Tekst źródłowy strony MONITORY GDAŃSKIE

{{paper}}
[[File:Monitory_gdańskie.JPG|thumb|Monitory gdańskie]]
[[File: Horodyszcze.jpg |thumb| Monitor „Horodyszcze” w porcie gdyńskim]]
[[File: Horodyszcze_i_Warszawa.jpg |thumb| Monitory „Horodyszcze” i „Warszawa” na Prypeci, 1928]]
'''MONITORY GDAŃSKIE.''' Jedyne okręty zbudowane dla Polskiej Marynarki Wojennej do 1939 roku w Gdańsku. Wyporność 110 ton, długość 34,5 m, szerokość 5,05 m, zanurzenie: 0,77 m, napęd: 3 silniki po 60 KM, prędkość: 13,5 km/godz., załoga: 27 osób, uzbrojenie: 2 armaty 105 mm; 5 ckm (według charakterystyki z roku 1920). Koncepcja budowy silnych, rzecznych jednostek bojowych powstała w roku 1919 w polskim Departamencie Spraw Morskich i związana była głównie z konfliktem na wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej Polskiej, gdzie przewidywano użycie okrętów na rzekach Polesia.<br/><br/>
W styczniu 1920 podpisano umowę ze [[STOCZNIA GDAŃSKA | Stocznią Gdańską]] (Danziger Werft; [[STOCZNIA KRÓLEWSKA | Stocznia Królewska]]) na budowę 4 monitorów; pierwszy miał być gotowy już w maju tegoż roku, kolejne w odstępach miesięcznych. Budowa się opóźniała i dopiero 13 VIII 1920 był gotowy pierwszy okręt, ORP „Warszawa”. Kolejne opuszczały stocznię w terminach: ORP „Horodyszcze” – 20 sierpnia, ORP „Pińsk” – 20 października, ORP „Mozyrz” – 10 XII 1920.<br/><br/>
Próby odbiorcze wykazały wiele usterek, między innymi większe zanurzenie, mniejszą prędkość, słabsze opancerzenie, co spowodowało nałożenie na stocznię kar umownych. Z tego powodu monitory (popularnie zwane „gdańskimi”) nie zdążyły wziąć udziału w wojnie polsko-radzieckiej. Początkowo weszły w skład Flotylli Wiślanej, w maju 1922 roku „Warszawa” i „Mozyrz” (przemianowany w lipcu 1923 na „Toruń”) odeszły na Polesie. Po likwidacji jesienią 1925 Flotylli Wiślanej, także „Pińsk” i „Horodyszcze” zasiliły Flotyllę Rzeczną w Pińsku. Podczas dwudziestolecia międzywojennego monitory gdańskie, najsilniejsze jednostki Flotylli, uczestniczyły w manewrach (między innymi dwukrotnie prowadziły ostre strzelania na wodach Zatoki Gdańskiej), prowadzono na nich szkolenie marynarzy (oficerowie Floty przechodzili tam staże), sukcesywnie je modernizowano,  zmniejszając zanurzenie, przezbrajając w nowocześniejszą artylerię, wzmacniając opancerzenie.<br/><br/>
Podczas kampanii wrześniowej w 1939 roku monitory gdańskie oczekiwały na wejście do akcji w stanie gotowości bojowej, jednak niski stan wody na rzekach uniemożliwił im aktywną działalność. Los Flotylli Pińskiej dopełnił się po 17 IX 1939 i po wkroczeniu Armii Czerwonej na obszar Polesia. Wobec braku możliwości prowadzenia operacji na rzekach, okręty Flotylli, w tym monitorów gdańskich, zostały zatopione przez własne załogi na Prypeci i Pinie. Marynarze uczestniczyli później w walkach Grupy Operacyjnej gen. Kleeberga.<br/><br/>
W roku 1939 zatopione monitory, podobnie jak większość jednostek Flotylli Rzecznej Polskiej Marynarki Wojennej, Rosjanie podnieśli i wyremontowali w stoczniach Pińska i Kijowa. Wcielone do Flotylli Dnieprzańskiej, przyjęły nazwy: „Żitomir” (ex „Pińsk”), „Witebsk” (ex „Warszawa”), „Bobrujsk” (ex „Horodyszcze”), „Winnica” (ex „Toruń”). Po agresji hitlerowskiej dawne polskie monitory brały udział w walkach na wodach Berezyny, Prypeci, Dniepru. Wszystkie zostały zniszczone jesienią 1941 roku przez załogi, po odniesieniu uszkodzeń w starciach z wojskami i lotnictwem niemieckim.<br/><br/>
Okręty kilkakrotnie przezbrajano w różnych okresach służby, między innymi w miejsce armat 105 mm, montowano haubice 100 mm lub armaty 75 mm, zmieniała się też liczba karabinów maszynowych. Zmiany uzbrojenia zwiększały także liczebność załogi nawet do 44 ludzi. W celu zmniejszenia zanurzenia montowano boczne pływaki, te ograniczały jednak prędkość jednostek do 10,5 km/godz. Zmieniano również silniki napędowe. Inną charakterystykę miały także dawne monitory gdańskie w służbie radzieckiej. {{author: AG}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]]