Tekst źródłowy strony UPHAGEN JOHANN, bibliofil, historyk, rajca

{{paper}}
[[File:Johann_Uphagen.jpg|thumb|Rozprawa o historii książąt gdańskopomorskich Johanna Uphagena, ''Ehrenrettung der älteren Polnischen Geschichtschreiber, gegen die neulich im Drucke erschienene: Gründliche Nachricht von den Herzogen von Pommern Danziger Linie'', 1774]]
[[File: Johann_Wilhelm_Uphagen_rachunek_1763.jpg |thumb| Rachunek [[MOHRHEIM FRIEDRICH CHRISTIAN SAMUEL, kompozytor, kapelmistrz| Friedricha Christiana Mohrheima]] za wykonanie kantaty z okazji ślubu Johanna Wilhelma Uphagena z Johanną Florentiną Uphagen w 1763]] 
'''JOHANN WILHELM UPHAGEN''' (9 II 1731 Gdańsk – 17 XI 1802 Gdańsk), rajca, kupiec, bibliofil i historyk. Syn [[UPHAGEN PETER, kupiec, armator, rajca | Petera Uphagena]], brat [[UPHAGEN CARL HEINRICH, kupiec, armator| Carla Heinricha]]. Przez dwa lata praktykował w firmie ojca, za namową [[LENGNICH GOTTFRIED, prawnik, historyk, patron gdańskiej ulicy | Gottfrieda Lengnicha]], od odbyciu kursów z greki, łaciny i filozofii, od 1751 do 1754 (wraz z bratem Wilhelmem) studiował w Getyndze prawo, filozofię i historię. Podczas studiów przyjaźnił się z [[REMUS GEORG ERNST, lekarz, botanik | Georgiem Ernstem Remusem]] i Peterem Castellem, będąc współautorem druków gratulacyjnych z okazji uzyskania przez nich stopnia doktora. Po zakończeniu studiów podróżował po Niemczech, Holandii i Francji, w Gdańsku od lipca 1755. 28 IV 1763 uzyskał kupieckie [[OBYWATELSTWO MIEJSKIE | obywatelstwo Gdańska]]. Od 1765 stał na czele zarządu [[SZPITAL ŚW. ELŻBIETY | szpitali św. Elżbiety]] i [[SZPITAL ŚW. DUCHA | św. Ducha]], od 1768 był seniorem gminy reformowanej, kierował też kasą dla ubogich swojej gminy.<br/><br/>
Od 1776 [[ŁAWA MIEJSKA | ławnik]], zasiadał w komisjach miejskich zajmujących się podatkami, terytorium miejskim, w randze podpułkownika pełnił funkcję dowódcy trzech (z czterech) gdańskich regimentów: „niebieskiego”, „białego” i „czerwonego” ([[KWARTAŁY | kwartały]]). Od 1792 [[RADA MIEJSKA | rajca]]. Wchodził w skład deputacji i zarządów miejskich, do spraw menniczych, [[SĄD WETOWY | Wety]], Kolegium Handlowego, Straży Ogniowej (podlegały mu latarnie miejskie), Garnizonu, Artylerii, Rady Wojennej. Złożył ostentacyjnie urząd po przejściu Gdańska pod władzę pruską w 1793. W uznaniu za taką postawę otrzymał od króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego pozłacaną tabakierkę.<br/><br/>
Właściciel firmy handlowej, prowadzonej początkowo z [[STEFFENS CARL GOTTLIEB, kupiec | Carlem Gottliebem Steffensem]]. Właściciel lub współwłaściciel domów przy Langer Markt 45 (Długi Targ) (tzw. Stary Dom Ławy, [[DWÓR ARTUSA | Dwór Artusa]]), (zakupionego przez ojca w 1763 w charakterze ślubnego podarunku), przy Breitgasse 71 i 24 (ul. Szeroka), Brotbänkengasse 40 (ul. Chlebnicka), Frauengasse 38 (ul. Mariacka), Heilige-Geist-Gasse 83 (ul. św. Ducha). Był właścicielem podmiejskiej wsi Buszkowy (1754), spichrza Małpa ([[SPICHLERZE | Spichlerze]], ul. Chmielna 78). W 1775 nabył kamienicę przy Langgasse (ul. Długa 12), do której po przebudowie wprowadził się 19 X 1779, obecnie tak zwany [[DOM UPHAGENA | Domem Uphagena]], od 1781 był współwłaścicielem (z kupcem gdańskim Adamem Gottliebem Freudem) pałacyku przy Langgarten 201 (ul. Długie Ogrody 47), który wydzierżawił prezydentowi Gdańska [[LINDENOWSKI JOHANN CHRISTIAN von, prezydent Gdańska | Johannowi Christianowi von Lindenowskiemu]]. Od swojego przyjaciela ze studiów, doktora i botanika [[REMUS GEORG ERNST, lekarz, botanik | Georga Ernsta Remusa]] nabył w 1790 posiadłość z dworem [[DWÓR UPHAGENA (Wrzeszcz) | Monplaisir we Wrzeszczu]] (obecnie al. Grunwaldzka 5). <br/><br/>
Od 1776 członek [[TOWARZYSTWO PRZYRODNICZE | Towarzystwa Przyrodniczego]] (kandydaturę zgłoszono 17 października, członkiem został 13 listopada, wpłacił 100 guldenów wpisowego), od 1786 członek korespondent Królewskiego Towarzystwa Naukowego w Getyndze, od 1783 członek Towarzystwa Starożytniczego w Londynie. W 1798 został akcjonariuszem spółki, która pod kierunkiem [[KABRUN JAKOB, kupiec, kolekcjoner | Jakoba Kabruna]], przystąpiła do budowy w Gdańsku [[TEATR MIEJSKI | Teatru Miejskiego]]. Autor prac historycznych: o pochodzeniu książąt pomorskich (w tym [[SOBIESŁAWICE | Sobiesławiców]]), będącej polemiką z poglądami kwestionującymi prawa Polski do Gdańska i Pomorza ''Ehrenrettung der älteren Polnischen Geschichtsschreiber, gegen die neulich im Drucke erschienene: Gründliche Nachricht von den Herzogen von Pommern Danziger Linie'' (1774) i wydanego potajemnie (z uwagi na krytykę państwa pruskiego) ''Parerga historica'' (1782). M.in. według jego zdania Gdańsk został założony za czasów króla perskiego Dariusa Hystaspisa (ok. 570 p.n.e – 495 p.n.e.).<br/><br/>
Testamentem ustanowił Fideikommiss für die Uphagensche Familie ([[ZWIĄZEK RODZINNY UPHAGENÓW | Związek Rodzinny Uphagenów]]). Bibliofil, jego księgozbiór liczył około 10 500 dzieł, ponad 15 000 woluminów, w tym 280 rękopisów, 165 map i sztychów. Znaczącą część dzieł nabył w 1795 na aukcji podczas licytacji słynnej biblioteki Heinricha Wilhelma Rosenberga (1711–1794) (zob. [[ROSENBERG ALBRECHT,  syndyk, rajca | Albrecht Rosenberg]]), nabywał także części kolekcji innych gdańszczan: [[FIDALKE JOHANN, pastor kościoła św. Bartłomieja | Johanna Fidalke]] czy [[KLEIN JACOB THEODOR, prawnik, przyrodnik | Jacoba Theodora Kleina]]. W testamencie zobowiązał spadkobierców do pozostawienia biblioteki jako zbioru niepodzielnego (w 1879 zbiór podarowano [[BIBLIOTEKA MIEJSKA | Bibliotece Miejskiej]]). <br/><br/>
Od 19 V 1763 żonaty był z Johanną Florentyną (zm. 10 III 1766, prawdopodobnie na skutek gruźlicy, pochowana w krypcie grobowej ojca w [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościele Najświętszej Marii Panny]] pod płytą nr 143), córką Karla Uphagena, ławnika (od 1746). Od 24 I 1769 ponownie żonaty, z Abigail, córką Valentina Andreasa von Borgmanna. Zmarł bezdzietnie, pochowany w [[KOŚCIÓŁ ŚW. PIOTRA I PAWŁA | kościele św. Piotra i Pawła]] (zachowana płyta nagrobna). Jego imię noszą ulica (do 1945 Uphagenweg) i [[PARK UPHAGENA | park we Wrzeszczu]], od 6 XII 2011 tramwaj PESA Swing 120NaG SWING nr 1014. Jest także patronem Nagrody Miasta Gdańska dla Młodych Naukowców ([[NAGRODY MIASTA GDAŃSKA: KULTURALNE I NAUKOWE | nagrody miasta Gdańska]]). {{author: EBSZ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]