Tekst źródłowy strony PRZEDSIĘBIORSTWO PAŃSTWOWE PRACOWNIE KONSERWACJI ZABYTKÓW

{{paper}}
[[File:Detale kamieniarki ze Złotej Kamienicy przygotowane do przeniesienia do składnicy konserwatorskiej, 1948.JPG|thumb|Detale kamieniarki ze Złotej Kamieniczki przygotowane do przeniesienia do składnicy konserwatorskiej, 1948]]
[[File:Przedsiębiorstwo_Państwowe_Pracownie_Konserwacji_Zabytków.jpg|thumb|Detale zabytkowego wystroju [[DWÓR ARTUSA| Dworu Artusa]] przed zamontowaniem po II wojnie światowej]]
[[File: Pracowania_Projektowa.jpg |thumb| W Pracowni Projektowej PP PKZ, od lewej: Zygmunt Wysocki, [[MACUR KAZIMIERZ, architekt | Kazimierz Macur]], [[CHRZANOWICZ JÓZEF, architekt, konserwator zabytków | Józef Chrzanowicz]], 1953]]
[[File: Pałac_w__Augustburgu.jpg |thumb| Zespół gdańskich konserwatorów zabytków w trakcie prac przy stiukach i dekoracjach reprezentacyjnej klatki schodowej w Pałacu Augustusburg w Brühl w Niemczech, w centrum kierownik zespołu Teresa Stankiewicz, około 1981/1983]]

'''PRZEDSIĘBIORSTWO PAŃSTWOWE PRACOWNIE KONSERWACJI ZABYTKÓW (PP PKZ) ODDZIAŁ W GDAŃSKU''', ul. Długi Targ 24 ([[ZIELONA BRAMA | Zielona Brama]]). W 1946 z inicjatywy pierwszego po II wojnie światowej wojewódzkiego konserwatora zabytków w Gdańsku, [[BOROWSKI JAN, architekt, konserwator zabytków | prof. Jana Borowskiego]], powołano Państwową Pracownię Konserwacji Obrazów i Rzeźb. Przekształcona w 1947 w Pracownię Konserwatorską, obejmowała trzy zespoły specjalistyczne: pracownię konserwacji dzieł sztuki, pracownię architektoniczną i zespół konserwacji mebli. Jan Borowski pragnął powstrzymać koncepcje przeciwne rekonstrukcji i odbudowy miasta. W 1946 uznał Główne Miasto w całości za zabytek, co zobowiązywało inwestorów do uzgadniania z urzędem konserwatorskim wszystkich przedsięwzięć budowlanych.<br/><br/>  

W latach 1946 i 1947 odbyło się w Gdańsku kilka konferencji i dyskusji z udziałem generalnego konserwatora zabytków prof. Jana Zachwatowicza na temat odbudowy miasta. Na jednej z nich, 25 VII 1947 uczestnicy podjęli uchwałę domagającą się rekonstrukcji Głównego Miasta, a na kolejnej, 25 IX 1947, uchwalili rezolucję domagającą się objęcia miasta ścisłą ochroną konserwatorską. Na wniosek prof. Jana Zachwatowicza Minister Kultury i Sztuki powołał 25 VIII 1950 Przedsiębiorstwo Państwowe Pracownie Konserwacji Zabytków (PP PKZ). Zasadniczym celem przedsiębiorstwa było wykonywanie badań i opracowań naukowych, ekspertyz i projektów architektonicznych dla wszystkich dziedzin ochrony dóbr kultury.<br/><br/>  

Gdański Oddział PP PKZ powstał w marcu 1951, jako jeden z pierwszych, przejmując wspomnianą Pracownię Konserwatorską i obejmując działaniem Wielkie Pomorze oraz Warmię, teren od Szczecina po Olsztyn. W ramach oddziału działalność prowadziły Pracownia Projektowa, wykonująca projekty zabezpieczające kamienice i budowle Gdańska, oraz Pracownia Konserwacji Dzieł Sztuki. W 1955 powołana została samodzielna Pracownia Dokumentacji Naukowo-Historycznej, której zadaniem było rozpoznanie zabytków architektury na podstawie źródeł archiwalnych i literatury przedmiotu oraz opracowanie wytycznych dla prac projektowych. Usługi budowlano-konserwatorskie związane z zabezpieczaniem, odbudową i adaptacją zabytkowych budowli, przedsiębiorstwo wprowadziło do działalności w 1956. Dla sprawnego wykonywania robót budowlano-konserwatorskich na Pomorzu i Warmii, w miejscowościach oddalonych od siedziby oddziału powoływano Kierownictwa Grupy Robót: w Szczecinie i Koszalinie (1958), Toruniu i Elblągu (1959), Malborku (1960), Słupsku (1977). Kierownictwo elbląskie przeniesiono następnie do Pasłęka, a w 1961 do Olsztyna. Z czasem jednostki budowlane w Szczecinie, Toruniu i Olsztynie stały się samodzielnymi Oddziałami PKZ. Pierwszym kierownikiem oddziału gdańskiego był w latach 1951–1958 inżynier Józef Kobrzyński, 1958–1965 [[POLAK TADEUSZ CZESŁAW, historyk sztuki, konserwator, patron placu | Tadeusz Polak]], który zrealizował zamiar prof. Jana Zachwatowicza o interdyscyplinarnym przedsiębiorstwie konserwatorskim, pełniąc funkcję dyrektora naczelnego Zarządu PKZ w Warszawie w latach 70. i 80. XX wieku. Została wówczas zawiązana współpraca z uczelniami wyższymi. <br/><br/> 

W następnych latach powołano pracownie naukowo-badawcze: w 1971 Ośrodek Architektury Egipskiej, którym kierował Zygmunt Wysocki, prowadzący rekonstrukcję świątyni Hatszepsut w Deir El Bahari w Egipcie; w 1973 Pracownię Rzeźby, przekształconą w 1984 roku w Pracownię Konserwacji Kamienia; w 1977 Pracownię Archeologiczno-Konserwatorską prowadzącą badania na obszarze projektowanej Elektrowni Jądrowej w Żarnowcu; w 1977 Pracownię Badań Urbanistyczno-Architektonicznych; w 1980 Pracownię Oświetlenia i Iluminacji Zabytków; w 1984 Pracownię Archeologii Miast dla Badań Starego Miasta w Elblągu. Jej założyciel, Tadeusz Nawrolski, stał się twórcą metody badawczej średniowiecznych miast. Badania elbląskie stanowią przełom w rozwoju archeologii miast hanzeatyckich, także przyniosły muzealnictwu tysiące zabytków, a miastu relikty zabudowy od XIII do XIX wieku. Przedsiębiorstwo odbudowało dla potrzeb wspomnianych pracowni budynki zabytkowe: w 1953 Zieloną Bramę na główną siedzibę, w 1972 spichrz Pod Jeleniem przy ul. Grodzkiej 16, w 1983 byłą siedzibę [[SZKOŁA ŚW. JANA | szkoły św. Jana]], zwaną niekiedy błędnie Domem Mrongowiusza przy ul. Straganiarskiej 19. Jednocześnie rozwijano zaplecze konserwatorskie przy ul. Miałki Szlak, gdzie funkcjonowała stolarnia, kuźnia i baza transportowo-techniczna. Przez wiele lat prowadzono własną cegielnię w Kadynach. <br/><br/> 

W 40-letniej działalności gdański oddział wykonał 1912 dokumentacji projektowych i inwentaryzacji, 305 dokumentacji naukowych, odbudował i adaptował do nowych funkcji blisko 300 zabytków architektury, przeprowadził konserwację 720 dzieł sztuki, objął dokumentacją ewidencyjną wiele parków i cmentarzy. Zainicjował opracowania rewaloryzacji miast: Gniew i Puck (1978), Tolkmicko, Orneta (1980). Od 1972 gdański oddział prowadził prace konserwatorskie i badawcze poza granicami kraju. Do najbardziej spektakularnych należały konserwacje: fresków Bramy Izerskiej w Monachium (1972), ołtarzy i epitafiów katedry w Trewirze (1973–1976), polichromii i sztukaterii pałacu w Brühl w Nadrenii (1975–1988), fresków kościoła w Niederhausen (Nadrenia – Palatynat; 1985), plafonów ze sztukateriami i polichromiami pałacu w Bensbergu koło Bergisch-Gladbach (1986), pełną rewitalizację kamienic w stolicy Estonii Tallinie (1977–1980) oraz pałaców Paca i Radziwiłła (1984–1990) i klasztoru bazylianów ze słynną ''Celą Konrada'' (1983–1987) w Wilnie. Oddział gdański w 1988 zatrudniał 550 pracowników. Do 1989 wszystkie oddziały PKZ realizowały w ochronie zabytków politykę wojewódzkich konserwatorów zabytków.<br/><br/> 

W latach 90. XX wieku oddziały przekształcono w samodzielne spółki prawa handlowego. Wiele oddziałów nie sprostało zmianom ekonomicznym, rozpadło się na mniejsze organizmy gospodarcze lub upadło. Gdański Oddział PKZ został przekształcony w 1989 w spółkę, w 1995 częściowo sprywatyzowany, w formie ograniczonej do wykonawstwa konserwatorskiego. Późniejsze przekształcenia doprowadziły do powstania innych firm. Archiwa dokumentacyjne oddziału zostały przejęte w 1995 przez Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Gdańsku. {{author: CzB}}<br/><br/>
{| class="tableGda"
|- 
|+ Dyrektorzy naczelni PP PKZ
|- 
| 1951–1958
| inż. Józef Kobrzyński
|- 
| 1958–1965
| prof. dr hab. [[POLAK TADEUSZ CZESŁAW, historyk sztuki, konserwator, patron placu  | Tadeusz Polak]]
|- 
| 1965–1986
| mgr inż. [[BABICKI ZDZISŁAW HENRYK, konserwator zabytków | Zdzisław Babicki]]
|- 
| 1986–1989
| mgr inż. [[SYKUTERA ZENON, konserwator zabytków | Zenon Sykutera]]
|- 
| class="authorEgTab" | {{author: CzB}}
|} 
{| class="tableGda"
|- 
|+ Naczelni inżynierowie PP PKZ 
|- 
|  style="width: 100px" | 1958–1965
| mgr inż. [[BABICKI ZDZISŁAW HENRYK, konserwator zabytków | Zdzisław Babicki]]
|- 
| 1965–1973
| mgr inż. [[SYKUTERA ZENON, konserwator zabytków | Zenon Sykutera]]
|- 
| 1973–1984
| mgr inż. Ryszard Androchowicz
|- 
| 1984–1989
| mgr inż. Piotr Wieremiejuk
|- 
| class="authorEgTab" |  {{author: CzB}}
|} 
{| class="tableGda"
|- 
|+ Dyrektorzy do spraw <br/> naukowo-konserwatorskich PP PKZ 
|- 
| style="width: 100px" | 1971–1974
| mgr Tadeusz Domagała
|- 
| 1974–1978
| mgr [[PIASKOWSKI TADEUSZ LEON, dyrektor Muzeum Narodowego w Gdańsku | Tadeusz Piaskowski]]
|- 
| 1978–1989
| mgr [[CHOMICZ ROMUALD, konserwator zabytków | Romuald Chomicz]]
|- 
| class="authorEgTab" |  {{author: CzB}}
|} 
{| class="tableGda"
|- 
|+ Pracownie i kierownicy PP PKZ
|- 
|  style="vertical-align:top" | Pracownia Konserwacji Dzieł Sztuki
|  style="vertical-align:top" | Piotr Żyngiel, [[MIESZKOWSKI BRONISŁAW, historyk sztuki, konserwator zabytków | Bronisław Mieszkowski]], <br /> [[RÓŻAŃSKI ANDRZEJ, konserwator dzieł sztuki | Andrzej Różański]], Teresa Stankiewicz
|- 
|  style="vertical-align:top" | Pracownia Dokumentacji Naukowo-Historycznej
|  style="vertical-align:top" | Lech Krzyżanowski, Tadeusz Domagała, <br />  [[WOLAŃSKA MARIA, konserwator zabytków | Maria Wolańska]], Teresa Stankiewicz, <br /> [[BETLEJEWSKA CZESŁAWA, wojewódzki konserwator zabytków | Czesława Betlejewska]]
|- 
|  style="vertical-align:top" | Pracownia Projektów
|  style="vertical-align:top" | Zygmunt Wysocki, Bogusław Hanuszkiewicz, <br /> [[MACUR ANDRZEJ STANISŁAW, architekt, konserwator zabytków | Andrzej Macur]], Rajmund Wilimiński,<br />Jerzy Orchowski
|- 
|  style="vertical-align:top" | Pracownia Badań Urbanistyczno-Architektonicznych
|  style="vertical-align:top" | [[SYKUTERA ZENON, konserwator zabytków | Zenon Sykutera]], Rajmund Wilimiński,<br />Irena Jaroszewska-Bartoszewicz
|- 
|  style="vertical-align:top" | Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska
|  style="vertical-align:top" | Alfred Szułdrzyński
|- 
|  style="vertical-align:top" | Pracownia Archeologii Miast
|  style="vertical-align:top" | Tadeusz Nawrolski
|- 
|  style="vertical-align:top" | Pracownia Oświetlenia i Iluminacji
|  style="vertical-align:top" | Kajetan Myk
|- 
|  style="vertical-align:top" | Pracownia Konserwacji Kamienia
|  style="vertical-align:top" | Edward Polakowski, Witold Bukojemski, <br />Rajmund Drost
|- 
| class="authorEgTab" | {{author: CzB}}
|} 
{| class="tableGda"
|- 
|+ style="width: 300px" | Kierownicy zespołu budów konserwatorskich PP PKZ
|- 
| style="vertical-align:top" | Gdańsk
| style="vertical-align:top" | Edward Budnik, Ryszard Góralski, <br />Marek Wójcik, Edward Mojkin
|- 
| style="vertical-align:top" | Elbląg
| style="vertical-align:top" | Zdzisław Lewandowski
|- 
| style="vertical-align:top" | Gniew
| style="vertical-align:top" | Jan Pietrasik, Wojciech Nitka
|- 
| style="vertical-align:top" | Malbork
| style="vertical-align:top" | Edward Budnik, Zygfryd Podgórski, <br />Jan Pietrasik, Krzysztof Osuchowski
|- 
| style="vertical-align:top" | Olsztyn
| style="vertical-align:top" | Zdzisław Backiel
|- 
| style="vertical-align:top" | Słupsk
| style="vertical-align:top" | Henryk Bogusławski
|- 
| class="authorEgTab" | {{author: CzB}}
|} 
{| class="tableGda"
|- 
|+ Rekonstrukcja i odbudowa oraz adaptacja ważniejszych dzieł architektury w Gdańsku 
|- 
| style="vertical-align:top" | Ratusze
| style="vertical-align:top" | Ratusz Głównego Miasta (1951–1970)<br />Ratusz Starego Miasta (1963, 1965)
|- 
| style="vertical-align:top" | Architektura obronna: bramy
| style="vertical-align:top" | Chlebnicka (1959–1961)<br />Krowia (1969–1970)<br />Mariacka (1956–1959)<br />Nizinna (1966–1967)<br />Straganiarska (1956–1958)<br />Świętojańska (1976–1978)<br />Zielona (1952–1953)<br />Złota (1953, 1963)<br />Wielki Żuraw (1957–1959)<br />Żuławska (1974–1976)<br />Przedbramie ul. Długiej i Katownia (1951, 1958, 1967–1970)
|- 
| style="vertical-align:top" | Architektura obronna: mury obronne
| style="vertical-align:top" | ciąg zachodni (1956–1958, 1976)<br />Bastion św. Elżbiety (1967)<br />ciąg północny (1960–1964)<br />ciąg południowy (1962)<br />Dwór Miejski (Baszta Schulza i Baszta Narożna, 1964–1970)<br />Baszta Kotwiczników (1968–1969)<br />Baszta Jacek (1962)
|- 
| style="vertical-align:top" | Domy, kamienice
| style="vertical-align:top" | dom Ferberów, ul. Długa 28 (1957–1960)<br />[[DOM ANGIELSKI | Dom Angielski]], ul. Chlebnicka 16 (1957–1965, 1983)<br />Dom Trzech Kaznodziejów, Katarzynki 1–4 (1968–1970)<br />kamienice przy ul. Dzianej 8–11 dla Muzeum Archeologicznego (1968–1979)
|- 
| style="vertical-align:top" | Spichrze
| style="vertical-align:top" | Pod Jeleniem, ul. Grodzka 16 (1967–1970)<br />Miedź, Panna, Oliwski na Ołowiance na siedzibę [[CENTRALNE MUZEUM MORSKIE | Centralnego Muzeum Morskiego]] (1980–1986)<br />spichrz przy ul. Szpitalnej 4 w Gdańsku (1968–1969)<br />Spichrz Opacki, Oliwa, ul. Opacka 12 (1985–1987)
|- 
| style="vertical-align:top" | Młyny
| style="vertical-align:top" | Wielki (1962, 1966)<br />Mały (1962–1967)
|- 
| style="vertical-align:top" | Pałace i dwory
| style="vertical-align:top" | Nowy Pałac Opacki, ul. Cystersów (1959–1968)
|- 
| style="vertical-align:top" | Kościoły
| style="vertical-align:top" | dokumentacje naukowe, projektowe i ekspertyzy konstrukcyjne wykonano do prawie wszystkich gdańskich kościołów;<br />prace budowlano-konserwatorskie w kościołach:<br />św. Ducha (1964–1966)<br />św. Jana (1976–1986)<br />św. Katarzyny (1956–1958, hełm: 1974)<br />św. Trójcy (1954–1958) <br/> oraz na plebanii [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny]] (dom Ferberów, 1957–1960)
|- 
| class="authorEgTab" | {{author: CzB}}
|} 
{| class="tableGda"
|- 
|+ Ważniejsze prace budowlano-konserwatorskie na Pomorzu i Warmii 
|- 
| style="vertical-align:top" | Kościoły
| style="vertical-align:top" | Najświętszej Panny Marii w Elblągu (1976–1982)<br />Szpital św. Ducha w Elblągu (1973–1979)
|- 
| style="vertical-align:top" | Zamki i pałace
| style="vertical-align:top" | zamki krzyżackie: Bytów (1980–1991), Elbląg (1979–1989), Działdowo (1973–1975), Gniew (1968–1974), Kętrzyn (1962–1967),<br />Malbork (1961–1989), Nidzica (1959–1965), Pasłęk (1965–1969)<br />pałac Anny Wazówny w Brodnicy (1964–1970)<br />we Fromborku: pałac biskupi (1968–1970), wieża (1970–1973), Nowy Wikariat (1973–1980)<br />dwór Wybickich w Będominie (1978–1979)<br />pałac w Kikole (1966)<br />pałac Dohnów w Morągu (1969–1975)<br />zamek książąt pomorskich w Słupsku (1951, 1959–1980)
|- 
| style="vertical-align:top" | Mury obronne
| style="vertical-align:top" | w Lęborku, Skarszewach (1970–1973)
|- 
| style="vertical-align:top" | Domy podcieniowe
| style="vertical-align:top" | na Wielkich Żuławach – w Trutnowie, Tolkmicku, Orłowie, Izbiskach, Bystrzu, Przemysławie i Nowej Kościenicy (1956–1966)
|- 
| class="authorEgTab" | {{author: CzB}}
|} 
{| class="tableGda"
|- 
|+ Konserwacja dzieł sztuki 
|- 
| style="vertical-align:top" | Rekonstrukcja i konserwacja
| style="vertical-align:top" | wystroju Wielkiej Sali Rady oraz pozostałych sal Ratusza Głównego Miasta (1954–1970)<br />Dworu Artusa (1972–1985)<br />Sali Balowej Zamku Królewskiego w Warszawie (1984–1988)
|- 
| style="vertical-align:top" | Konserwacja
| style="vertical-align:top" | zbiorów muzealnych (1950–1988)<br />stropów kościoła Narodzenia Najświętszej Panny Marii w Brzesku (1960–1963)<br />polichromii ściennych w krużgankach pałacu biskupiego w Lidzbarku Warmińskim (1975)<br />ołtarzy i ambony katedry we Fromborku (1960–1966)<br />ołtarza głównego katedry w Pelplinie (1966)<br />cyklu wielkich obrazów z krużganków klasztornych w Pelplinie (1972–1988)<br />ołtarza głównego [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny]] w Gdańsku (1951–1965)<br />gotyckiej ambony z [[KOŚCIÓŁ ŚW. TRÓJCY | kościoła Świętej Trójcy]] w Gdańsku (1972–1975)<br />gotyckich madonn Pomorza (1973–1974)
|- 
| class="authorEgTab" | {{author: CzB}}
|} 
[[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]]