Tekst źródłowy strony GÓRKI ZACHODNIE

{{paper}}
[[File:1_Górki_Zachodnie.jpg|thumb|[[GOTTHEIL, rodzina| Julius Gottheil]], ''Nowe ujście Wisły w Górce pod Gdańskiem'', litografia ukazująca Wisłę Śmiałą, wykonana 21 II 1840, w trzy tygodnie po rozdzieleniu wsi Górka na Górki Zachodnie i Górki Wschodnie]]
[[File:1_Górki_Zachodnie67.jpg|thumb|Nowe ujście Wisły z 1840]]
[[File: 2_Górki_Zachodnie.png |thumb|  Carl Anton Mann, Przełom wiślany pod wsią Górka z 1 II 1840, widoczne Górki Zachodnie z Gorą Źródlaną po lewej i po drugiej stronie Górki Wschodnie, z prawej u góry widoczne białe garby ruchomych wydm]]
[[File:Gorki_Zachodnie.jpg|thumb|Górki Zachodnie, obecna ul. Kutnowska, 1938]]
[[File: Górki_Zachodnie_przystań.jpg |thumb| Górki Zachodnie, przystań jachtowa, 2021]]
[[File: 1_Górki_Zachodnie_przystań_jachtowa.jpg |thumb| Górki Zachodnie, przystań jachtowa, 2021]]

'''GÓRKI ZACHODNIE''' (1438 Newefehre / Nowy Prom, 1590 Neufehr, od 1840 Westlich-Neufähr, obecna nazwa urzędowa od 1949), część dzielnicy Gdańsk [[KRAKOWIEC | Krakowiec]] – Górki Zachodnie ([[ADMINISTRACYJNY PODZIAŁ I TERYTORIALNY ROZWÓJ GDAŃSKA | administracyjny podział]]). Według Statutu Rady Dzielnicy z 24 IV 2014 granice dzielnicy: „stanowi Martwa Wisła do wysokości ul. Zawiślańskiej, następnie ul. Zawiślańską do ul. Stryjewskiego (bez tej ulicy) i lasem w kierunku pólnocno-wschodnim do plaży (bez ul. Wydmy) i dalej brzegiem Zatoki Gdańskiej do ujścia Wisły Śmiałej, następnie Wisłą Śmiałą aż do Martwej Wisły”. <br/><br/> 
Do 1840 jedna wieś z [[GÓRKI WSCHODNIE | Górkami Wschodnimi]], z nieistniejącymi na północy wybudowaniami Neufährer Sandkathen. Centrum wsi (wówczas jednej jeszcze: Górki) przed 1840 znajdowało się przy skrzyżowaniu obecnej ul. Przełom i Łowickiej, u podnóża tzw. Quellberg (Góry Źródlanej, 22,5 m n.p.m.). W 1379 notowana „karczma Stanka” z przewozem przez [[WISŁA | Wisłę]] do Płoni, w początku XV wieku karczma i przewóz nosiły nazwę Clunping (od nazwiska karczmarza Klumpinga), w 1438 karczmę nazywano Newefehre; mieszkańcy rozwijającej się przy niej osady zobowiązani byli do prac przy sianokosach na rzecz krzyżackiego koniuszego z zamku gdańskiego. Po [[WOJNA TRZYNASTOLETNIA | wojnie trzynastoletniej]] w granicach patrymonium miasta Gdańsk. Od 1772 własność państwa,  W 1793 znajdowało się tam 25 gospodarstw, zamieszkanych przez 136 osób, w 1819 funkcjonowały dwie karczmy, było 18 zabudowań i 163 mieszkańców.<br/><br/>
W nocy z 31 stycznia na 1 lutego 1840 w wyniku zatoru lodowego i przerwania wałów wiślanych (wody zabrały osiem gospodarstw, bez straty w ludziach) powstało nowe ujście Wisły, tak zwana Wisła Śmiała, która rozdzieliła dotychczasową wieś Górkę na Górki Zachodnie (większość obszaru dawnej wsi) i Górki Wschodnie. W 1840 podjęto decyzję o budowie dwóch śluz mających umożliwić żeglugę na Wiśle Śmiałej (zniszczonych przez powódź w 1886 i ponownie odbudowanych) oraz strzegącego je Fortu Neufähr. W 1868 w drewnianym budynku na palach przy Wiśle Śmiałej staraniem Niemieckiego Towarzystwa Ratowania Rozbitków zorganizowano morską stację ratowniczą (po zniszczeniach przez krę w 1886 odbudowana bliżej Zatoki Gdańskiej, w 1889 przeniesiona na [[MIERZEJA MESSYŃSKA | Mierzeję Messyńską]]). 
Po 1876 na Górze Źródlanej wybudowano stanowiska dla czterech armat polowych 90 mm dla tzw. Baterii 2, mającej uniemożliwić ewentualny desant od strony Wisły Śmiałej. W 1919 wzniesiono w tym miejscu boczne stanowisko (schron żelbetowy) tzw. Baterii Wydmowej ([[FORTYFIKACJE | fortyfikacje]]), schrony pobudowano także (brak dokładnej datacji) w pasie wydmowym (przy brzegu morskim) i nieopodal, już przy drodze wzdłuż Wisły Śmiałej.<br/><br/> 
Na przełomie lat 1888 i 1889 nad północnym brzegiem Wisły wybudowano warsztaty remontowe i urządzono tzw. port zimowy dla lodołamaczy, holowników i innych jednostek (zob. [[STOCZNIA DANZIG-KÖNIGLICHE MASCHINENBAUINSPEKTION | stocznia Danzig-Königliche Maschinenbauinspektion]] (Danzig Maschinenbauinspektion), po 1945 [[STOCZNIA WISŁA | Stocznia Wisła]]). <br/><br/>
W granicach administracyjnych Gdańska od 1 IV 1914, zajmowały wówczas powierzchnię 103 ha, liczyły 697 mieszkańców, w chwili włączenia [[RADA MIEJSKA | Rada Miejska]] zakupiła na własne potrzeby 16 ha gruntów. W 1927 istniało 115 budynków. Pod koniec II wojny światowej zajęte przez armię radziecką 6 IV 1945. Od 1952 około 1 km na zachód od ujścia Wisły Śmiałej zbudowano punkt obserwacji bocznej Zespołu 25. Baterii Artylerii Stałej (schron i 15-metrowa wieża), funkcjonujące do lat 70. XX wieku.<br/><br/>
Po II wojnie światowej planowano niezrealizowaną budowę specjalnego portu rybackiego, mającego docelowo skupić rozproszone w mieście ośrodki rybołówstwa i przemysłu rybołówczego. W latach 50. XX wieku powstało niewielkie (na 1,6 ha) osiedle dla pracowników Stoczni Rzecznej przy ul. Łowickiej, składające się z budynków dwukondygnacyjnych o 6 mieszkaniach. W 1964 otwarto Szkołę Podstawową nr 34 przy ul. Łowickiej 2. <br /><br />
Obecnie w zasadzie niezamieszkane, większość obszaru na północy porastają lasy wydmowe (tzw. Las Miejski), znajduje się [[JEZIORO BURSZTYNOWE | Jezioro Bursztynowe]] i tzw. [[ZIELONE WYSPY | Zielone Wyspy]] (powierzchnia 32,96 ha, największy w Gdańsku kompleks nadrzecznych szuwarów, od 2011 uchwałą Rady Miasta uznane za użytki ekologiczne; [[PTAKI | ptaki]]), w zachodniej części nieużytki i działająca od 1975 baza paliwowa (manipulacyjna) Przedsiębiorstwa Eksploatacji Rurociągów Naftowych (PERN „Przyjaźń” SA) z Płocka (dwukierunkowy rurociąg naftowy Płock–Gdańsk, rozbudowany mimo protestów mieszkańców Górek Zachodnich i Krakowca, które w 1995 na krótko wstrzymały prace).<br /><br />
Po stronie południowej (przy wschodnim odcinku ul. Kutnowskiej) istnieje port rybacki (w latach 2002–2004 zarejestrowanych było osiem kutrów rybackich, co stanowiło 2% polskiej floty kutrowej, oznaczenie jednostek rybackich: ZAG) i stocznia Wisła, po stronie wschodniej, nad Wisłą Śmiałą, zlokalizowane są liczne ośrodki jachtowe (tworzące największy w Polsce zespół przystani jachtowych): [[JACHTKLUB MORSKI „NEPTUN” | Jachtklub Morski „Neptun”]] (ul. Przełom 10), dalej ku  północy [[JACHTKLUB STOCZNI GDAŃSKIEJ | Jachtklub Stoczni Gdańskiej]] (ul. Przełom 9) i bezpośrednio z nim sąsiadujący [[JACHTKLUB IM. CONRADA | Jachtklub im. Conrada]] (ul. Przełom 26). Dalej ku północy, ul. Stogi 18, zlokalizowana jest przystań Akademickiego Klubu Morskiego (klub w tym miejscu od 1967, przystań budowana od 1972, główna siedziba klubu od 1979; [[AKADEMICKI ZWIĄZEK MORSKI | Akademicki Związek Morski]]), sąsiadująca z przystanią AZS Galion – Centralny Ośrodek Sportu Akademickiego w Gdańsku, ul. Stogi 20 (z hotelem o tej nazwie).<br /><br />
Prawie przy ujściu Wisły Śmiałej do Zatoki Gdańskiej, w powstałej w latach 1977–1978 przystani [[AKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I SPORTU IM. JĘDRZEJA ŚNIADECKIEGO | Akademii Wychowania Fizycznego]], ul. Stogi 20A, w 2006 otwarto [[NARODOWE CENTRUM ŻEGLARSTWA AKADEMII WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I SPORTU | Narodowe Centrum Żeglarstwa Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu]] (AWFiS), służące szkoleniu studentów AWFiS i dziecięcych szkółek regatowych, z kilkupiętrowym budynkiem hotelowo-gastronomiczno-seminaryjnym. Przy samym ujściu Wisły Śmiałej do Zatoki Gdańskiej znajduje się placówka Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa: Morska Stacja Ratownicza (ul. Stogi 20), dysponująca morskim statkiem ratowniczym MS „Wiatr” (typu SAR-1500, z 2001), i przystań [[MORSKI ODDZIAŁ STRAŻY GRANICZNEJ | Morskiego Oddziału Straży Granicznej]] (ul. Stogi 20) do obsługi morskiego przejścia granicznego (dla rybołówstwa i pływania sportowego, przejście ustalone w 1961).<br /><br />
W 1991 odbyły się w Górkach Zachodnich mistrzostwa Europy juniorów w klasie „Finn”, w 1992 przy udziale Jachtklubu Stoczni Gdańskiej zorganizowano mistrzostwa Europy w tej samej klasie. W 1991 przy ul. Łowickiej 2 (w pomieszczeniach po Wojewódzkim Ośrodku Dokształcania Zawodowego) otwarty został Zespół Kształcenia i Wychowania nr 6, składający się ze Szkoły Podstawowej nr 34 i Przedszkola nr 25. Z powodu rozbudowy bazy paliwowej Zespół Kształcenia zamknięto w 1998. <br /><br />
W 2011 Rada Miasta za użytek ekologiczny (oprócz Zielonych Wysp) uznała tzw. Wydmę w Górkach Zachodnich, najwyższe wzniesienie o powierzchni 1,69 ha. {{author: RED}} <br /><br /> 
{| class="tableGda" 
|- 
|+ Ulice Górek Zachodnich
|-
! style="width: 150px" | Ulica
! style="width: 100px" | Nazwa historyczna
! style="width: 250px" | Informacje o nazwie współczesnej
! style="width: 250px" | Uwagi
|-
| style="vertical-align:top" | Kutnowska
| style="vertical-align:top" | Sandkrugweg
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1946
|
|-
| style="vertical-align:top" | Łęczycka
| style="vertical-align:top" | Quellbergweg
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1946
|
|-
| style="vertical-align:top" | Łowicka
| style="vertical-align:top" | Alter Forstweg
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1946
|
|-
| style="vertical-align:top" | Przełom
| style="vertical-align:top" | Am Durchbruch
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1946
|
|-
| style="vertical-align:top" | Stogi
| style="vertical-align:top" | Hangweg
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1946
|
|- 
| style="vertical-align:top" | Środkowa
| style="vertical-align:top" | Mittelweg
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1946
| style="vertical-align:top" | skreślona z listy ulic Gdańska 29 XII 1999, <br/> boczna od ul. Przełom, na południu równoległa do ul. Łowickiej
|-
| style="vertical-align:top" | Żaków
| style="vertical-align:top" | Schulweg
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1946
|
|-
| class="authorEgTab" | {{author: BŚ}}
|}
 [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]