Tekst źródłowy strony SZPITALE 1793–1945

{{paper}}
[[File: 1_Szpital_Diakonis.jpg |thumb|Szpital diakonis ewangelickich]]
[[File:Szpital_NMP_2.jpg|thumb|[[SZPITAL NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY | Szpital Najświętszej Maryi Panny]], widok od strony obecnej ul. Reduta Wyskok]]
[[File:Szpitale_1793-1945_(002).jpg|thumb|[[SZPITAL MIEJSKI (Lazaret przy Sandgrube)| Szpital Miejski]], Lazaret przy Sandgrube, przełom XIX i XX wieku]]
[[File: SZPITAL_POŁOŻNICTWA_I_CHORÓB_KOBIECYCH.jpg |thumb| [[SZPITAL POŁOŻNICTWA I CHORÓB KOBIECYCH | Szpital Położnictwa i Chorób Kobiecych]], 1 połowa XX wieku, widok ze skrzyżowania Ostseestraße (al. Hallera) i Schellmühler Weg (ul. Kliniczna)]]
[[File:1_Szpital_Miejski_we_Wrzeszczu.JPG|thumb|[[SZPITAL MIEJSKI WE WRZESZCZU | Szpital Miejski]] we Wrzeszczu, 1914]]
'''SZPITALE 1793–1945.''' Na przełomie XVIII i XIX wieku, zgodnie z tendencją ogólnoeuropejską, wyodrębniono w Gdańsku spośród szpitali te, które służyły wyłącznie leczeniu chorych (tzw. proces medykalizacji). Było to efektem oświeceniowych poglądów na genezę ubóstwa (ubóstwo jako rezultat chorób, zwłaszcza żywicieli rodzin) i tego, jaką rolę w jego ograniczaniu zaczęto przypisywać szpitalom jako elementowi dobroczynności państwowej. <br/><br/>
Pod wpływem nacisków nadprezydenta prowincji pruskiej Friedricha Leopolda von Schröttera w 1802 przekształcono [[SZPITAL MIEJSKI (Lazaret przy Bramie Oliwskiej) | Lazaret przy Bramie Oliwskiej]] w placówkę wyłącznie leczniczą, przyjmującą jedynie chorych ubogich (nieodpłatnie), bez prawa hospitalizacji ubogich zdrowych lub prebendariuszy. Mimo ważnej funkcji w strukturze opieki społecznej gminy miejskiej i dofinansowywania z jej funduszy, lazaret do 1874 pozostał w dużej mierze samodzielną fundacją szpitalną. Szybki postęp w naukach medycznych w 2. połowie XIX wieku spowodował wzrost oczekiwań społecznych wobec szpitali jako placówek diagnostyczno-terapeutycznych. Z tej przyczyny, a także z powodu szybkiego wzrostu liczby mieszkańców Gdańska, w 1. połowie XIX wieku powstały dwie prywatne fundacje szpitalne (w 1853 [[SZPITAL NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY | Szpital Najświętszej Maryi Panny]] sióstr boromeuszek, w 1857 [[SZPITAL DIAKONIS EWANGELICKICH | szpital diakonis ewangelickich]]), jednak i one nie zaspokajały w pełni medycznych potrzeb miasta. W 1868 przy ul. Elżbietańskiej, w budynku dawnego [[DOM DZIECKA (Dom Dziecka i Sierot) | domu dziecka]], powstała placówka lecznicza początkowo niezależna od lazaretu (die Krankenstation des Arbeitshauses), przyjmująca od 1875 chorych internistycznych, chirurgicznych, psychiatrycznych i ze schorzeniami skórno-wenerologicznymi (w 1880 hospitalizowano 140 osób, w 1886 – 1117). <br/><br/>
Konflikt w kwestiach zarządzania i finansowania między zarządem lazaretu, władzami miejskimi i rejencją spowodował w 1874 roku przejęcie szpitala przez miasto. Zwiększono nakłady finansowe i na przełomie 1885/1886 rozbudowano lazaret ([[SZPITAL MIEJSKI (Lazaret przy Sandgrube) | Szpital Miejski przy Sandgrube]]) oraz przyłączono placówkę przy ul. Elżbietańskiej. Efektem medykalizacji stało się pojawienie na początku XIX wieku grupy dobrze sytuowanych osób płacących za usługi medyczne w szpitalach. Zwiększanie się kosztów opieki medycznej w połowie XIX wieku spowodowało (wzorem innych miast niemieckich) wprowadzenie w szpitalach Gdańska systemu klas pacjentów zależnie od zamożności (trzy klasy: I – najbogatsi, II – średniozamożni, III – ubodzy). Leczenie ubogich chorych w lazarecie w 2. połowie XIX wieku odbywało się nadal głównie na koszt gminy, co było archaicznym systemem finansowania. Szpitale boromeuszek i diakonis utrzymywały się z ofiarności wiernych oraz ze sprzedaży tzw. abonamentów, uprawniających do leczenia w wypadku choroby.<br/><br/>
Wprowadzenie w 1883 przez kanclerza Ottona von Bismarcka na terenie Niemiec obowiązkowego ubezpieczenia na wypadek choroby nie zmieniło aż do 1914 znacząco struktury finansowania gdańskich szpitali. Przeniesienie w 1911 [[SZPITAL MIEJSKI (Lazaret przy Bramie Oliwskiej) | lazaretu przy Bramie Oliwskiej]] i lazaretu przy Sandgrube na teren przy obecnej ul. Dębinki i utworzenie z obu zakładów [[SZPITAL MIEJSKI WE WRZESZCZU | Szpitala Miejskiego]] umożliwiło stworzenie nowoczesnej placówki medycznej, nadal zależnej finansowo od funduszy gminy miejskiej.<br/><br/>
W 1912 wzniesiono nowoczesny gmach [[SZPITAL POŁOŻNICTWA I CHORÓB KOBIECYCH | Szpitala Położnictwa i Chorób Kobiecych]] przy Schellmühler Weg 1A (ul. Kliniczna). W okresie [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II Wolnego Miasta Gdańska]] nie powstały większe placówki lecznictwa zamkniętego. Do ważnych osiągnięć tego okresu należy natomiast powstanie w 1935, na bazie Szpitala Miejskiego [[PAŃSTWOWA AKADEMIA MEDYCYNY PRAKTYCZNEJ W GDAŃSKU | Akademii Medycyny Praktycznej]]. Słabo wykształconą sieć zakładów leczniczych w Gdańsku wspierały – wzorowane na zakładach ratowniczych Hamburga – stworzone w 1806 w 18 różnych punktach miasta zakłady ratownicze (Rettungsanstalten). Miały one udzielać pierwszej pomocy ofiarom nieszczęśliwych wypadków, działań osób trzecich lub zamachów samobójczych. W latach 1818–1824 doszło do 492 takich interwencji. Po 1861 działalność zakładów ratowniczych ustała.<br/><br/>
Sieć szpitali cywilnych w czasach wojen w XIX i XX wieku wspomagana była szpitalami wojskowymi, powstającymi często doraźnie w kościołach lub innych budynkach użyteczności publicznej. Ponadto istniały [[SZPITAL GARNIZONOWY | szpitale garnizonowe]], od 1807 w dawnym [[GIMNAZJUM AKADEMICKIE | Gimnazjum Akademickim]], od 1844 w dawnym [[DOM POPRAWY | domu poprawy]]. Obrazu dopełniają nieliczne małe szpitale prywatne, najczęściej oferujące usługi chirurgiczne, okulistyczne bądź ginekologiczne (w 1861 – jeden, w 1863 – dwa, w 1900 – pięć, w 1926 – siedemnaście). Szpitale powstałe jeszcze w średniowieczu pełniły (poza lazaretem) do 1945 wyłącznie funkcję przytułków i pozostały samodzielnymi fundacjami, niezależnymi od funduszy gminnych. {{author: ASZ}} <br/><br/> 
{| class="tableGda"
|- 
|+ Szpitale erygowane w latach 1793–1945 
|- 
! Nazwa szpitala
! Data erygowania
! Data zakończenia działalności
|- 
| style="vertical-align:top" | [[SZPITAL GARNIZONOWY | Szpital garnizonowy]] (Garnison-Lazarett) w dawnym Gimnazjum Akademickim
| style="vertical-align:top" | 1807
| style="vertical-align:top" | 1844
|- 
| style="vertical-align:top" | [[SZPITAL GARNIZONOWY | Szpitale garnizonowy]] w dawnym miejscu domu poprawy 
| style="vertical-align:top" | 1844
| style="vertical-align:top" | 1918?
|- 
| style="vertical-align:top" | [[SZPITAL NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY | Szpital Najświętszej Maryi Panny]] 
| style="vertical-align:top" | 1853
| style="vertical-align:top" | 1945
|- 
| style="vertical-align:top" | [[SZPITAL DIAKONIS EWANGELICKICH | Szpital diakonis ewangelickich]]
| style="vertical-align:top" | 1857
| style="vertical-align:top" | 1945
|- 
| style="vertical-align:top" | Lazaret przy Sandgrube ([[SZPITAL MIEJSKI (Lazaret przy Sandgrube) | Szpital Miejski przy Sandgrube]])
| style="vertical-align:top" | 1886
| style="vertical-align:top" | 1911
|- 
| style="vertical-align:top" | [[SZPITAL MIEJSKI WE WRZESZCZU | Szpital Miejski we Wrzeszczu]]
| style="vertical-align:top" | 1911
| style="vertical-align:top" | 1945 (1935: przekształcenie <br/> w [[PAŃSTWOWA AKADEMIA MEDYCYNY PRAKTYCZNEJ W GDAŃSKU | Akademię Medycyny Praktycznej]])
|- 
| style="vertical-align:top" | [[SZPITAL CHORÓB KOBIECYCH | Szpital Chorób Kobiecych]] przy obecnej ul. Klinicznej
| style="vertical-align:top" | 1912
| style="vertical-align:top" | 1945
|- 
| class="authorEgTab" | {{author: ASZ}}
|}
{| class="tableGda"
|- 
|+ Wykaz prywatnych klinik do roku 1945 
|- 
! Właściciel
! Adres 
! Notowana w źródłach
|- 
| class="tytulKol" colspan="3" | Kliniki okulistyczne (Augenkliniken)
|- 
| style="vertical-align:top" | [[SCHNELLER JOHANN JULIUS MORITZ, lekarz, radny | Johann Julius Moritz Schneller]]
| style="vertical-align:top" | Breitgasse 120 (ul. Szeroka)
| style="vertical-align:top" | 1861–1896
|- 
| style="vertical-align:top" | dr [[FRANCKE VICTOR, lekarz | Victor Francke]]
| style="vertical-align:top" | Brotbänkengasse 14 (ul. Chlebnicka)
| style="vertical-align:top" | 1897
|- 
| style="vertical-align:top" | dr [[HELMBOLD RUDOLF, profesor Medizinische Akademie Danzig | Rudolf Helmbold]]
| style="vertical-align:top" | Vorstädtischer Graben 12/14 (ul. Podwale Przedmiejskie) <br/> Rennerstiftsgasse 1 (ul. Gdyńskich Kosynierów)
| style="vertical-align:top" | 1897–1903 <br/> 1934–1942
|- 
| style="vertical-align:top" | dr [[HELMBOLD RUDOLF, profesor Medizinische Akademie Danzig | Rudolf Helmbold]] <br/> dr [[FRANCKE VICTOR, lekarz | Victor Francke]]
| style="vertical-align:top" | Am Olivaer Tor 1 (ul. Dyrekcyjna) <br/> Am Olivaer Tor 7 (ul. Dyrekcyjna)
| style="vertical-align:top" | 1908–1914 <br/> 1918–1933
|- 
| style="vertical-align:top" | dr [[BERENT ALBERT, lekarz | Albert Berent]]
| style="vertical-align:top" | Vorstädtischer Graben 1 (ul. Podwale Przedmiejskie)
| style="vertical-align:top" | 1903–1920
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Theodor Wallenberg
| style="vertical-align:top" | Reitbahn 4 (ul. Bogusławskiego)
| style="vertical-align:top" | 1908–1935
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Erich Schusterhrus (1860–1932)
| style="vertical-align:top" | Diakonissen-Krankenhaus, Neugarten 3/6 (ul. Nowe Ogrody)
| style="vertical-align:top" | 1914–1928
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Leo Schmidt
| style="vertical-align:top" | Marien-Krankenhaus, Schleusengasse 9 (ul. Kieturakisa)
| style="vertical-align:top" | 1914–1939
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Cornelius Penner (1859–1938)
| style="vertical-align:top" | Diakonissen Krankenhaus, Neugarten 3/6 (ul. Nowe Ogrody)
| style="vertical-align:top" | 1924–1937
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Fritz Beckershaus
| style="vertical-align:top" | Sandgrube 40 (ul. Rogaczewskiego) <br/> Karthäuser Straße 2/4 (ul. Kartuska)
| style="vertical-align:top" | 1935 <br/> 1939–1942
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Arnold Jaeschke
| style="vertical-align:top" | Am Olivaer Tor 1 (ul. Dyrekcyjna)
| style="vertical-align:top" | 1931–1942
|- 
| class="tytulKol" colspan="3" | Kliniki chorób kobiecych (Frauenkrankheitenkliniken)
|- 
| style="vertical-align:top" | dr [[PANECKI WŁADYSŁAW, działacz gdańskiej Polonii, patron gdańskiej ulicy | Władysław Panecki]] (1857–1931)
| style="vertical-align:top" | Große Wollwebergasse 3 (ul. Tkacka)
| style="vertical-align:top" | 1897–1928
|- 
| style="vertical-align:top" | dr  [[FUCHS HANS, lekarz | Hans (Johannes) Fuchs]] (1873–1942)
| style="vertical-align:top" | Vorstädtischer Graben 39/40 (ul. Podwale Przedmiejskie)
| style="vertical-align:top" | 1903–1930
|- 
| style="vertical-align:top" | dr [[KUBACZ FRANCISZEK, lekarz, działacz gdańskiej Polonii, patron gdańskiej ulicy| Franciszek Leon Kubacz]] (1868–1933)
| style="vertical-align:top" | Reitbahn 4 (ul. Bogusławskiego)
| style="vertical-align:top" | 1908–1914
|- 
| style="vertical-align:top" | dr [[GLÄSER EMIL, lekarz | Emil Gläser]]
| style="vertical-align:top" | 1897 Hundegasse (ul. Ogarna 89) <br/> 1907–1916 Charlottenheim („Dom Charlloty"), Delbrückallee 3A (ul. Dębinki) 
| style="vertical-align:top" | 1897–1916
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Hermann Diegner 
| style="vertical-align:top" | Jäschkentaler Weg 48 (ul. Jaśkowa Dolina)
| style="vertical-align:top" | 1908–1921
|- 
| style="vertical-align:top" | dr [[VORDERBRÜGGE PAUL, lekarz, właściciel kliniki | Paul Vorderbrügge]]
| style="vertical-align:top" | Am Olivaer Tor 1 (ul. Dyrekcyjna) <br/> Hansaplatz 14 ([[PLAC HANZY | pl. Hanzy]])
| style="vertical-align:top" | 1908–1914 <br/> 1921–1928
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Adolf Wisselinck
| style="vertical-align:top" | Hansaplatz 8 ([[PLAC HANZY | pl. Hanzy]]) <br/> Hansaplatz 14 (ul. Wały Piastowskie)
| style="vertical-align:top" | 1908 <br/> 1914–1928
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Werner Reinke (1862–1944)
| style="vertical-align:top" | Am Olivaer Tor 1 (ul. Dyrekcyjna) <br/> Hansaplatz 14 ([[PLAC HANZY | pl. Hanzy]])
| style="vertical-align:top" | 1908–1914 <br/> 1921–1928
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Erich Dowig
| style="vertical-align:top" | Hansaplatz 14 ([[PLAC HANZY | pl. Hanzy]])
| style="vertical-align:top" | 1930–1942
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Fritz Sieber
| style="vertical-align:top" | Hansaplatz 14 ([[PLAC HANZY | pl. Hanzy]])
| style="vertical-align:top" | 1930–1942
|- 
| style="vertical-align:top" | dr [[SCHULEMANN KURT, lekarz | Kurt Schulemann]]
| style="vertical-align:top" | Sandgrube (ul. Rogaczewskiego) 23 <br/> Heinrich-Scholtz-Weg 1 (ul. Powstańców Warszawy)
| style="vertical-align:top" | 1933–1939 <br/> 1940–1945
|- 
| class="tytulKol" colspan="3" | Kliniki chorób wewnętrznych (interna)
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Herbert Lohsse
| style="vertical-align:top" | Am Olivaer Tor 1 (ul. Dyrekcyjna)
| style="vertical-align:top" | 1908–1914
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Otto Zuch
| style="vertical-align:top" | Hansaplatz 8 ([[PLAC HANZY | pl. Hanzy]]) <br/> Rennerstiftsgasse 8 (ul. Gdyńskich Kosynierów)
| style="vertical-align:top" | 1908 <br/> 1914–1925 
|- 
| style="vertical-align:top" | dr B. Zabel
| style="vertical-align:top" | Dominikswall 3 (ul. Wały Jagiellońskie)
| style="vertical-align:top" | 1921
|- 
| class="tytulKol" colspan="3" | Kliniki chirurgiczne
|- 
| style="vertical-align:top" | dr [[STARCK KARL GEORG, lekarz | Karl Georg Starck]]
| style="vertical-align:top" | Pfefferstadt 24 (ul. Korzenna)
| style="vertical-align:top" | 1867–1884
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Walter Friedrich Reinke (1862–1944)
| style="vertical-align:top" | Hansaplatz 14 ([[PLAC HANZY | pl. Hanzy]])
| style="vertical-align:top" | 1907–1928
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Hermann Diegner
| style="vertical-align:top" | Jäschkentaler Weg 48 (ul. Jaśkowa Dolina)
| style="vertical-align:top" | 1908–1925
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Kurt Werwath
| style="vertical-align:top" | Sandgrube 38/40 (ul. Rogaczewskiego)
| style="vertical-align:top" | 1933–1939
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Max Teuscher
| style="vertical-align:top" | Poggenpfuhl 60 (ul. Żabi Kruk) <br/> Halbengasse 1/2 (ul. Na Piaskach)
| style="vertical-align:top" | 1935 <br/> 1939–1942
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Friedrich Winne
| style="vertical-align:top" | Sandgrube 40 (ul. Rogaczewskiego) <br/> Karthäuser Straße 2/4 (ul. Kartuska)
| style="vertical-align:top" | 1935 <br/> 1939–1942
|- 
| class="tytulKol" colspan="3" | Kliniki ortopedyczne
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Albert Funck
| style="vertical-align:top" | Brotbänkengasse 10 (ul. Chlebnicka) <br/> Hundegasse 90 (ul. Ogarna)
| style="vertical-align:top" | 1869 <br/> 1874 
|- 
| style="vertical-align:top" | [[FEWSON JOHN GEORGE, lekarz | dr Johann Georg Fewson]]
| style="vertical-align:top" | Brotbänkengasse 38 (ul. Chlebnicka)
| style="vertical-align:top" | 1874–1884
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Isidor Wolff (1865–1931)
| style="vertical-align:top" | Brotbänkengasse 38 (ul. Chlebnicka) <br/> Poggenpfuhl 60 (ul. Żabi Kruk)
| style="vertical-align:top" | 1897 <br/> 1908–1930
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Alexander Masurke
| style="vertical-align:top" | Kohlenmarkt 14/16 (ul. Targ Węglowy)
| style="vertical-align:top" | 1903–1914
|- 
| style="vertical-align:top" | [[NEUMANN ARTUR, lekarz, właściciel kliniki | Artur Neumann]]
| style="vertical-align:top" | Holzmarkt 15/16 (ul.Targ Drzewny)
| style="vertical-align:top" | 1908–1931
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Eberhard Hepner
| style="vertical-align:top" | Sandbrube 23 (ul. Rogaczewskiego)
| style="vertical-align:top" | 1914–1935
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Karl Göritz
| style="vertical-align:top" | Sandgrube 40 (ul. Rogaczewskiego) <br/> Sandgrube 23 (ul. Rogaczewskiego)
| style="vertical-align:top" | 1935 <br/> 1939–1942
|- 
| class="tytulKol" colspan="3" | Kliniki dentystyczne
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Guth Natusius
| style="vertical-align:top" | Langgasse 11 (ul. Długa) <br/> Hauptstraße 31 (al. Grunwaldzka)
| style="vertical-align:top" | 1908 <br/> 1914
|- 
| style="vertical-align:top" | dr Eugen Lehmann
| style="vertical-align:top" | Langgasse 75 (ul. Długa)
| style="vertical-align:top" | 1914
|- 
| class="authorEgTab" | {{author: MrGl}}
|}
[[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]]