Tekst źródłowy strony BRAMA WYŻYNNA

{{paper}}
[[File: Brama_Wyżynna_1600.jpg |thumb| Od prawej [[DWÓR BRACTWA ŚW. JERZEGO | Dwór Bractwa św. Jerzego]], [[WIEŻA WIĘZIENNA | Wieża Więzienna]], [[KATOWNIA | Katownia]] i Brama Wyżynna według tzw. planu sztokholmskiego z około 1600]]
[[File:Brama Wyżynna, Der Stadt Dantzigk..., 1687.JPG|thumb|Brama Wyżynna, ''Der Stadt Dantzigk...'', 1687]]
[[File:2 Brama Wyzynna.jpg|thumb|Brama Wyżynna, [[DEISCH MATTHAEUS, rytownik | Matthaeus Deisch]], 1761–1765]]
[[File: Brama_Wyżynna_przejścia_boczne.jpg |thumb|  Południowe przejście boczne z Bramy Wyżynnej do miasta, omijające Katownię i Wieżę Więzienną, [[DEISCH MATTHAEUS, rytownik | Matthaeus Deisch]], 1761–1765]]
[[File:Brama Wyżynna 3.jpg|thumb|Zygmunt Vogel, ''Widok bramy Hohe-Door z mostem zwodzonym w Gdańsku'', 1788-1790]]
[[File:Brama Wyżynna, widok od strony zachodniej, 1855.JPG|thumb|Brama Wyżynna, widok od strony zachodniej, 1853, fot. [[FLOTTWELL EDUARD, fotograf | Eduard Flottwell]]]]
[[File:3_Brama_Wyżynna2.jpg|thumb|[[GRETH JULIUS GOTTHARD BENIAMIN, artysta plastyk| Julius Greth]], ''Brama Wyżynna'', 1857]]
[[File:6_Brama_Wyzynna.jpg|thumb|Brama Wyżynna, z nowymi, bocznymi przejazdami widok od strony miasta]]
[[File:7_Brama_Wyżynna.jpg|thumb|Brama Wyżynna, 1884, fot. [[KUHN RUDOLF THEODOR ROBERT, fotografik| Rudolf Theodor Kuhn]]]]
[[File:5 Brama Wyżynna.jpg|thumb|Brama Wyżynna z nowymi przejściami bocznymi i z nowym mostem nad fosą, 1890]]
[[File:3_Brama_Wyżynna.jpg|thumb|Brama Wyżynna, około 1890]]
[[File:4_Brama_Wyżynna.jpg|thumb|Rozbiórka wałów i zasypywanie fosy przy Bramie Wyżynnej, 1895]]
[[File:X_Brama_Wyżynna.jpg|thumb|Brama Wyżynna po rozebraniu wałów, 1898]]
[[File:Brama Wyżynna, widok od strony północno-wschodniej.JPG|thumb|Brama Wyżynna, widok od strony północno-wschodniej]]

'''BRAMA WYŻYNNA''' (Hohes Tor), lądowa, o charakterze obronno-reprezentacyjnym, otwierająca od zachodu tzw. [[DROGA KRÓLEWSKA | Drogę Królewską]] i pełniąca funkcję głównego wjazdu do miasta, usytuowana w linii umocnień, na osi obecnej [[DŁUGA | ul. Długiej]]. Zwana niegdyś Bramą Wysoką (Hohes Tor). Konieczność jej budowy wymusiło rozbudowanie fortyfikacji ziemnych i przesunięcie ich głównej linii poza dotychczasową Bramę Przednią, po powstaniu Bramy Wyżynnej przebudowaną na [[KATOWNIA | Katownię]]. Składała się z budynku bramnego, dziedzińca wewnętrznego i dwóch przejść wiodących z dziedzińca do miasta, umieszczonych po północnej i południowej stronie omijanej w ten sposób Katowni i [[WIEŻA WIĘZIENNA | Wieży Więziennej]]. <br/><br/>
Kwestia autorstwa i faz budowy pozostaje dyskusyjna. Zapewne początkowo prosty, ceglany budynek bramny, wzniesiony w latach 1574–1575, przypisywany [[KRAMER HANS, architekt, fortyfikator | Hansowi Kramerowi]], następnie reprezentacyjna brama, w 1588 otrzymała kamienne oblicowanie i rzeźby autorstwa [[BLOCK WILHELM van den, rzeźbiarz | Wilhelma van den Blocka]], w 1688, 1736, 1788 i 1861 poddawana renowacji. W latach 1878–1879 rozebrano wewnętrzną część bramy wraz przejściami bocznymi, a także część [[FORTYFIKACJE | fortyfikacji]] wokół budynku bramnego w celu wykonania omijających bramę dróg dojazdowych do [[TARG WĘGLOWY | Targu Węglowego]] i ul. Długiej dla pojazdów i tramwajów. Ściany południowa i północna otrzymały nową okładzinę kamienną. W 1884 na wschodniej elewacji dodano kamienną okładzinę i płaskorzeźbiony herb Cesarstwa Niemieckiego. W 1895 zniesiono całość wałów i zasypano fosy przed bramą.<br/><br/>
Od 24 V 1904 mieścił się w niej odwach miejski, przeniesiony z dawnego [[DWÓR BRACTWA ŚW. JERZEGO | Dworu Bractwa św. Jerzego]] (zamknięto wówczas przejazd i przejścia przez bramę). Po 1920 znajdowała się tu siedziba biura podróży Norddeutscher Lloyd. W 1945 w wyniku działań wojennych uszkodzone zostały dach i kamieniarka, naprawiano je w latach 1946, 1949–1950 i 1964–1965. W 1952 odsłonięto przejazd, wnętrza adaptowano na pomieszczenia biurowe, otwarto m.in. 1 maja sklep Cepelii. W 1966 oczyszczono i zabezpieczono fryz oraz zrekonstruowano rzeźbę lwa (projekt Zdzisława Kosedy). Po 1945 mieściła się tu siedziba biura podróży Orbis, od 1957 biuro obsługi ruchu turystycznego Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. W 2002 bramę przejęło [[MUZEUM HISTORYCZNE MIASTA GDAŃSKA | Muzeum Historyczne Miasta Gdańska]] w celu przeprowadzenia badań architektonicznych, a następnie remontu kapitalnego. W latach 2010–2011 została poddana gruntownemu remontowi. 22 V 2012, w ramach realizowanego przez Urząd Marszałkowski województwa pomorskiego programu Zintegrowanego Systemu Informacji Turystycznej, otwarto w niej [[POMORSKIE CENTRUM INFORMACJI TURYSTYCZNEJ | Pomorskie Centrum Informacji Turystycznej]]. <br/><br/> 
Zbudowana na rzucie prostokąta, murowana z cegły i oblicowana piaskowcem, nawiązuje w formie do bramy św. Jerzego w Antwerpii i wzorników niderlandzkich architekta [[VREDEMANN HANS,  malarz, architekt | Hansa Vredemanna]] de Vriesa. W dolnej, rustykowanej kondygnacji, podzielonej pionowo czterema zdwojonymi pilastrami toskańskimi, znajdują się trzy półkoliście zamknięte przeloty (dwa mniejsze po bokach, przeznaczone do ruchu pieszego, obecnie zamurowane), do których pierwotnie prowadziły odrębne zwodzone pomosty. Powyżej znajduje się dźwigane przez głowice pilastrów belkowanie oraz fryz heraldyczny, złożony z trzech herbów w kartuszach i figur-trzymaczy; kolejno są to: herb Prus Królewskich (trzymany przez parę jednorożców), Królestwa Polskiego (trzymany przez dwa anioły) i Gdańska (trzymany przez lwy). Na architrawie po stronie zachodniej umieszczono inskrypcję z datą ANNO 1588 FACIEBAT, trzy sentencje łacińskie, odnoszące się do cnót władających: SAPIENTISSIME FIUNT OMNIA QUE PRO REPUBLICA FIUNT („Najmądrzej dzieje się to, co dzieje się dla rzeczypospolitej”), IUSTITIA ET PIETAS DUO SUNT REGNORUM OMNIUM FUNDAMENTA („Podstawą wszystkich królestw są sprawiedliwość i pobożność”), CIVITATIB. HAEC OPTANTA BONA MAXIMA PAX LIBERTAS CONCORDIA („Najbardziej pożądanymi dobrami dla miast są pokój, wolność i zgoda”).<br/><br/>
Bramę przykryto płaskim, czterospadowym dachem. Na gzymsie wieńczącym umieszczono cztery posągi lwów. Pod bramą znajduje się podziemna kazamata z XVI/XVII wieku z wejściem z pomieszczenia w parterze północnego jej skrzydła, odkrytego w czasie prac remontowych. Służyła niegdyś do bezpiecznej komunikacji ze stanowiskami bojowymi na zachodnim przedwalu. Nie doczekała się realizacji inicjatywa utworzenia tu skansenu turystycznego, w połączeniu z kazamatą przed zespołem Przedbramia ul. Długiej. {{author: JAZ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]