Tekst źródłowy strony CMENTARZE WE WRZESZCZU. SREBRZYSKO

{{paper}}
[[File:Cmentarz_Srebrzysko.jpg|thumb|Brama główna cmentarza Srebrzysko, według projektu Gerharda Plagensa, 1940]]
[[File:Cmentarz_Srebrzysko.JPG|thumb|Cmentarz Srebrzysko]]
[[File:2_Cmentarze_we_Wrzeszczu._Srebrzysko..JPG|thumb|Mogiła [[KOTUS-JANKOWSKI FRANCISZEK, prezydent Gdańska| Franciszka Kotus-Jankowskiego]], prezydenta Gdańska 31 III 1945–28 V 1946]]
[[File:3_Cmentarze_we_Wrzeszczu._Srebrzysko..JPG|thumb|Płyta nagrobna [[CHUDOBA FRANCISZEK, wiceprezydent Gdańska| Franciszka Chudoby]], wiceprezydenta Gdańska 15 IV 1945 – październik 1946]]


'''CMENTARZE WE WRZESZCZU. SREBRZYSKO.''' Obecnie Centralny Cmentarz Komunalny nr 1 we Wrzeszczu (1928 Dritter Marien-Kirchhof, 1942 Zentralfriedhof), przy ul. Srebrniki 2, położony w leśnej dolinie pomiędzy [[BRĘTOWO | Brętowem]], [[STRZYŻA | Strzyżą Górną]] i [[JAŚKOWA DOLINA | Jaśkową Doliną]] (Jäschkentaler Wald), zajmuje 27,91 ha.<br/><br/>
Powstał jako III Cmentarz Najświętszej Marii Panny. Teren wyznaczono w 1924, prace ziemne rozpoczęto w 1925, pierwszy etap ukończono w grudniu tegoż roku, 26 XI 1928 poświęcono kaplicę cmentarną. Od 1937 (po rozbudowie) cmentarz komunalny dla Gdańska. Wytyczono wówczas główną aleję i zaprojektowano układ całego założenia. Specyfiką jest górzysto-leśne położenie z częściowo tarasowym układem nagrobków. Główna aleja wykorzystywana była do wieców i nocnych pochodów członków NSDAP. 4 IX 1939 (według kapelmistrza [[SCHLESWIG-HOLSTEIN, okręt | Schleswiga-Holsteina]] Willi Auricha) pochowano tu 17 członków oddziału [[HEIMWEHR DANZIG, formacja wojskowa | Heimwehry]], poległych podczas szturmu na [[WESTERPLATTE | Westerplatte]], dzień później kolejnych 20 z tej samej jednostki i sześciu żołnierzy Kompanii Szturmowej; 16 VII 1942 w zbiorowej mogile kilkadziesiąt ofiar angielskiego [[NALOTY BOMBOWE PODCZAS II WOJNY ŚWIATOWEJ | nalotu bombowego]] z 11 lipca. Według planów niemieckich po zakończeniu wojny miał tu powstać cmentarz wojenny. Do formowania położonych wyżej tarasów wykorzystywano jeńców wojennych z obozu na terenie [[SIÓDMY DWÓR| Siódmego Dworu]]. Na początku lat 40. XX wieku urządzono teren przy głównej bramie, z podjazdem i dwoma budynkami administracyjnymi (obecnie kostnica i kaplica oraz kwiaciarnia). Od lutego 1945 pochowano tu kilkuset żołnierzy niemieckich, poległych walkach i zmarłych od ran, po zajęciu Gdańska przez Armię Czerwoną dalszych, a także zabitych z ludności cywilnej.<br/><br/>
Po 1945 niemieckie groby zlikwidowano, wykorzystując je na nowe kwatery, założono liczącą kilkadziesiąt kwater Aleję Zasłużonych (m.in. spoczęli w niej pierwszy polski prezydent Gdańska [[KOTUS-JANKOWSKI FRANCISZEK, prezydent Gdańska | Franciszek Kotus-Jankowski]], [[SOŁDEK STANISŁAW, stoczniowiec, patron ulicy | Stanisław Sołdek]], członkowie Polskiej Partii Socjalistycznej i Polskiej Partii Robotniczej, kombatanci wojny domowej w Hiszpanii, oficerowie Ludowego Wojska Polskiego). We wspólnej mogile pochowano 58 żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego poległych w 1945 w walkach o Gdańsk. W latach 60. XX wieku i około 1979 obszar cmentarza powiększano. Do końca lat 70. XX wieku (do czasu otwarcia [[CMENTARZ ŁOSTOWICKI | cmentarza Łostowickiego]]) był główną nekropolią Gdańska. W latach 60.–70. XX wieku chowano tu szczątki ekshumowane z likwidowanych gdańskich poniemieckich cmentarzy.<br/><br/>
Z polecenia ówczesnych władz pochowano na nim potajemnie ofiary Grudnia ’70, co upamiętnia dziś wysoki krzyż w głównej alei. Na cmentarzu spoczywają m.in. [[ADAMCZEWSKI IGNACY, profesor Politechniki Gdańskiej, honorowy obywatel Gdańska | Ignacy Adamczewski]], [[BĄDKOWSKI LECH, pisarz, dziennikarz, honorowy obywatel Gdańska | Lech Bądkowski]], [[CZYŻEWSKI JÓZEF, działacz gdańskiej Polonii, patron ulicy | Józef Czyżewski]] (prochy złożone w 1957, po ekshumacji z cmentarza św. Mikołaja), [[DUSZEŃKO FRANCISZEK, rektor Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych | Franciszek Duszeńko]], [[GNIECH KLEMENS, dyrektor Stoczni Gdańskiej | Klemens Gniech]], [[JARZYNÓWNA-SOBCZAK JANINA, tancerka, choreograf, pedagog | Janina Jarzynówna-Sobczak]], [[KIETURAKIS ZDZISŁAW, prorektor Akademii Medycznej w Gdańsku, patron gdańskiej ulicy | Zdzisław Kieturakis]], [[KOBZDEJ DARIUSZ, lekarz, działacz opozycji demokratycznej | Dariusz Kobzdej]], [[PELCZAR MARIAN, dyrektor Biblioteki Gdańskiej PAN, patron ulicy | Marian Pelczar]], [[PIENKOWSKA ALINA, działaczka opozycji demokratycznej, honorowa obywatelka Gdańska, patronka ulicy | Alina Pienkowska]], [[SEREDYŃSKI MARIAN WIKTOR, dyrektor Polskich Szkół Handlowych, patron gdańskiej ulicy | Marian Seredyński]], [[TROJANOWSKA IZABELLA, dziennikarka, pisarka | Izabella Trojanowska]], [[BONSTEDT ERNST EDUARD PAUL, dyrektor Conradinum | Ernst Eduard Bonstedt]] i jego żona (prochy ekshumowane w 2001 z cmentarza w Jankowie).<br/><br/>
Najstarsze zachowane nagrobki pochodzą z lat 20. XX wieku, większość z czasów po 1945 (wiele wykonanych z wtórnie użytych kamiennych elementów nagrobków). 3 XI 1997 nad cmentarzem przeszła trąba powietrzna, niszcząc zwłaszcza Aleję Zasłużonych i wiele grobów. W 2002 po północno-zachodniej stronie powstało [[KREMATORIUM (przy cmentarzu Srebrzysko) | krematorium]] wraz z kaplicą i kolumbarium. <br/><br/>
W 2018 z inicjatywy Klubu Wysokogórskiego odsłonięto symboliczny nagrobek pamięci 10 alpinistów z Trójmiasta, którzy pozostali w górach na zawsze. W kształcie góry o trzech szczytach, z imiennymi tabliczkami, autorstwa Marka Ciszkowskiego. Do 2018 pochowano tu szacunkowo 69 000 osób. {{author: JWL}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]