Tekst źródłowy strony WASZETA JĘDRZEJ, lektor języka polskiego

{{web}}
[[File: Kaplica_św._Anny_1916-1923.jpg |thumb| Kaplica św. Anny z amboną ufundowaną przez Jędrzeja Waszetę, 1916/1923]]
[[File: Kaplica_św._Anny_1984.jpg |thumb| Kaplica św. Anny z amboną ufundowaną przez Jędrzeja Waszetę, 1984]]
'''JĘDRZEJ (ANDRZEJ) WASZETA''' (Andreas Waschetta, Wascheta) (1 XI 1677 Szestno koło Mrągowa – 12 VIII 1729 Gdańsk), kaznodzieja (pastor) polsko-ewangelicki w gdańskiej [[KOŚCIÓŁ I KLASZTOR FRANCISZKANÓW ŚW. TRÓJCY | kaplicy św. Anny]], lektor języka polskiego w gdańskim [[GIMNAZJUM AKADEMICKIE | Gimnazjum Akademickim]]. Od 1687 uczeń szkół w Królewcu (Königsberg), początkowo w gimnazjum Löbenicht, od 1697 student filozofii i teologii na tamtejszym uniwersytecie. <br/><br/>
Po studiach zamieszkał u brata Jana (1663–1719), w latach 1696–1719 pastora w Małym Kacku / Redłowie (obecnie dzielnice Gdyni, kościół stał na granicy obu wsi), przez rok pracował jako nauczyciel domowy w rodzinie von Krockow. Od 22 IV 1702 do 1704 rektor szkoły miejskiej w Starogardzie Gdańskim, po rezygnacji kaznodzieja polski i niemiecki oraz nauczyciel domowy w Gdańsku. Od października 1705 pastor w Rębielczu koło Pszczółek, następnie w Ostrowitem. 20 VIII 1709 powołany na polskiego kaznodzieję (pastora) kaplicy św. Anny i jednocześnie niemieckiego drugiego diakona [[KOŚCIÓŁ I KLASZTOR FRANCISZKANÓW ŚW. TRÓJCY | kościoła św. Trójcy]] w Gdańsku. 26 VIII 1709 gdańska [[RADA MIEJSKA | Rada Miejska]] – pod wpływem sugestii jego poprzednika [[PESAROVIUS ALBERT, pastor kościołów św. Ducha i św. Barbary | Alberta Pesaroviusa]] – wydała zarządzenie o rozdziale podwójnej funkcji jednego duchownego, zezwoleniu polskiemu kaznodziei na udzielanie chrztów i ślubów w języku polskim oraz jednoczesnym mianowaniu go lektorem tego języka w Gimnazjum Akademickim. Stał się więc odrębnym, wyłącznie dla posługi w kaplicy św. Anny polskim kaznodzieją, pierwsze kazanie wygłosił 1 września. Wobec panującej w Gdańsku [[EPIDEMIE NOWOŻYTNE | wielkiej epidemii dżumy]] i zamknięcia także Gimnazjum Akademickiego, pracę na stanowisku lektora języka polskiego rozpoczął w nim dopiero 28 I 1710.<br/><br/>
Wspomniane zarządzenie Rady Miejskiej przywróciło także pełen zakres lektoratu języka polskiego w Gimnazjum Akademickim, dzięki czemu mógł podnieść poziom nauczania tego języka. Wskutek zgłaszanych przez niego wielu niejasności i spornych sytuacji przy udzielaniu chrztów i ślubów w języku polskim parom, w których jedna ze stron tego języka nie znała, w latach 1712 i 1713 Rada Miejska doprecyzowała tę kwestię, zezwalając na prowadzenie obrzędów równolegle także w języku niemieckim.<br/><br/>
Był fundatorem ambony w kaplicy św. Anny, którą sam poświecił 13 VI 1721 (łacińską adnotację o fundacji umieścił na wewnętrznej stronie jej drzwi). Współpracował z drugim z polskich kaznodziei w Gdańsku, [[MONETA JAN, kaznodzieja polski | Janem Monetą]] z  [[KOŚCIÓŁ ŚW. DUCHA| kościoła św. Ducha]], przyczynił się do powstania ułożonego przez niego polskiego ''Kancjonału'' (1723). W latach 1724–1725 był opiekunem osieroconego [[GODLEWSKI JAN JERZY, lektor języka polskiego | Jana Jerzego Godlewskiego]] w trakcie jego nauki w Gimnazjum Akademickim. Był właścicielem bogatego księgozbioru poloników, po śmierci wyprzedanego na aukcjach.<br/><br/>
Od 7 III 1707 żonaty był z Adelgundą z domu Wolff, wdową po pastorze Abrahamie Bieleckim, zmarłym w Kobylej Kępie koło Nowego Dworu Gdańskiego. Ojciec Johanna Gottlieba i Andreasa Gottlieba, zapisanych odpowiednio 26 VIII 1720 i 20 I 1722 do przedostatniej klasy (secundy) Gimnazjum Akademickiego, oboje utonęli podczas przejażdżki łodzią po Motławie. W tym samym Gimnazjum Akademickim nauki pobierali także synowie jego brata Johanna: Andreas Gottlieb i Johann Friedrich, zapisani do secundy odpowiednio  12 V 1719 i 1 XII 1724. <br/><br/>
Kazanie na jego pogrzebie wygłosił diakon [[KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA I ŚW. JANA APOSTOŁA | kościoła św. Jana]] [[RICHTER GOTTLIEB, pastor kościołów św. Katarzyny i NMP | Gottlieb Richter]] (wcześniej diakon w kościele św. Trójcy).{{author: JANSZ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/>


'''Bibliografia''':<br/>
''Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814'', wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 303, 305, 308.   <br/>
Czerniakowska Ewa, ''Waszeta Andrzej'', w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement II, Gdańsk 2002, s. 303-304. <br/>
Faber Walther, ''Die polnische Sprache im Danziger Schul- und Kirchenwesen von der Reformation bis zum Weltkrieg'', „Zeitschrift des Westpreußischen Gechichtsvereins“, H. 70, 1930, s. 116-119, 125-126.<br/>
Pniewski Władysław, ''Język polski w dawnych szkołach gdańskich'', Gdańsk 1938, s. 120-122.<br/>
Praetorius Ephraim, ''Athenae Gedanenses sive Commentarius historico-chronologicus …'', Lipsiae 1713, s. 167.<br/>
Praetorius Ephraim, ''Danziger Lehrer Gedächtniß …'' Danzig und Leipzig, 1760, s. 14, 69, 78, 80.<br/>
Rhesa Ludwig, ''Kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreuszen angestellten Predigern'', Königsberg 1834, s. 62.<br/>
Schnaase Eduard, ''Geschichte der evangelischen Kirche Danzigs actenmässig dargestellt'', Danzig 1863, s. 97, 151-152, 495.<br/>
Starek Elzbieta, Kotłowski Grzegorz, ''Łacińskie inskrypcje w kościołach Gdańska. Śródmieście'', Pelplin 2015, s. 215-217. <br/> 
Weichbrodt Dorothea, ''Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert'', Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 5, 123.<br/>
Wotschke Teodor, ''Polnische und litauische Studenten in Königsberg'', „Jahrbücher für Kultur und Geschichte der Slaven“, Neue Folge, Bd. 6, H. 4, 1930, s. 428-447.