Tekst źródłowy strony KNADE JACOB, duchowny katolicki, działacz reformacyjny

{{web}}
[[File:Jacob_Knade.jpg|thumb|Kopia dokumentu wystawionego 9 IX 1523 przez biskupa włocławskiego Macieja Drzewickiego Bractwu Kapłańskiemu Najświętszej Marii Panny, z własnoręczną adnotacją Jacoba Knadego jako papieskiego notariusza i kapłana diecezji włocławskiej]]
[[File:GAIT LOGOTYP.jpg|thumb|'''Partner serwisu Gedanopedia''']]
'''JACOB KNADE''' (Knode, najwłaściwiej Knothe) (około 1490 Gdańsk – około 1564 Dymin (Demmin), Meklemburgia), duchowny katolicki, działacz reformacyjny, niesłusznie uważany za prekursora [[REFORMACJA | reformacji]] w Gdańsku. <br/><br/>
Wywodził się najpewniej z niższych warstw społecznych Gdańska. W 1514 immatrykulował się na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą (''Jacobus Knot, Gedanensis''). Studiował zapewne prawo, nie wiadomo jednak czy studia ukończył. W Gdańsku w 1516 zastępca (komendariusz) proboszcza [[KOŚCIÓŁ ŚW. PIOTRA I PAWŁA | kościoła św. Piotra i Pawła]] na [[STARE PRZEDMIEŚCIE | Starym Przedmieściu]]. <br/><br/> 
9 IX 1523 wymieniono go jako kapłana diecezji włocławskiej i notariusza apostolskiego w dokumencie wystawionym przez biskupa Macieja Drzewickiego dla Bractwa Kapłańskiego Najświętszej Marii Panny, działającego przy [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny]]. Po obaleniu [[RADA MIEJSKA | Rady Miejskiej]] w styczniu 1525, powołaniu nowych władz i zaprowadzeniu nowych porządków religijnych złamał ślub celibatu i jako jeden z pierwszych duchownych w Gdańsku ożenił się. Jego żoną została Anna, córka Paula Rastenberga oraz Urszuli z domu Lubbe, pasierbica Jacoba Rohbösego (Raböse) kupca i kramarza ze Starego Przedmieścia. Według kroniki [[GRUNAU SIMON, dominikanin, kronikarz | Simona Grunau’a]] mianowano go wówczas kaznodzieją w [[KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA I ŚW. JANA APOSTOŁA | kościele św. Jana]]. Po przywróceniu (w wyniku interwencji króla Zygmunta I Starego) w kwietniu 1526 w Gdańsku wyznania katolickiego został aresztowany 8 lipca i osadzony w więzieniu biskupa włocławskiego w Subkowach. <br/><br/> 
Na skutek starań najbliższej rodziny i być może luterańskiego władcy Prus Książęcych, Albrechta I Hohenzollerna, został uwolniony z więzienia na początku 1527, jednak nałożono na niego zakaz powrotu do Gdańska. Po krótkim epizodzie pracy w Malborku (od stycznia 1527) i w pewnym zamku w okolicach Torunia (według [[GRUNEWEG MARTIN, dominikanin, kronikarz | Martina Grunewega]]), w 1528 schronił się wraz z rodziną w Prusach Książęcych. Był kaznodzieją w parafiach luterańskich w Działdowie (Soldau) (1528), Morągu (Mohrungen) (1531) i Nidzicy (Neidenburg) (1532–1534). Z powodu konfliktu o charakterze teologicznym z biskupem pomezańskim Paulem Speratusem, kierującym luteranizacją Prus w imieniu księcia Albrechta I, w 1535 był zmuszony opuścić Prusy Książęce i przeniósł się na Pomorze Zachodnie. W latach 1543–1544 był pastorem w Anklam (Meklemburgia), następnie we Wkryujściu (Ueckermünde, Meklemburgia). Po uzyskaniu w 1550 stopnia magistra na uniwersytecie w Gryfii (Greifswaldzie) został luterańskim proboszczem w parafii w Loitz (Meklemburgia). <br/><br/>
Z małżeństwa z Anną doczekał się synów Jacoba (zm. 1570 Gdańsk, bezpotomnie), golibrody na [[STARE MIASTO | Starym Mieście]] w Gdańsku i Zachariasa, golibrody w Strzałowie (Stralsund), oraz córki Anny, żony szewca w Dyminie. Jako wdowa Anna już około 1564 powróciła do Gdańska (wedle Martina Grunewega, w całkowitym ubóstwie, w jednym płaszczu i czapce) i zamieszkała u rodziny przy Wolffshagen (ul. Rzeźnicka), w sąsiedztwie byłego klasztoru [[FRANCISZKANIE | franciszkanów]]. Zmarła w 1580 i została pochowana w kościele św. Piotra i Pawła.<br/><br/>
Tuż przed śmiercią poznał ją wnuk jej przyrodniej siostry (córki Jacoba Rohböse), Barbary, dominikanin i kronikarz Martin Gruneweg. Był on autorem pierwszej notki biograficznej o Knadem, umieszczonej w kronice, którą spisał jednak z dużej perspektywy czasowej, na początku XVII wieku. Niewłaściwie przyporządkował jego wystąpienie do 1518, co stało się powodem późniejszego zamieszania w pracach dotyczących początków reformacji w Gdańsku. Po raz pierwszy błąd ten pojawił się w pracy o historii Gdańska [[GRALATH DANIEL II, rektor Gimnazjum Akademickiego | Daniela Gralatha]] ''Versuch einer Geschichte Danzigs'' (Th. 1, Królewiec 1789), a utrwalony został w monografii kościoła NMP autorstwa [[HIRSCH SIMON JOSEPH THEODOR, pedagog, historyk, archiwista | Theodora Hirscha]] ''Die Ober-Pfarrkirche von St. Marien in Danzig in ihren Denkmälern und ihren Beziehungen zum kirchlichen Leben Danzigs'' (Th. 1, Danzig 1843). Skorygował to w 1915 [[SIMSON PAUL, pedagog, historyk, radny, były patron ulicy | Paul Simson]] (w [[MITTEILUNGEN DES WESTPREUSSISCHEN GESCHICHTSVEREINS | „Mitteilungen des Westpreußischen Geschichtsvereins”]] 14, 1915), jednak na skutek ponownego wprowadzenia błędnego datowania do ''Historii Gdańska'' (t. II, Gdańsk 1982) błąd pojawiał się jeszcze w wielu polskich publikacjach aż do początku XXI wieku. {{author: SK}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/>

'''Bibliografia''':<br/>
Źródła:<br/>
Archiwum Państwowe w Gdańsku 300,D/44, 304.<br/>
Die Aufzeichnungen des Dominikaners Martin Gruneweg (1562 – c.a. 1618) über seine Familie in Danzig, seine Handelsreisen in Osteuropa und sein Klosterleben in Polen, Bd. 1–3, Edition des Manuskripts fol. 1–1932, Wiesbaden 2008, s. 98, 229.<br/>
Simon Grunau’s preussische Chronik, hrsg. von M. Perlbach, R. Philippi, P. Wagner, w: Die preussichen Geschichtsschreiber des XVI und XVII Jahrhunderts, Bd. II, Leipzig 1889, s. 781.<br/>
Preussiche Sammlung allerley bisher ungedruckten Urkunden, Nachrichten und Abhandlungen, hrsg. von M. Ch. Hanow, Bd. 1, Danzig 1747, s. 56-64.<br/>
Urkundenbuch zur Reformationsgechichte des Herzogthums Preussen, hrsg. von Paul Tschackert, Bd. II, Leipzig 1890, s. 207.<br/>
Literatura: <br/>
Bogucka Maria, ''Przemiany społeczne i walki społeczno-polityczne'', w: ''Historia Gdańska'', t. 2, red. E. Cieślak, Gdańsk 1982, s. 230.<br/>
Freytag Hermann, ''Die Beziehungen Danzigs zu Wittenberg in der Zeit der Reformation'', „Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins“, H. 38, 1898, s. 18-20.<br/>
Gralath Daniel, ''Versuch einer Geschichte Danzigs'', Th. 1, Königsberg 1789, s. 497.<br/>
Hirsch Theodor, ''Die Ober-Pfarrkirche von St. Marien in Danzig in ihren Denkmälern und ihren Beziehungen zum kirchlichen Leben Danzigs'', Th. 1, Danzig 1843, s. 256-259. <br/>
Kościelak Sławomir, ''Od tez Marcina Lutra do kazań Jacoba Heggego. Kościół w Gdańsku w przededniu pierwszych wystąpień reformacyjnych'', „Odrodzenie i Reormacja w Polsce”, t. 63, 2019, s. 65. <br/>
Krollmann Christian, ''Knothe (Knade) Jacob'', w: Altpreussische Biographie, Bd. 1, Königsberg Pr. 1936, s. 346.<br/>
''Prussia scholastica. Die Ost- und Westpreussen auf den mittelalterlichen Universitäten'', gesammelt von Max Perlbach, Braunsberg 1895, s. 124.<br/>
Siewert Gustav Victor, ''Geschichte der Reformation in Danzig, bis zu ihrer gäntzlichen Unterdrückung'', „Preussiches Provinzial-Kirchenblatt“, Jg 3, 1841, s. 151-155.<br/>
Simson Paul, ''Wann hat der danziger Priester Jakob Knothe geheiratet?'', „Mitteilungen des Westpreussischen Geschichtsvereins”, 14, 1915, s. 3-4.<br/>
''Studenten aus Ost- und Westpreussen an ausserpreussischen Universitäten vor 1815'', Anhand der gedruckten Matrikeln bearbeitet und herausgegeben von Horst Kenkel, Hamburg 1981, s. 28.