Tekst źródłowy strony DUSZEŃKO FRANCISZEK, rektor Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych

{{paper}}
[[File: Wodyński_Jan.jpg |thumb| Od lewej: Juliusz Studnicki, Jacek Żuławski, Krystyna Łada-Studnicka, Jan Wodyński, Hanna Żuławska, Franciszek Duszeńko, 1947]]
[[File:Duszenko_Franciszek.jpg|thumb|Franciszek Duszeńko]]
[[File: Franciszek_Duszeńko.jpg |thumb| Franciszek Duszeńko (z prawej) i [[BOROWSKI BOHDAN, artysta malarz, docent Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych | Bohdan Borowski]], Sopot 1980]]
[[File: Duszeńko Franciszek, pomnik Pamięci Ofiar Obozu Zagłady w Treblince, 1964.JPG|thumb|Franciszek Duszeńko, pomnik Pamięci Ofiar Obozu Zagłady<br/>w Treblince, 1964]]
[[File:Pomnik Obrońców Westerplatte.JPG|thumb|Franciszek Duszeńko, pomnik Obrońców Westerplatte, 1966]]

'''FRANCISZEK DUSZEŃKO''' (6 IV 1925 Gródek Jagielloński koło Lwowa – 11 IV 2008 Gdańsk). W latach 1942–1944 studiował w Państwowym Instytucie Sztuk Plastycznych we Lwowie u [[WNUK MARIAN, profesor Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych | Mariana Wnuka]]. Od lipca 1943 do czerwca 1944 należał do Armii Krajowej (ps. „Gustaw”). Od 3 VII 1944 do 8 V 1945 więzień obozów koncentracyjnych Gross-Rosen, Oranienburg i Sachsenhausen. <br/><br/>
Po wyzwoleniu przebywał w Warszawie, Zakopanem i Łodzi. Od 1947 kontynuował naukę w Państwowej Wyższej Szkole Przemysłu Artystycznego w Łodzi, następnie w gdańskiej Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych (PWSSP, [[AKADEMIA SZTUK PIĘKNYCH W GDAŃSKU | Akademia Sztuk Pięknych (ASP)]]), gdzie w 1952 uzyskał dyplom. Od 1950 asystent w gdańskiej PWSSP, od 1956 docent. W latach 1956–2000 prowadził Pracownię Rzeźby, najpierw w studium roku ogólnego, od 1958 na Wydziale Rzeźby. Od 1973 profesor nadzwyczajny, w latach 1981–1987 rektor uczelni, wybrany w pierwszych wolnych wyborach. Od 1990 profesor zwyczajny. Na prośbę władz gdańskiej ASP sprawował jeszcze do 2001 opiekę nad przygotowującymi dyplom młodymi rzeźbiarzami. <br/><br/>
Debiutował w okresie socrealizmu, gdy obowiązywała zaangażowana treść i tradycyjna forma (''Waryński'', 1950; ''Portret lekarki'', 1952; projekty konkursowe na pomniki Wyzwolenia w Bydgoszczy i Sosnowcu). W latach 1952–1962, wraz ze [[HORNO-POPŁAWSKI STANISŁAW, rzeźbiarz, profesor Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych| Stanisławem Horno-Popławskim]], [[WIŚNIEWSKI ALFRED, prorektor Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych | Alfredem Wiśniewskim]] i [[SMOLANA ADAM, rzeźbiarz, profesor Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych| Adamem Smolaną]], należał do zespołu plastyków pracujących nad renowacją [[DROGA KRÓLEWSKA | Drogi Królewskiej]] (m.in. przy Długim Targu: kobiece sfinksy [[PRZEDPROŻA | przedproża]] kamienicy nr 8, figury rycerzy portalu nr 40, portal przy ul. Ogarnej 99). W monumentalnych realizacjach pomnikowych wspólne jest połączenie abstrakcyjnych bloków kamienia z rzeźbą figuratywną. Pomnik Pamięci Ofiar Obozu Zagłady w Treblince (1964, z architektem [[HAUPT ADAM, rektor Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych | Adamem Hauptem]] i rzeźbiarzem Franciszkiem Strynkiewiczem) stanowił nowatorską wówczas aranżację przestrzeni z setkami nieobrobionych głazów bazaltu (symbole miejsca pochodzenia ofiar), wśród których stoi symboliczny grobowiec ze szczeliną na osi i rodzajem kapitela z reliefem przedstawiającym ludzkie szczątki z jednej strony i żydowską menorę z drugiej. Kolejną realizacją był [[POMNIK OBROŃCÓW WESTERPLATTE | pomnik Obrońców Westerplatte]] (1966, z Adamem Hauptem i Henrykiem Kitowskim) w formie ustawionego na ziemnym kopcu pionowego obelisku z granitowych bloków pokrytych reliefem figuralnym i napisami (za udział w realizacji pomnika otrzymał zespołową nagrodę I stopnia Ministra Obrony Narodowej). Pomnik Artylerzysty Polskiego (1980) w Toruniu składa się z nierównej, poziomej bryły z romboidalnych chropawych głazów z zarysami dział armatnich, zwieńczonej ekspresyjną zbitką realistycznych, portretowych głów w hełmach i popiersia żołnierza z uniesioną ręką. Z innych realizacji wymienić można [[POMNIK MARII KONOPNICKIEJ | pomnik Marii Konopnickiej]] w Gdańsku (1977), wystrój kościoła św. Józefa w Gdyni-Leszczynkach, z ogromną figurą unoszącego się nad ołtarzem Chrystusa (1983–1987), rzeźbę "Redemptor" w kościele Redemptorystów w Zamościu (1982–1984). Jego prace znajdują się w zbiorach Muzeów Narodowych w Warszawie i w Gdańsku, w Muzeum Medalierstwa we Wrocławiu i w New Delhi. Miał w Gdańsku pracownie: od 1959 przy ul. św. Ducha 101/103, od 1967 przy ul. Chlebnickiej 11/12.<br/><br/>
Odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1967), Krzyżem Oficerskim OOP (1978), Krzyżem Komandorskim OOP (1996), Krzyżem Oświęcimskim (1987), Medalem Tysiąclecia (1966), odznaką [[ZA ZASŁUGI DLA GDAŃSKA | „Za zasługi dla Gdańska”]] (1960), „Orderem Stańczyka” miesięcznika [[LITERY, pismo | „Litery”]] (1967). W 1986 otrzymał Nagrodę Prezydenta Miasta Gdańska, w 1989 Nagrodę im. Brata Alberta za wybitne osiągnięcia w dziedzinie sztuki sakralnej.<br/><br/>
Od 1951 żonaty był z [[RUHNKE-DUSZEŃKO URSZULA, malarka | Urszulą Ruhnke-Duszeńko]] (1922–2014), malarką. Ojciec [[DUSZEŃKO MARCIN, artysta malarz | Marcina]] (1958–2000), adiunkta gdańskiej PWSSP. Pochowany (obok żony i syna) na [[CMENTARZE WE WRZESZCZU. SREBRZYSKO | cmentarzu Srebrzysko]]. W 2008 pośmiertnie przyznano mu [[MEDAL KSIĘCIA MŚCIWOJA II | Medal Księcia Mściwoja II]]. W 2015, w ramach projektu „Digitalizacja i ewidencja spuścizny po artyście rzeźbiarzu Franciszku Duszeńce przechowywanej w Bibliotece ASP w Gdańsku”, realizowanego w Bibliotece ASP w ramach programu „Ochrona i cyfryzacja dziedzictwa kulturowego”, dokonano inwentaryzacji jego dorobku twórczego, przekazanego w 2013 uczelni przez żonę, obejmującego 520 fotografii stanowiących dokumentację dorobku rzeźbiarskiego oraz 1500 rysunków przedstawiających projekty pomników i innych realizacji rzeźbiarskich artysty. Na wniosek posła [[BIERNACKI MAREK, polityk, poseł | Marka Biernackiego]] Sejm RP ustanowił rok 2025 Rokiem Franciszka Duszeńki. {{author: EKA}} {{author: JANSZ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]