Tekst źródłowy strony TOWARZYSTWO POKOJU

{{web}}
[[File: Ernst_Leyden.png |thumb| Ernst Victor von Leyden (20 IV 1832 Gdańsk – 5 X 1910 Berlin), stypendysta Towarzystwa Pokoju, profesor medycyny w Królewcu, Strasburgu i Berlinie, w 1894 lekarz cara Rosji Aleksandra III]]

'''TOWARZYSTWO POKOJU. 1816–1921''' (Friedensgesellschaft, od 1878 Friedensgesellschaft für Westpreußen). Towarzystwo społeczne, którego głównym celem było zdobywanie funduszy na stypendia dla zdolnej, niezamożnej młodzieży z Gdańska i prowincji Prus Zachodnich, uczącej się na wybranych przez nich kierunkach studiów wyższych. Powstało 3 VIII 1816 z inicjatywy nadprezydenta prowincji Prusy Zachodnie [[SCHÖN HEINRICH THEODOR von, nadprezydent prowincji Prusy Zachodnie | Heinricha Theodora von Schöna]] (jednego z reformatorów ówczesnego państwa pruskiego, doceniającego znaczenie ludzi z wyższym wykształceniem dla jego dalszego rozwoju), oraz Reinholda Bernharda Jachmanna, pedagoga, byłego dyrektora Instytutu Conradiego w Jankowie ([[CONRADINUM | Conradinum]]). Część stypendystów po ukończeniu studiów wracała w rodzinne strony, pracując w administracji państwowej i sądowej, w szkolnictwie, służbie zdrowia; inni osiadali i pracowali w Berlinie czy też w miastach, w których studiowali. <br/><br/>
Członkami wspierającymi Towarzystwo Pokoju były osoby różnych zawodów z terenu rejencji gdańskiej i kwidzyńskiej. W 1870 było 223 członków wspierających, 101 w 1900 i 61 w 1920, w tym roku były wśród nich 33 osoby z Gdańska, dwie z Elbląga, trzy z Grudziądza i 23 z innych miast. Przeważali profesorowie gdańskich szkół średnich, członkowie Zarządu Miasta, lekarze, pastorzy i prawnicy. <br/><br/>
Siedzibą władz Towarzystwa Pokoju był Gdańsk, doroczne zebrania zarząd odbywał w [[RATUSZ GŁÓWNEGO MIASTA | Ratuszu Głównego Miasta]], w latach 1832–1872 w siedzibie galerii zbiorów [[KABRUN JAKOB, kupiec, kolekcjoner | Jakoba Kabruna]] przy ul. Ogarnej 10. Fundusze na stypendia pochodziły ze składek członkowskich, zapisów testamentowych, zbiórek publicznych oraz legatów. Najważniejsze legaty Towarzystwo Pokoju dostało od kupców: Richarda Cowle’a z Elbląga – 15 985 talarów (47 955 marek), które przynosiły rocznie dochód z odsetek w wysokości 1350 talarów (4050 marek); Carla Kabruna (1805–1835, zob. [[KABRUN JAKOB, kupiec, kolekcjoner | Jakob Kabrun]]) – 500 talarów (1500 marek), [[KLOSE KARL GOTTFRIED, kupiec, radny | Karla Gottfrieda Klosego]] – 1000 talarów (3000 marek); Luise Abegg (zob. [[FUNDACJA ABEGGA | Fundacja Abegga]]) – 3000 marek. Liczba i wysokość stypendiów zależały od posiadanych funduszy. W 1866 kapitał Towarzystwa Pokoju wynosił 19 810 talarów (59 430 marek), w 1916 zaś – 89 300 marek. <br/><br/>
Towarzystwo ogłaszało corocznie drukiem sprawozdanie z działalności statutowej i finansowej (Jahresbericht der Friedensgesellschaft; zachowała się większość roczników z lat 1864–1920). Stypendia wypłacano głównie z odsetek od posiadanych kapitałów, ulokowanych w instytucjach bankowych i akcjach przedsiębiorstw. Pierwszych pięciu stypendystów dostało je w 1816. W roku akademickim 1879/1880 przyznano 27 stypendiów na łączną kwotę 4510 marek (w tym: jedno na 260 marek, jedno na 250 marek, pięć po 200 marek i 20 po 150 marek). Niektórzy otrzymywali stypendia przez cały okres 4–5-letnich studiów. Od 1817 do 1866 przyznano ogółem 275 stypendiów, w tym dla 139 osób z Gdańska i 136 z prowincji (1817–1841: 102 stypendia na kwotę 35 531 talarów). Po 1864 rocznie przyznawano od 20 do 28 stypendiów po 50–70 talarów. W 1880 liczba wzrosła do 458 stypendiów uniwersyteckich i 135 artystycznych dla 271 osób z Gdańska i 321 z terenu Pomorza, na ogólną kwotę 244 000 marek. Po wprowadzeniu w 1871 marki jako niemieckiej waluty stypendia wynosiły rocznie od 70 do 200 marek na osobę. W 1916 z braku funduszy stypendystami Towarzystwa Pokoju były już tylko trzy osoby. Towarzystwo rozwiązano w 1921 roku w związku z wyczerpaniem się funduszy (aktywa Towarzystwa Pokoju wynosiły tylko 4851 marek) na skutek spadku liczby członków, inflacji oraz zmiany przynależności państwowej Gdańska i dawnego terenu Prus Zachodnich. <br/><br/>
Przez cały okres działania Towarzystwo Pokoju przyznało 1800 stypendiów na łączną kwotę 372 000 marek (w latach 1866–1916 przyznano 1120 stypendiów). Kandydatów do pomocy stypendialnej, niezależnie od ich wyznania i pochodzenia społecznego, ale wyróżniających się zdolnościami, zgłaszały zarządowi lokalne władze oraz kierownictwo szkół średnich. Kandydaci musieli mieć maturę lub inne wykształcenie uprawniające do studiów wyższych, głównie na niemieckich uczelniach. <br/><br/>
Wśród stypendystów były osoby zasłużone później dla Gdańska, prowincji i państwa: historycy [[ROEPELL RICHARD, historyk | Richard Roepell]], [[HIRSCH SIMON JOSEPH THEODOR, pedagog, historyk, archiwista | Simon Joseph Theodor Hirsch]], Leopold Prowe z Torunia, filolodzy [[MARQUARDT KARL JOACHIM ALEXANDER, pedagog | Karl Joachim Alexander Marquardt]], [[PANTEN EMIL WILHELM FRANZ, dyrektor szkoły św. Jana | Emil Wilhelm Panten]], [[CARNUTH OTTO ALEXANDER, dyrektor Gimnazjum Miejskiego | Otto Alexander Carnuth]], [[MANNHARDT JOHANN WILHELM EMANUEL, bibliotekarz | Johann Wilhelm Emanuel Mannhardt]], lekarz Ernst Leyden, przyrodnik [[LAKOWITZ KONRAD WALDEMAR,  pedagog | Konrad Lakowitz]], artyści malarze [[SCHULTZ JOHANN CARL, artysta malarz, pedagog | Johann Carl Schultz]], [[JUCHANOWITZ ALBERT WILHELM ADAM, malarz, grafik| Albert Juchanowitz]], Carl Theobald Gregorovius (zob. [[GREGOROVIUS MICHAEL CARL, artysta plastyk | Michael Carl Gregorovius]], Albert Rennée z Elbląga, [[BENDRAT ARTHUR, artysta malarz, grafik | Arthur Bendrat]], malarz i pisarz Carl Ludwig Pietach, architekt Arnold Boie (zob. [[BOIE KARL LUDWIG, pastor kościoła Bożego Ciała | Karl Ludwig Boie]]), przyrodnik [[CONWENTZ HUGO WILHELM, dyrektor Muzeum Prowincji Zachodniopruskiej w Gdańsku | Hugo Conwentz]], muzycy Juliusz Schapler, Otto Tiehsen, Emil Kronke, Carl Friedrich Ilgner z Elbląga i muzykolog Wilhelm Joseph von Wasielewski z Leźna w powiecie kartuskim. Wśród stypendystów były też kobiety, w roku 1857 muzykę studiowały [[GORONCY EMILIE, śpiewaczka, kompozytorka | Emilie Goroncy]] i Augusta Steimmig z Gdańska, a historię sztuki w końcu XIX wieku Teresa Nagel i Sophia Milch. <br/><br/>
Pięćdziesięciolecie działalności Towarzystwa Pokoju uczczono uroczystym zebraniem 3 VIII 1866 w [[KRÓLEWSKA SZKOŁA SZTUK PIĘKNYCH | Królewskiej Szkole Sztuk Pięknych]] w [[ZŁOTA BRAMA | Złotej Bramie]], stulecie zaś – z udziałem władz miasta, 3 VIII 1916 posiedzeniem w Ratuszu Głównego Miasta. {{author: MrGl}} <br/><br/>
{| class="tableGda"
|- 
|+ Prezesi Towarzystwa Pokoju
|-	
! Lata
! Imię i nazwisko
! Zawód, urząd
|-
| style="width: 60px"| 1816–1818
| [[SCHÖN HEINRICH THEODOR von, nadprezydent prowincji Prusy Zachodnie | Heinrich Theodor von Schön]]
| nadprezydent prowincji Prusy Zachodnie 
|- 
| 1818–1822
| Daniel Gottlieb von Weickhmann (syn burmistrza [[WEICKHMANN GOTTLIEB GABRIEL von, burmistrz Gdańska | Gottlieba Gabriela von Weickhmanna]])
| prawnik
|- 
| 1822
| [[OELRICHS HEINRICH, prawnik | Heinrich Oelrichs]]
| prawnik
|- 
| 1823–1857
| [[WEICKHMANN JOACHIM HEINRICH, nadburmistrz Gdańska | Joachim Heinrich Weickhmann]]
| nadburmistrz Gdańska 
|- 
| 1857–1876
| [[GRODDECK CARL GUSTAV von, prezes Sądu Handlowo-Morskiego | Carl Gustav von Groddeck]]
| sędzia 
|- 
| 1876–1891
| [[MIX JOHANN EDUARD, prawnik, radny | Johann Eduard Mix]]
| sędzia 
|- 
| 1892–1910 
| [[TRAMPE OTTO WILHELM CHRISTOPH, burmistrz Gdańska | Otto Wilhelm Trampe]]
| burmistrz Gdańska 
|- 
| 1910–1921
| [[BAIL HUGO, nadburmistrz Gdańska | Hugo Bail]]
| burmistrz Gdańska 
|-
| class="authorEgTab" | {{author: MrGl}}
|}
{| class="tableGda"
|- 
|+ Liczba członków i wpływy roczne Towarzystwa
|-
! style="vertical-align:top" | Rok
! style="vertical-align:top" | Liczba członków
! style="vertical-align:top" | Wpływy roczne
|-
| 1817
| 126
| 2507 talarów (7521 marek)
|- 
| 1845
| ?
| 501 talarów (1503 marki)
|- 
| 1870
| 223
| 334 talary (1002 marki)
|- 
| 1880
| 248
| 1165 RM (Reichsmark)
|- 
| 1890
| 174
| 1025 RM
|- 
| 1900
| 101
| 556 RM
|- 
| 1910
| 73
| 399 RM
|- 
| 1915
| 62
| 472 RM
|- 
| 1920
| 61
| 388 RM
|- 
| class="authorEgTab" | {{author: MrGl}}
|} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]]