Tekst źródłowy strony STOLZENBERG BENNO, śpiewak operowy, kompozytor, dyrektor Teatru Miejskiego

{{web}}
[[File:GDANKSK LOGOTYP.jpg|thumb|'''Hasło powstało dzięki Miastu Gdańsk''']] <br/>
[[File:GAIT LOGOTYP.jpg|thumb|'''Partner redakcji''']]

'''BENNO STOLZENBERG''' (25 II 1827 lub 1829 Królewiec – 22 IV 1906 Berlin), śpiewak operowy o głosie tenorowym, nauczyciel śpiewu, kompozytor, dyrektor [[TEATR MIEJSKI| Teatru Miejskiego]]. Syn kantora synagogalnego. W latach czterdziestych XIX wieku pracował w firmie handlowej oraz odbył służbę wojskową w Gdańsku. W 1851 ubiegał się bezskutecznie o stypendium [[TOWARZYSTWO POKOJU| Towarzystwa Pokoju]] na naukę śpiewu. Po odmowie wyjechał do Berlina, gdzie studiował technikę śpiewu bel canto u tenora Eduarda Mantiusa i dyrygenta Heinricha Dorna. 17 IX 1852 debiutował w teatrze w Królewcu jako Hrabia Almaviva w ''Cyruliku sewilskim'' Gioacchina Rossiniego. W okresie 1855–1856 występował w teatrze w Rewlu (obecnie Tallin, Estonia), 1856–1857 w Szczecinie, 1857–1858 w Brunszwiku (Braunschweig), 1858–1859 w Würzburgu (tu był zaangażowany również jako reżyser), 1859–1875 w teatrze dworskim w Karlsruhe, 1875–1876 w Lipsku, 1876–1879 w Królewcu. W lutym 1879 – po zapłaceniu Georgowi Langemu odstępnego w wysokości 36 tysięcy marek – został w Gdańsku dzierżawcą Teatru Miejskiego. <br/><br/>

W Gdańsku wystawił 256 sztuk teatralnych: 66 dramatów, 51 oper, 68 komedii, 18 operetek, 30 fars, 23 tak zwane ''Ausstattungsstücke'' (sztuki z wystawnymi dekoracjami i z użyciem maszynerii teatralnej, przeważnie o tematyce baśniowej). Repertuar składający się z utworów wystawianych w Gdańsku już wcześniej uzupełnił o 73 dzieła współczesnych autorów, w tym 15 dramatów, między innymi: ''Arria i Messalina'' Adolfa Wilbrandta (premiera 1 IV 1880), ''Die Hexe'' (''Czarownica'') Arthura Filgera (9 XI 1880), ''Katharina Howard'' Rudolfa von Gottschalla (15 XI 1881), pięć oper: ''Feramors'' Antona Grigoriewicza Rubinsteina (11 I 1880; pierwszymi przedstawieniami dyrygował kompozytor), ''Gustav Wasa'' Carla Götzego (17 III 1880), ''Der Blit''z (''L’éclair''; ''Piorun'') Jacques’a Fromentala Halévy’ego (28 IV 1881), ''Carmen'' Georges’a Bizeta (24 XI 1881), ''Wilhelm von Oranien'' (''Wilhelm Orański'') Heinricha Hofmanna (14 IV 1882), 29 komedii, między innymi: ''Wohltätige Frauen'' (''Dobroczynne niewiasty'') Adolfa L’Arronge’a (29 II 1880), ''Plaudertasche'' (''Gaduła'') Franza Bittonga (17 XI 1880), ''Krieg im Frieden'' (''Wojna w czasie pokoju'') Gustava Mosera (7 II 1882), ''Die einzige Tochter'' (''Posażna jedynaczka''; 15 III 1880) i ''Mentor'' (2 II 1882) Jana Aleksandra Fredry, pięć operetek: ''Giroflé-Girofla'' Alexandre’a Charles’a Lecocqa (7 XII 1879), ''Leichte Kavallerie'' (''Lekka kawaleria''; 6 II 1880) i ''Boccaccio'' Franza von Suppégo (15 II 1880), ''Madame Favart'' Jacques’a Offenbacha (4 III 1880), ''Karneval in Rom'' (''Karnawał w Rzymie'') Johanna Straussa (27 I 1882), dziewięć fars, między innymi: ''Sodom und Gomorrha'' (''Sodoma i Gomora'') Franza von Schönthana (26 IX 1879), ''Eine resolute Frau'' (''Resolutna kobieta'') Wilhelma Mannstaedta (9 I 1881), ''Ehehindernisse'' (''Przeszkody małżenskie'') Alberta Willa (11 XII 1881), dziesięć ''Ausstattungstücke'', między innymi ''Die Kinder des Kapitän Grant'' (''Les Enfants du capitaine Grant; Dzieci kapitana Granta'') Adolphe’a Dennery’ego według Jules’a Verne’a (14 XII 1879), ''Tischlein deck’ dich'' (''Stoliczku nakryj się'') Friedricha Prägera (25 XII 1881). <br/><br/>

Zaangażowany przez niego zespół baletowy – trzy solistki i 12 uczennic szkoły baletowej – wykonywał wstawki baletowe w operach, operetkach i innych sztukach oraz występował w samodzielnych obrazkach tanecznych i baletach. W okresie 1879–1880 baletmistrz Leopold Couqui wystawił kilka krótkich divertissement i obrazki baletowe ''Das Fest der Goldgräber'' (''Święto poszukiwaczy złota'') i ''Der hüpfende Freier'' (''Podskakujący zalotnik''), 1880–1881 baletmistrz Fritz Scharf wystawił między innymi drugi akt baletu ''Giselle'' Adolphe’a Adama. W latach 1881–1882 zespół baletowy nie miał kierownika, występy ograniczyły się do wstawek baletowych, między innymi solistki Calmus, Dänike, Fiebig i uczennice szkoły baletowej wykonały „Taniec elfów” w ''Śnie nocy letniej'' Williama Shakespeare’a z muzyką Felixa Mendelssohna-Bartholdy’ego. <br/><br/>

Stolzenberg działał również w życiu muzycznym Gdańska. W sezonie 1879–1880 wspólnie z księgarzem Constantinem Friedrichem Ziemssenem ([[KSIĘGARSTWO| Księgarstwo]]. Tabela: Księgarnie w latach 1800–1945) zorganizował osiem abonamentowych koncertów: siedem symfonicznych w Sali Apollina Hotelu du Nord (Apollo-Saal; [[HOTEL GDAŃSK RADISSON BLU| hotel Gdańsk Radisson Blu]]) i jeden oratoryjny – 21 III 1880 roku w Friedrich-Wilhelm-Schützenhaus ([[OGRÓD STRZELECKI I DOM STRZELECKI IM. FRYDERYKA WILHELMA| Ogród Strzelecki i Dom Strzelecki]]), podczas którego wykonano ''Pasję według św. Mateusza'' Johanna Sebastiana Bacha. Na koncertach w Sali Apollina prezentowano symfonie, koncerty i utwory instrumentalne, a także kompozycje kameralne, arie operowe, pieśni (między innymi skomponowane przez niego) i inne dzieła. Wykonawcami byli muzycy orkiestry Teatru Miejskiego pod kierunkiem pierwszego dyrygenta Carla Götzego, solistami – gdańscy i pozagdańscy śpiewacy i instrumentaliści. Oprócz koncertów abonamentowych Stolzenberg organizował krótkie koncerty w teatrze, zazwyczaj w przerwach między jednoaktowymi sztukami, na przykład 10 III 1881 rosyjska pianistka Monica Terminska zagrała ''Koncert fortepianowy a-moll'' op. 54 Roberta Schumanna, 21 XI 1881 francuski skrzypek Emil Sauret wykonał ''Koncert skrzypcowy e-moll'' op. 64 Felixa Mendelssohna-Bartholdy’ego, ''Polonez A-dur'' op. 21 Henryka Wieniawskiego i ''Romans F-dur'' op. 50 Ludwiga van Beethovena. <br/><br/>
Sporadycznie występował w operach, między innymi jako Georg Brown w ''Białej damie'' François-Adriena Boieldieu, Jan z Lejdy w ''Proroku'' Giacoma Meyerbeera, Eleazar w ''Żydówce'' Jacques’a François Halévy’ego, tytułowy bohater w ''Tannhäuserze'' i ''Lohengrinie'' Richarda Wagnera oraz w ''Feramors'' Antona Grigoriewicza Rubinsteina, i na koncertach – 21 III 1880 roku w Friedrich-Wilhelm-Schützenhaus śpiewał partie Ewangelisty w Pasji według św. Mateusza Bacha, 12 III 1882 w sali loży Eugenia pod Ukoronowanym Lwem przy Neugarten 18 (ul. Nowe Ogrody) ([[WOLNOMULARSTWO| wolnomularstwo]]) na imprezie charytatywnej na rzecz Towarzystwa Pestalozziego (Pestalozzi-Verein) wykonał pieśni Franza Schuberta, Franza Liszta i Eduarda Lassena. <br/><br/>
W maju 1882 odstąpił prawo do dzierżawy gdańskiego Teatru Miejskiego Heinrichowi Jantschowi (brak informacji o wysokości odstępnego). W Gdańsku mieszkał przy Breitgasse 120 (ul. Szeroka). W latach 1882–1885 uczył śpiewu w Berlinie, 1885–1896 był profesorem śpiewu i sztuki aktorskiej w konserwatorium w Kolonii, od roku 1896 do śmierci uczył śpiewu w Berlinie. <br/><br/>
W 1855 w Królewcu poślubił aktorkę Malwinę Schweichler (8 X 1831 Królewiec – 1 VI 1891 Wrocław). Ich czworo dzieci było artystami. <br/><br/> 
Najstarsza córka, Gabriela (Ella) Stolzenberg (26 XI 1856 Helsinki – po 1881), była śpiewaczką koncertową o głosie mezzosopranowym i pianistką kameralistką. W Gdańsku występowała na licznych koncertach, między innymi 13 II 1880 roku przedstawiła pieśni Johannesa Brahmsa, Roberta Schumanna i Carla Reineckego oraz arię ''Sei stille dem Herrn'' z oratorium ''Elias'' Felixa Mendelssohna-Bartholdy’ego, 28 II 1880 wykonała partię fortepianu w ''Serenadzie na fortepian, wiolonczelę i klarnet'' Emila Hartmanna. W grudniu 1881 roku w Augsburgu poślubiła śpiewaka o głosie barytonowym Michaela Geigera, występującego w Teatrze Miejskim w sezonie 1880–1881, między innymi w operach Richarda Wagnera (Telramund w ''Lohengrinie'', Wolfram von Eschenbach w ''Tannhäuserze''), Giacoma Meyerbeera (Nelusco w ''Afrykance''), Daniela François Aubera (Pietro w ''Niemej z Portici''). Brak informacji o ich późniejszym życiu. <br><br/>
Kolejna z córek, [[STOLZENBERG FANNY| Fanny Stolzenberg]], została aktorką, syn [[STOLZENBERG PAUL| Paul Stolzenberg]] – śpiewakiem operowym.<br/><br/>
Najmłodsza córka, Klara Stolzenberg (Claire La Porte-Stolzenberg; 25 XII 1865 Karlsruhe – po 1920), była śpiewaczką operową o głosie sopranu koloraturowego. W 1886 roku debiutowała w teatrze dworskim w Sondershausen, w latach 1887–1889 występowała w teatrze we Fryburgu Bryzgowijskim, 1889–1890 w Magdeburgu, 1890–1891 we Wrocławiu, 1891–1895 w teatrze operowym w Düsseldorfie, 1895–1896 w teatrze dworskim w Brunszwiku (Braunschweig), 1896–1900 w teatrze w Bazylei. Od roku 1900 uczyła śpiewu w Düsseldorfie, sporadycznie występowała też w teatrze, na przykład 30 VI 1908 w Düsseldorfie w operetce ''Orfeusz w piekle'' Jacques’a Offenbacha, i na koncertach, między innymi 10 XII 1910 w Elberfeld (Nadrenia) na koncercie kantat Johanna Sebastiana Bacha. {{author: JMM}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/>
'''Bibliografia''':<br/>
Archiwum Państwowe Gdańsk, Prezydium Policji, sygn. 14, 4/ (karta meldunkowa, daty i miejsca urodzenia także żony i córek); Nadprezydium Prowincji, Akta Teatru Miejskiego, sygn. 7/221, s. 502–589; /222, s. 101–168.<br/>
 „Deutscher Bühnen-Almanach“ 1855–1860, 1872, 1874, 1876–1879. 1881, 1882, 1884, 1885, 1907.<br/>
„Danziger Zeitung” 1879–1882 (anonse i recenzje); 1891 nr 18930, wyd. por. z 4 VI (nekrolog żony), nr 18931, wyd. wiecz. z 4 VI (wspomnienie pośmiertne).<br/>
„Signale für die musikalische Welt“, 1885, nr 19, s. 290.<br/>
Domansky Walther, ''100 Jahre westpreussische Friedensgesellschaft'', Danzig 1916, s. 16–17.<br/>
''Großes Sängerlexikon. Vierte, erweiterte und aktualisierte Auflage,'' München 2003, Bd. VI, s. 4553–4554 (z pomyłkami).<br/>
Michalak Jerzy M., ''Jenny Lind, Sigurd Lunde und andere Sängerinnen und Sänger aus dem Norden in Danzig'', w: ''Lied und Liedidee im Ostseeraum zwischen 1750 und 1900'', Frankfurt am Main 2002,s. 134–135.