Tekst źródłowy strony RZEŹBA GDAŃSKA

{{paper}}
[[File:Madonna z Dzieciątkiem z Jeziernika, około 1375.JPG|thumb|Madonna<br/>z Dzieciątkiem z Jeziernika, około 1375]]
[[File:Figura św. Elżbiety, około 1400.JPG|thumb|Figura św. Elżbiety, około 1400]]
[[File:Pieta z kaplicy św. Reinholda w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, około 1400.JPG|thumb|Pieta z kaplicy<br/>św. Reinholda w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, około 1400]]
[[File:Święty Szczepan z Pietrzwałdu k. Sztumu,około 1500.JPG|thumb|Święty Szczepan<br/>z Pietrzwałdu k. Sztumu,<br/>około 1500]]
[[File:Figura „Pięknej Madonny” z kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, pierwsza połowa XV wieku.JPG|thumb|Figura ''Pięknej Madonny'' z kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, pierwsza połowa XV wieku]]
[[File:Święty_Jerzy,_1481–1487.JPG‎|thumb|Rzeźba świętego Jerzego<br/>w Dworze Artusa, 1481–1487]]
[[File:Mistrz Paweł, Madonna z Dzieciątkiem, 1525–1535.JPG|thumb|Mistrz Paweł, Madonna z Dzieciątkiem, 1525–1535]]
[[File:Mistrz Paweł, Król z ołtarza Pokłonu Trzech Króli, 1515–1525.JPG|thumb|Mistrz Paweł, Król z ołtarza Pokłonu Trzech Króli, 1515–1525]]
[[File:Detal rzeźbiarski z lapidarium na plebanii kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny.JPG|thumb|Detal rzeźbiarski<br/>z lapidarium na plebanii kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny]]
[[File:Rzeźba z fasady Domu Schlütera przy ul. Piwnej 1.JPG|thumb|Rzeźba z fasady Domu Schlütera przy ul. Piwnej 1]]
[[File:Marian Wnuk, Głowa aktora, około 1959.JPG|thumb|Marian Wnuk ''Głowa aktora'', około 1959]]
[[File:Stanisław Horno-Popławski, Nenufar, 1966.JPG|thumb|Stanisław Horno-Popławski ''Nenufar'', 1966]]
[[File:Anna Pietrowiec, Portret, 1974.JPG|thumb|Anna Pietrowiec ''Portret'', 1974]]
[[File:Adam Smolana, Ikar, około 1980.JPG|thumb|Adam Smolana ''Ikar'', około 1980]]
[[File:Model posągu króla Zygmunta Augusta w pracowni rzeźbiarskiej Alfonsa Łosowskiego, 1948.JPG|thumb|Alfons Łosowski przy modelu posągu króla Zygmunta Augusta w swojej pracowni rzeźbiarskiej, 1948]]
[[File:Epitafium, płaskorzeźba poświęcona obrońcom Poczty Polskiej, proj. Maria i Zygfryd Korpalscy.JPG|thumb|Epitafium, płaskorzeźba poświęcona obrońcom Poczty Polskiej, proj. Maria i Zygfryd Korpalscy]]
[[File:Pomnik Obrońców Westerplatte.JPG|thumb|Franciszek Duszeńko, pomnik Obrońców Westerplatte, 1966]]
[[File:Pomnik Tadeusza Ziółkowskiego na Targu Rybnym, proj. Stanisław Szwechowicz.JPG|thumb|Pomnik Tadeusza Ziółkowskiego na Targu Rybnym, proj. Stanisław Szwechowicz]]
[[File:Pomnik Poległych Stoczniowców, 1970.JPG|thumb|Pomnik Poległych Stoczniowców 1970]]
[[File:Płaskorzeźba Elżbiety Szczodrowskiej Peplińskiej i Roberta Peplińskiego, pomnik Poległych Stoczniowców 1970.JPG|thumb|Płaskorzeźba Elżbiety Szczodrowskiej-Peplińskiej i Roberta Peplińskiego, pomnik Poległych Stoczniowców 1970]]
[[File:Ludmiła Ostrogórska „Wieża Imion”, 1996.JPG|thumb|Ludmiła Ostrogórska ''Wieża Imion'', 1996]]
[[File:Pomnik „Tym, co za Polskość Gdańska”, proj. Wawrzyniec Samp i Wiesław Pietroń.JPG|thumb|Pomnik „Tym, co za Polskość Gdańska”, proj. Wawrzyniec Samp i Wiesław Pietroń]]

'''RZEŹBA GDAŃSKA (średniowieczna i nowożytna).''' Pierwsza grupa rzeźb, odznaczających się podobnymi cechami stylistyczno-warsztatowymi, której powstanie można łączyć z Gdańskiem, powstała w 4 ćwierćwieczu XIV stulecia. Wiąże się ze stylem Madonn na lwach (zwanym tak od motywu lwa u stóp Marii). Należą do niej między innymi rzeźby z Helu, Pietrzwałdu koło Sztumu, Jeziernika (obecnie w [[MUZEUM NARODOWE | Muzeum Narodowym]]) oraz korpus ołtarza w Lichnowach Wielkich. Dzieła tego kręgu mają wiele odpowiedników w rzeźbie śląskiej, stanowią odmianę reliefu, odznaczającego się optycznymi uproszczeniami, skrótami perspektywicznymi, tworzone na bazie utartych schematów kompozycyjnych. Stylistyka ta wywodzi się z italianizującego malarstwa środkowo-wschodniej Europy z lat 1350–1360; niewykluczone, że na jej powstanie miała wpływ rzeźba czeska tego okresu. W obrębie stylu Madonn na lwach wykształcił się specyficzny typ ołtarza, określany jako ołtarz Czterech Świętych Dziewic, od wizerunków św. Barbary, Doroty, Małgorzaty i Katarzyny rozmieszczonych w korpusie po bokach wnęki z rzeźbą Marii z Dzieciątkiem lub koronacji Matki Boskiej. Ten typ ołtarza ma źródła w ikonie bizantyjskiej, italo-bizantyjskich malowanych tryptykach z XIII wieku, a także francuskich ołtarzykach baldachimowych z kości słoniowej i metalu. Dzieła utrzymane w konwencji stylu Madonn na lwach eksportowano do Finlandii (między innymi ołtarze z Tyrvis i Virmo). Bliskie związki stylistyczne z tym kręgiem wykazują pruskie Madonny szafkowe, np. z Klonówki i Lubiszewa (obecnie w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie) z przełomu XIV i XV wieku, nie wiadomo jednak, czy ich powstanie miało związek z Gdańskiem. <br/><br/>
Około 1400 w rzeźbie gdańskiej pojawiły się dzieła utrzymane w stylu międzynarodowym, zwanym też miękkim lub pięknym, charakteryzujące się elegancją, wyidealizowaną urodą postaci, wytwornymi gestami i pozami, ozdobnie upiętymi szatami, przestrzennością brył i większym niż dotąd realizmem. Ogromny wpływ na oblicze rzeźby w Gdańsku w początku XV wieku miała sztuka czeska, choć wskazuje się także na inspiracje zachodnioeuropejskie. Wybitne dzieła tego okresu to między innymi 
[[PIĘKNA MADONNA | Piękna Madonna]], ''Piękna Pietà'', ''Maria z Dzieciątkiem'' z kaplicy św. Kosmy i Damiana w [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny]] (NMP), ''Krucyfiks'' w kaplicy Jedenastu Tysięcy Dziewic w tym samym kościele, figurka św. Jerzego stojącego na smoku, ołtarz św. Elżbiety z kościoła NMP i związane z nim warsztatowo rzeźby św. Elżbiety ze [[SZPITAL ŚW. ELŻBIETY | szpitala św. Elżbiety]] (wszystkie w Muzeum Narodowym) oraz św. Barbary w Barbarce pod Toruniem.<br/><br/>
Wyjątkowym (pod względem ikonograficznym) dziełem był zaginiony ołtarz cechu złotników z Chrystusem w Tłoczni Mistycznej z kościoła NMP. Styl międzynarodowy trwał w Gdańsku do około połowy XV wieku; jednym z ostatnich przykładów posłużenia się tą stylistyką jest ołtarz z Kartuz z 1444 ([[OŁTARZE | ołtarze]]). <br/><br/> 
Dzieła z gdańskich warsztatów trafiały do Szwecji (miedzy innymi ''Krucyfiks'' w Färentuna), do Gdańska importowano angielskie rzeźby z alabastru (np. korpus ołtarza św. Doroty w kościele NMP); niejasna pozostaje kwestia importu z Czech. Zróżnicowany pod względem pochodzenia charakter rzeźby w Gdańsku był konsekwencją wielonarodowościowego składu mieszczaństwa, jego kontaktów handlowych, powiązań politycznych zakonu krzyżackiego. Fundatorami w tym czasie były osoby prywatne, ale także duchowni, bractwa, korporacje rzemieślnicze. W tym okresie w Gdańsku zaczęli pojawiać się twórcy z zewnątrz.<br/><br/>
W latach 1404–1405 odnotowano obecność rzeźbiarza Johana von der Mattena, najprawdopodobniej wcześniej pracującego przy wystroju kaplicy królewskiej w Brugii. O prawnym i instytucjonalnym statusie rzeźbiarzy nic nie wiadomo, być może należeli do cechu malarzy, złotników i szklarzy. Włączenie Gdańska do Polski po [[WOJNA TRZYNASTOLETNIA | wojnie trzynastoletniej]] (1454–1466) zbiegło się z przełomem stylowym, przejawiającym się odejściem od idealistycznej estetyki stylu międzynarodowego, większym realizmem i specyficznym sposobem formowania szat o sztywno łamiących się fałdach, choć w dekoracji rzeźbiarskiej [[ZEGAR ASTRONOMICZNY | zegara astronomicznego]] z okresu 1464–1470 w kościele NMP wyraźne są jeszcze nawiązania do stylistyki z połowy XV wieku.<br/><br/>
W 2. połowie XV wieku ustały kontakty artystyczne z Czechami i Anglią, utrwaliły się natomiast związki z Niderlandami i Niemcami Północnymi. Oddziaływanie sztuki tych regionów widoczne jest w masywnych figurach Marii z Dzieciątkiem w Garczynie i Sianowie z 3. ćwierci XV wieku oraz w ''Pasji'' z 1482 z [[KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA I ŚW. JANA APOSTOŁA | kościoła św. Jana]]. <br/><br/>
W tym samym mniej więcej czasie powstało w Gdańsku kilka rzeźb reprezentujących inny kierunek stylistyczny, charakteryzujący się większym rozdrobnieniem form, smukłością sylwet, pomiętymi, rozwianymi szatami. Reprezentują go znakomity, utrzymany w baśniowej poetyce św. Jerzy z około 1481–1487 w [[DWÓR ARTUSA | Dworze Artusa]], hipotetycznie wiązany z Hansem Brandtem, oraz figura św. Barbary w jej ołtarzu z około 1490 w kościele NMP. Na początku XVI wieku środowiskiem najsilniej oddziałującym na rzeźbę w Gdańsku stały się Niemcy Południowe. W latach 1510–1517 powstało największe dzieło rzeźbiarsko-malarskie w Prusach: ołtarz główny w kościoła NMP wykonany przez Michała z Augsburga, który nadał mu formę monumentalnego poliptyku z ''Koronacją Marii'' w centrum uroczystego otwarcia i 40 srebrnymi figurami apostołów i świętych (przetopione w 1577) po obu jej stronach, w awersach wewnętrznych skrzydeł; ich rewersy ozdobione zostały reliefami ze scenami z życia Marii. Partie rzeźbione, podobnie jak malowane, są w znacznej mierze oparte na grafikach południowoniemieckich twórców, przede wszystkim Albrechta Dürera. W stylu rzeźb doszukać się można form znanych z twórczości Tilmana Riemenschneidera oraz pokrewieństwa ze szwabsko-bawarską manierą określaną jako styl fałdów równoległych. Ze sztuką Szwabii i Bawarii wiele wspólnego mają prace najwybitniejszego rzeźbiarza schyłku gotyku w Gdańsku [[MISTRZ PAWEŁ | Mistrza Pawła]]. <br/><br/> 
Gdańscy fundatorzy szukali satysfakcjonujących dzieł rzeźbiarskich nie tylko u miejscowych twórców, lecz również w innych ośrodkach artystycznych, co poświadczają niderlandzkie rzeźbiarsko-malarskie ołtarze sprowadzane przede wszystkim z Antwerpii, między innymi ołtarz św. Reinholda, powstały w warsztacie Jana de Moldera (partie malowane Joosa van Cleve) z około 1515 z kościoła NMP (obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie). W okresie 1515–1535 późnogotyckie formy współistniały w gdańskiej rzeźbie z pierwszymi przejawami renesansu. Najwcześniejszym dziełem, zapowiadającym nowożytny przełom w monumentalnej plastyce Gdańska, jest portal z herbem Zygmunta Starego z 1517 w [[RATUSZ STAREGO MIASTA | Ratuszu Starego Miasta]], prawdopodobnie wtórnie złożony z elementów różnej proweniencji. Zdobiące go motywy figuralne oraz ornamenty zdają się mieć odniesienia w sztuce włoskiej, natomiast w Gdańsku pozostały odosobnione. Większy zespół renesansowych dzieł, częściowo zaginiony, pojawił się w Dworze Artusa w latach 30. XVI wieku. Jednym z twórców jego wystroju, obok Mistrza Pawła, był [[KARFFYCZ ADRIAN, rzeźbiarz | Adrian Karffycz]], artysta reprezentujący niemal w pełni nowożytną formację stylistyczną. W 1533–1534 wykonał dla ławy św. Reinholda figurę jej patrona i Saturna (zaginionego po 1944) należącego do cyklu personifikacji planet i cnót, kapitele oraz ramy do obrazów. Prace Mistrza Pawła i Adriana Karffycza w Dworze Artusa kończyły wielką epokę gdańskiego snycerstwa. {{author: AW}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]]