Tekst źródłowy strony SZWEDZKIE KAMIENIE W RZEŹBIE I ARCHITEKTURZE GDAŃSKA

{{web}}

'''SZWEDZKIE KAMIENIE W RZEŹBIE I ARCHITEKTURZE GDAŃSKA'''. Z uwagi na brak zasobów geologicznych w okolicach Gdańska, kamień do realizacji przedsięwzięć budowlanych był importowany. Największym źródłem materiału w postaci kamienia naturalnego były szwedzkie wyspy Olandia oraz Gotlandia położone w północnej części Morza Bałtyckiego. Na Olandii pozyskiwano głównie wapień zbity, natomiast na Gotlandii piaskowiec. <br/><br/>
Piaskowiec wydobywano na Gotlandii od XII w. Rolę pośrednią w sprzedaży materiału sprawowało miasto Visby. Na terenie Polski piaskowiec ten pojawił się już w okresie średniowiecza. Najwięcej tego materiału używano na terenie Gdańska od połowy XVI w. do końca lat 20. XVII w. Piaskowiec gotlandzki występował zarówno w ekspozycji zewnętrznej, jak i we wnętrzach. Materiał ten, ze względu na swoje parametry fizyko-mechaniczne, charakteryzował się dobrymi właściwościami rzeźbiarskimi (stosunkowo łatwa obróbka, możliwość wykonania precyzyjnych detali). Jednak z uwagi na obecność w strukturze lepiszczy wapienno-ilastych był stosunkowo mało odporny na długotrwałą ekspozycję w warunkach zewnętrznych. Z tego względu materiał ten zawsze był polichromowany. Ponadto piaskowiec gotlandzki często polichromowano w celu imitacji innego rodzaju bardziej szlachetnego materiału kamiennego, ponieważ sam nie był materiałem atrakcyjnym wizualnie. Jego popularność wynikała z niskiej ceny i dostępności. Stosowany był m.in. jako balast na statkach pływających między Szwecją a południowymi wybrzeżami Bałtyku,  handlowali nim też szyprowie (np. [[MEER (BARTH) MŁ. WILLEM van der, rzeźbiarz, kamieniarz | Wilhelm van der Meer]] w 1610 pozyskał transport kamienia od „znajomego szypra z Gotlandii”).<br/><br/>
Piaskowiec z Gotlandii jako element kompozycji rzeźbiarskich we wnętrzach gdańskich znajduje się m.in. w obrębie [[OŁTARZ GŁÓWNY KOŚCIOŁA ŚW. JANA | ołtarza głównego kościoła św. Jana]], nagrobka [[BAHR SIMON, kupiec, bankier | Simona Bahra]] i jego żony Judithy oraz epitafium Sofii Kleveld i Michała Tönnigsa w [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny]] (NMP) oraz kominka w Sali Czerwonej [[RATUSZ GŁÓWNEGO MIASTA | Ratusza Głównego Miasta]]. Detale architektoniczne z niego wykonane identyfikuje się w wielu elewacjach, współcześnie zachował się częściowo w oryginale na elewacji [[DWÓR ARTUSA | Dworu Artusa]], fasadzie [[WIELKA ZBROJOWNIA | Wielkiej Zbrojowni]], fasadzie [[BRAMA WYŻYNNA | Bramy Wyżynnej]] oraz [[ZŁOTA BRAMA | Złotej Bramy]], Ratusza Głównego Miasta, [[KLASZTOR CYSTERSÓW W OLIWIE | klasztoru cystersów w Oliwie]], użyty wtórnie na elewacjach [[KATOWNIA | Katowni]] oraz wielu kamienic miejskich.<br/><br/> 
Wapień olandzki, pochodzący z ordowiku (okres ery  paleozoicznej), jest kamieniem o niskiej porowatości, występuje w odmianie czerwono-brunatnej, czerwonawej, szarej w kilku odcieniach oraz mlecznobiałej. Za najcenniejszą uznaje się odmianę o barwie czerwonawej – Dälie, dającej niezwykle dekoracyjny efekt, zawierającej szczególnie dużo skamielin ortocerasów (łodzików), wymarłych głowonogów z epoki ordowiku. Z tej odmiany wykonano elementy epitafium Jana Konopackiego w [[KOŚCIÓŁ ŚW. MIKOŁAJA | kościele św. Mikołaja]]. Z uwagi na dość łatwą obróbkę mechaniczną oraz długo utrzymujący się poler w Europie Północnej wapienie olandzkie traktowano jak marmury. Z materiału tego wykonywano nie tylko detale architektoniczne oraz elementy portali, lecz także płyty i posadzki nagrobne występujące w gdańskich kościołach. W przypadku płyt nagrobnych wykonanych z wapienia olandzkiego płyty takie docierały do Gdańska w postaci prefabrykatów – wstępnie obrabiano je mechanicznie na wyspach szwedzkich, a w docelowym miejscu nadawano im ostateczny charakter poprzez umieszczenie inskrypcji oraz reliefów heraldycznych. Współcześnie wapień olandzki identyfikuje się w posadzkach i płytach nagrobnych zlokalizowanych w kościele NMP, [[KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA I ŚW. JANA APOSTOŁA | kościele św. Jana]], [[KOŚCIÓŁ ŚW. PIOTRA I PAWŁA | kościele św. Piotra i Pawła]] oraz w klasztorze cystersów oliwskich, w szeregu płyt epitafijnych, często w połączeniu z innymi materiałami rzeźbiarskimi, m.in. epitafium rodziny [[KÖHNE-JASKI PAUL, kupiec | Paula Köhne-Jaskiego]]. <br/><br/>
Gdańskimi mistrzami specjalizującymi się w obróbce rzeźbiarskiej kamieni szwedzkich byli głównie wspomniany wyżej Wilhelm van der Meer, a także [[BLOCK WILHELM van den, rzeźbiarz | Wilhelm van den Blocke]], [[BLOCK ABRAHAM van den, rzeźbiarz | Abraham van den Blocke]], [[RICHTER WILHELM, kamieniarz, rzeźbiarz | Wilhelm Richter]]. {{author:PG}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]] <br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/>


'''Bibliografia''': <br/>
Ekspertyzy:<br/>
Brzuskiewicz Barbara, Ludwik, ''Dokumentacja konserwatorska – Wielka Zbrojownia w Gdańsku, Badania polichromii elewacji wschodniej'', Gdańsk 2005 (niepublikowane). <br/>
Brzuskiewicz Barbara, Ludwik, ''Dokumentacja konserwatorska – Złota Brama w Gdańsku'', Gdańsk 2001 (niepublikowane). <br/>
Zakrzewska Maria, Lech, ''Epitafium rodziny Bahrów z Bazyliki Mariackiej w Gdańsku'', Gdańsk 1997 (niepublikowane). <br/>
Literatura:<br/>
Skibiński Franciszek, ''Uwagi na temat gdańskiego budownictwa publicznego drugiej połowy XVI i pierwszej połowy XVII w. pod kątem zaopatrzenia w materiał kamieniarski'', [w:] „Porta Aurea” 2018, nr 17. <br/>
Szczepański Jakub, ''Trudne kompromisy. Prace konserwatorskie przy płytach nagrobnych w prezbiterium i transepcie kościoła św. Jana w latach 1996–2000'' w: ''Kościół św. Jana w Gdańsku. W kręgu kultury sepulkralnej'', pod red. Jakuba Szczepańskiego, Gdańsk 2012, s. 10.<br/>
Wardzyński Michał, ''Lapidarium Warszawskie, szlachetne materiały kamieniarskie w XVI i XVII w.'', Warszawa 2013. <br/>
Wardzyński Michał, ''Import kamieni i dzieł rzeźby z Gotlandii i Olandii do Rzeczpospolitej (od XIII do 2. połowy XVIII w.)'', „Porta Aurea” 2010, nr 9.