Tekst źródłowy strony POMNIK POLEGŁYCH STOCZNIOWCÓW 1970

{{web}}
[[File:1_Pomnik_poległych_stoczniowców.jpg|thumb|Drewniany krzyż, ustawiony staraniem [[SZCZUDŁOWSKI TADEUSZ, działacz opozycji demokratycznej| Tadeusza Szczudłowskiego]] 17 VIII 1980 na placu przed bramą stoczni, w miejscu przyszłego pomnika]]
[[File:Robert Pepliński z Lechem Wałęsą przed makietą pomnika Poległych Stoczniowców, 1980.JPG|thumb|Robert Pepliński z Lechem Wałęsą i Wiesławem Szyślakiem (z prawej) przed makietą pomnika Poległych Stoczniowców 1970, 1980]]
[[File:1_POMNIK_POLEGŁYCH_STOCZNIOWCÓW.jpg|thumb|Pomnik Poległych Stoczniowców 1970]]
[[File:Płaskorzeźba Elżbiety Szczodrowskiej Peplińskiej i Roberta Peplińskiego, pomnik Poległych Stoczniowców 1970.JPG|thumb|Płaskorzeźba Elżbiety Szczodrowskiej-Peplińskiej i Roberta Peplińskiego, pomnik Poległych Stoczniowców 1970]]

'''POMNIK POLEGŁYCH STOCZNIOWCÓW 1970''', pl. Solidarności. Postulat wzniesienia pomnika upamiętniającego ofiary wydarzeń [[GRUDZIEŃ 1970 | Grudnia 1970]] zgłosił już w 1971 [[LENARCIAK HENRYK, działacz opozycji demokratycznej | Henryk Lenarciak]], lecz władze, mimo początkowej zgody, odrzuciły ten pomysł. Do idei powrócono w trakcie strajku sierpniowego w 1980 ([[SIERPIEŃ 1980 | sierpień 1980]]). Szkicowy projekt pomnika wykonał w pierwszym dniu strajku, 14 VIII 1980, [[PIETRUSZKA BOGDAN, projektant statków, artysta plastyk | Bogdan Pietruszka]]. Szkic przedstawiał cztery krzyże połączone w krąg ramionami, z kotwicą na każdym i zniczem u dołu. 16 VIII 1980 zgodę na wzniesienie pomnika wyraziła dyrekcja [[STOCZNIA GDAŃSKA | Stoczni Gdańskiej]].<br/><br/>
24 VIII 1980 członkowie Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego, po zapoznaniu się z rysunkowym projektem Bogdana Pietruszki, jednogłośnie opowiedzieli się za skierowaniem go do realizacji, przyjmując jako datę odsłonięcia 16 XII 1980. W „Strajkowym Biuletynie Informacyjnym” Stoczni Gdańskiej z 25 VIII 1980 wyjaśniono, że krzyże mają symbolizować cztery pierwsze osoby poległe w grudniu 1970, a płonący znicz ma oznaczać nadzieję. 1 IX 1980 (dzień po podpisaniu [[POROZUMIENIE GDAŃSKIE | porozumienia gdańskiego]]) powstał
[[SPOŁECZNY KOMITET BUDOWY POMNIKA POLEGŁYCH STOCZNIOWCÓW 1970 | Społeczny Komitet Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców 1970]], którego przewodniczącym został Henryk Lenarciak; następnego dnia plenum Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego – podobnie jak wcześniej jego członkowie – przyjęło uchwałę o jednomyślnym zatwierdzeniu do realizacji projektu pomnika autorstwa Bogdana Pietruszki.<br/><br/>
17 IX 1980 zaakceptowano lokalizację pomnika przed bramą Stoczni Gdańskiej, w miejscu likwidowanej pętli tramwajowej, w osi widokowej od [[DWORZEC GŁÓWNY | Dworca Głównego]], z symbolicznym amfiteatrem stworzonym przez lekkie wyniesienie terenu. Tego samego dnia [[WAŁĘSA LECH, prezydent Polski | Lech Wałęsa]] wbił pierwszy pal fundamentowy. Jednocześnie 6 IX 1980 Społeczny Komitet Budowy Pomnika ogłosił konkurs na opracowanie koncepcji rzeźbiarsko-architektonicznej monumentu. Wpłynęły cztery projekty trzech zespołów (zespół A: Maria Talaga-Korpalska, Gedymin Jabłoński, Wojciech Mokwiński; zespół B: Grzegorz Boros, Wacław Długosz; dwa projekty zgłosił zespół C: Bogdan Pietruszka, Robert Pepliński, [[SZCZODROWSKA-PEPLIŃSKA ELŻBIETA, artystka rzeźbiarka | Elżbieta Szczodrowska-Peplińska]], Wiesław Szyślak). Projekty zostały przedstawione 24 IX 1980 w Sali BHP Stoczni Gdańskiej, w obecności m.in. wiceministra kultury i sztuki prof. Wiktora Zina. Nie zatwierdzono do realizacji żadnego z nich, sugerowano za to połączenie projektów zespołu A i C, na co te się nie zgodziły. 1 X 1980 Społeczny Komitet Budowy Pomnika zaakceptował udoskonaloną wersję zespołu C, 10 X 1980 uzyskał on aprobatę wiceministra prof. Wiktora Zina. Kwestie wytrzymałościowe opracował Konrad Niklas, a małą architekturę wokół pomnika architekci Jacek Krenz i Wojciech Mokwiński. 16 X 1980 Społeczny Komitet Budowy Pomnika zwrócił się z prośbą do Czesława Miłosza o napisanie utworu poetyckiego – wiersza, który w formie powiększonego rękopisu byłby stałym elementem kompozycji pomnika; poeta zaproponował odwołanie się do wersetu 11 z Psalmu 29 w swoim przekładzie. Komitet zapewnił także środki finansowe na realizację zamierzenia poprzez wpłaty na swoje bankowe konto i sprzedaż tzw. „cegiełek” oraz zbiórki w skarbonkach.<br /><br />
Od 30 listopada rozpoczęto montaż pomnika (wykonanego w Stoczni Gdańskiej z blach dostarczonych z Huty Batory w Chorzowie i z Tych); kamień węgielny wmurowano 6 XII 1980 (akt erekcyjny, ziemię z rzymskich katakumb przesłaną przez papieża Jana Pawła II, ziemię z Katynia). Odsłonięcie nastąpiło zgodnie z planem 16 XII 1980 w obecności m.in. przewodniczącego Rady Państwa prof. Henryka Jabłońskiego, I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR) [[FISZBACH TADEUSZ, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR | Tadeusza Fiszbacha]], wojewody gdańskiego [[KOŁODZIEJSKI JERZY, wojewoda gdański | Jerzego Kołodziejskiego]], prezydenta Gdańska [[MŁYNARCZYK JERZY MARIAN, prezydent Gdańska | Jerzego Młynarczyka]], metropolity krakowskiego kardynała Franciszka Macharskiego (poświęcił pomnik), sekretarza Episkopatu biskupa Bronisława Dąbrowskiego, biskupa gdańskiego [[KACZMAREK LECH, biskup gdański | Lecha Kaczmarka]], biskupa olsztyńskiego Józefa Glempa, biskupa koszalińsko-kołobrzeskiego Ignacego Jeża, biskupa chełmińskiego Zygfryda Kowalskiego, stronę NSZZ "Solidarności" reprezentowali między innymi [[WAŁĘSA LECH, prezydent Polski | Lech Wałęsa]], [[GWIAZDA ANDRZEJ, działacz polityczny, honorowy obywatel Gdańska | Andrzej Gwiazda]], [[LIS BOGDAN, radny, poseł, honorowy obywatel miasta Gdańska | Bogdan Lis]]. Odsłonięciu towarzyszyło m.in. wykonanie utworu ''Lacrimosa'', specjalnie skomponowanego na tę uroczystość przez Krzysztofa Pendereckiego. <br /><br />    
Na pomnik składają się trzy krzyże o wysokości 42 metrów i wadze 42 ton każdy, ustawione na planie trójkąta, o nieregularnych, spękanych kształtach. Upamiętniają trzech pierwszych zabitych stoczniowców (ustalono, że czwarty zmarł w drodze do szpitala); spinające je kotwice (po dwie tony każda) są znakiem nadziei i nawiązaniem do wydarzeń z lat 1956, 1970 i 1980.<br/><br/> Dolne partie pomnika zdobią płaskorzeźby ze stali nierdzewnej przedstawiające życie stoczniowców (autorzy: Robert Pepliński i Elżbieta Szczodrowska-Peplińska). Na płaskorzeźbach daty 1956, 1970, 1980 i 1981, na jednej fragment wiersza Czesława Miłosza: KTÓRY SKRZYWDZIŁEŚ CZŁOWIEKA PROSTEGO, ŚMIECHEM NAD KRZYWDĄ JEGO WYBUCHAJĄC, NIE BĄDŹ BEZPIECZNY, POETA PAMIĘTA. MOŻESZ GO ZABIĆ, NARODZI SIĘ NOWY. SPISANE BĘDĄ CZYNY I ROZMOWY.  Od strony stoczni znajduje się mur z około 40 tablicami (m.in.: [[POSTULATY SOLIDARNOŚCI| 21 postulatów strajkowych]], werset 11 z Psalmu 29 w tłumaczeniu i według propozycji Czesława Miłosza: PAN DA SIŁĘ SWEMU LUDOWI, PAN DA SWEMU LUDOWI BŁOGOSŁAWIEŃSTWO POKOJU, z nazwiskami poległych w 1970). Pomnik jest miejscem zebrań i hołdów odwiedzających Gdańsk prezydentów, monarchów, szefów rządów (także papieża Jana Pawła II, 12 VI 1987, zob. [[PAPIEŻ JAN PAWEŁ II W GDAŃSKU | papież Jan Paweł II w Gdańsku]]). W latach 1999–2000 pomnik otrzymał iluminację. {{author: BŚ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]