w Gdańsku (1946), O zadaniach szpitali w miastach portowych w odniesieniu do załóg obcych statków (1947), Kilka uwag o oznaczaniu ilości białka w surowicy za pomocą refraktometru (1947), ponadto W stulecie zastosowania eteru do uśpienia („Nowiny Lekarskie” 1948). Wygłoszony na zebraniu Gdańskiego Towarzystwa Lekarskiego 10 XII 1946 referat Ciężar właściwy krwi. Znaczenie kliniczne, z pogranicza biochemii i biofizyki, przedstawiał podstawę jego planowanego przewodu habilitacyjnego.

Grał na fortepianie (uczył się w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Poznaniu). Żonaty był od 1938 z Haliną (2 VI 1911 Dżuryn, Ukraina – 3 III 2010 Konin), córką Włodzimierza Maczuszenki, właściciela ziemskiego, nauczyciela, bankiera (współzałożyciela i wiceprezesa Narodowego Banku Podolskiego w Winnicy), członka Centralnej Rady Ukrainy, w latach 1917–1920 atamana i pułkownika armii Ukraińskiej Republiki Narodowej (UNR), w tym dowódcy 56. i 52. pułku Strzelców Siczowych. Jej matkę Irenę, z domu Saliy, jako zakładniczkę rozstrzelali bolszewicy w 1920. W 1922 z trojgiem młodszego rodzeństwa Halina przybyła do Polski. Po uzyskaniu w 1929 matury w Krzemieńcu w latach 1930–1934 pracowała jako wychowawczyni młodzieży w Związku Osadników w Warszawie, uczęszczając do Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego (1931–1933), a następnie do Szkoły Położnych w Warszawie (1933–1934). W 1936 ukończyła kurs pielęgniarski w Warszawie. W latach 1936–1938 pracowała jako pielęgniarka na m/s „Piłsudski” (rejsy z Gdyni głównie do Nowego Jorku, jak również do Kopenhagi, Londynu, Halifaksu, na Bahama, Florydę, Bermudy, do Hawany, Caracas i Panamy). W latach 1939–1945 przebywała w Warszawie. Po śmierci męża została aresztowana w 1949 przez władze i skazana na trzy lata więzienia za rzekomą „próbę nielegalnego przekroczenia granicy państwowej”. Wyrok odbywała w gdańskim więzieniu przy ul. Kurkowej ( areszt śledczy). Zwolniona warunkowo po roku, z zakazem mieszkania w strefie przygranicznej. W latach 1950–1981 mieszkała w Poznaniu, 1982–2010 w Warszawie i Koninie. Pochowana na cmentarzu Junikowo w Poznaniu. Z małżeństwa tego pochodzą Stefan Jacek Michalak i Stanisław Jerzy Michalak (ur. 1947).

Zginął w pobliżu Jastrzębiej Góry, spiesząc na ratunek dwóm tonącym w Morzu Bałtyckim. Pochowany na cmentarzu Srebrzysko. W 1996 prochy przeniesiono do kwatery pracowników gdańskiej Akademii Medycznej w alei głównej.

7 IV 1946 dowódca Marynarki Wojennej kontradmirał Adam Mohuczy „za bohaterskie czyny i dzielne zachowanie się w walce z niemieckim najeźdźcą” nadał mu medal „Za Odrę, Nysę i Bałtyk. Zwycięzcom III 1945 – IV 1945”. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej odznaczył go pośmiertnie Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski i Złotym Krzyżem Zasługi, a w pierwszą rocznicę tragicznej śmierci (15 VIII 1948) Senat ALG ufundował poświęconą mu tablicę pamiątkową w głównym gmachu Akademii. W 1996 Rada Miasta Gdańska nazwała jego imieniem plac przed Akademią, u zbiegu ulic Dębinki i Marii Skłodowskiej-Curie, a 8 X 2001, w 56. rocznicę utworzenia ALG, odsłonięto na tym placu poświęcony mu pomnik ( pomnik Stefana Michalaka). BŚ