Tekst źródłowy strony KAWIARNIA MOMBERA

{{web}}
[[File:Kawiarnia_Mombera.jpg|thumb|(Georg Daniel Seyler), ''Poetischer Abriß des Weltberühmten Momberschen COFFÉE-Hauses in Dantzig entworffen von Solando'', wyd. 2, Danzig 1758]]

'''KAWIARNIA MOMBERA''' (Mombersche Coffée-Haus, Momber’s Coffée-Haus, Mombers Kaffeehaus), jeden z lokali gastronomicznych w XVIII-wiecznym Gdańsku, jedyny opisany mową wiązaną: ''Poetischer Abriß des Weltberühmten Momberschen COFFÉE-Hauses in Dantzig entworffen von Solando'' (Poetycki zarys sławnej w świecie kawiarni Mombera w Gdańsku naszkicowany przez Solando). <br/><br/>
Ten panegiryczny utwór, wydany w okresie wojny 1733–1734 o tron polski ([[OBLĘŻENIE GDAŃSKA W 1734 ROKU |oblężenie Gdańska w 1734]]), zachwala miłą atmosferę panującą w kawiarni Mombera, odróżniającą ją korzystnie od podobnych lokali zarówno w europejskich stolicach – Paryżu, Brukseli, Londynie, Wiedniu, Hamburgu, Hadze, Amsterdamie, Berlinie, Lipsku – jak i karczm oraz zajazdów położonych wokół Gdańska, które wyliczył: w Zappot (Zoppot; Sopot), Hohewasser (Hochwasser; obecnie Stawowie w Sopocie), Oliwe (sic!, [[OLIWA | Oliwa]]), Langfuhr ([[WRZESZCZ | Wrzeszcz]]), Jeschken-Thal (Jäschkental; [[JAŚKOWA DOLINA | Jaśkowa Dolina]]), heil‘ger Brunn (Heiligenbrunn; [[ŚWIĘTA STUDZIENKA | Święta Studzienka]]), Schieß-Stang ([[KURKOWA, ulica| Kurkowa, ulica]]), weisser Schwaan (Im weißen Schwan; Pod Białym Łabędziem), [[EMAUS | Emaus]], Tempelburg ([[KRZYŻOWNIKI | Krzyżowniki]]), Ziejaancke (Zigankenberg; [[CYGAŃSKA GÓRA | Cygańska Góra]]), Pietzkerdorff (Pietzkendorf; [[PIECKI | Piecki]]), Schallmühl (Schellmühle; [[MŁYNISKA | Młyniska]]), Neu-Schottland ([[NOWE SZKOTY | Nowe Szkoty]]), Strieß ([[STRZYŻA | Strzyża]]), Ballast-Krug (Karczma Balastowa, [[NOWY PORT| Nowy Port]]), Melck-Peters (Milchpeter; [[MLECZNY PIOTR | Mleczny Piotr]] nad Wisłą, przy ujściu [[MOTŁAWA | Motławy]]), Münde ([[WISŁOUJŚCIE | Wisłoujście]]), Ohr (Ohra; [[ORUNIA | Orunia]]), Herberge (Guteherberge; [[LIPCE| Lipce]]), bey den Bauren (?), Zum wilden Mann und Frau (Pod Dzikim Mężem i Kobietą). <br/><br/>
Przed wejściem do kawiarni rosły dwie rozłożyste, sięgające szczytu lipy, a w jej pomieszczeniach czekały na gości wypucowane naczynia, w których podawano napoje: kawę, herbatę lub wino. Z wyposażenia kawiarni autor opisuje między innymi zegar szafkowy z kurantem fletowo-dzwonkowo-strunowym i z mechanizmem poruszającym figurkami: grającym na harfie królem Dawidem, wybijającym rytm lewitą Asafem, dmącymi w puzony aniołami, wygrywający przed każdą pełną godziną pieśń nabożną; barometr z ruchomą figurką Merkurego, zmieniającą położenie w pionie w zależności od ciśnienia barycznego. Dla gości dostępne były gazety rękopiśmienne i drukowane, sprowadzane między innymi z Lejdy, Hagi, Amsterdamu, Hamburga, Paryża (zob. [[PRASA | prasa]]), atlas geograficzny, aktualny almanach ([[KALENDARZE| kalendarze]]). Wnętrze uzupełniały  marmurowy kominek z napisem „Wo Feuer ist, geht der Rauch vorher; Wer Ehr sucht, hat dabey Beschwer” (Nie ma dymu bez ognia, a zaszczytu bez trudu), zimą zapraszający do dania mu całusa „mit dem Popo” (pośladkami), oraz piec kaflowy. <br/><br/>
Ponad połowę posesji zajmował położony w jej tylnej części ogród, gdzie gościom usługiwała „Jungfer Käschen” (Panna Kaśka). Anonimowy ogrodnik odwzorował w nim w miniaturze założenia parkowe w rezydencjach królewskich i książęcych – Wersalu, Sanssouci, Sorguliet, Honslardyk. Były tam dróżki, pawilony, woliera z egzotycznymi ptakami, oranżeria z tropikalnymi roślinami, wieże ciśnień zasilające w wodę sadzawkę z rybami, kaskady, wodospady, fontanny: jedna w formie łabędzia, inna – Kupidyna na pawiu z rozpostartym ogonem, z którego piór tryskały strużki wody tworzące tęczę, trzecia – latarni świecącej pośrodku mgły wodnej. Po zapadnięciu zmroku ogród oświetlało sześć latarni oraz liczne świece. Dzięki swemu korzystnemu położeniu – nie za blisko i nie za daleko od „Juncker-Hoffu” ([[DWÓR ARTUSA | Dwór Artusa]]) – kawiarnia zawsze była pełna gości, zwłaszcza w czasie [[JARMARK ŚW. DOMINIKA | Jarmarku św. Dominika]]. Odwiedzali ją wtedy kupcy z Hiszpanii, Włoch, Portugalii, Holandii, Niderlandów, Fryzji, Anglii, Francji, Szkocji, Irlandii, Śląska, Rosji, Polski i innych krajów, ale nigdy nie przekroczył jej progu ateista. <br/><br/>
Autorem tego opisu był Georg Daniel Seyler (24 II 1686 Speyer, Nadrenia Palatynat – 20 XII 1745 Elbląg), w latach wydania utworu konrektor gimnazjum w Elblągu, od 1735 do śmierci jego rektor. W wymienionych przez siebie karczmach bywał zapewne w czasie nauki w [[GIMNAZJUM AKADEMICKIE | Gimnazjum Akademickim]], do którego wstąpił w październiku 1703 roku. Okazję do odwiedzania zagranicznych kawiarni miał w latach 1714–1719, gdy podróżował po Europie jako guwerner Reinholda Bauera, syna burmistrza [[BAUER KARL ERNST | Karla Ernsta Bauera]]. Nauczając w elbląskim gimnazjum, utrzymywał kontakty z gdańskim przyrodnikiem [[BREYN JOHANN PHILIPP | Johannem Philippem Breynem]]. <br/><br/>
Opisaną przez Georga Daniela Seylera kawiarnię założył Anton Momber (1670 – 1737 Gdańsk; [[MENONICI | menonici]]), zapewne przed poślubieniem 29 IX 1697 roku Marii von Beuningen (Maricke von Boeningen; zm. 6 VI 1746 Gdańsk), i prowadził lokal do śmierci. Spadkobiercom pozostawił znaczne długi, dlatego wdowa nie przeprowadziła przewidzianego prawem podziału spadku z dziećmi – Antonim, Carlem, Isaakem, Dirkem, Magdaleną i Anną. Zatem po jej śmierci długi były dalej dziedziczone, więc gdy w 1749 Magdalena i Anna – po osiągnięciu pełnoletności – sądownie domagały się wypłacenia im udziałów w spadku po matce, bracia odmówili, powołując się na jego wartość, która była ''plus onerosa quam lucrosa'' (bardziej przygniatająca niż zyskowna). <br/><br/>
Prowadzeniem lokalu zajął się najmłodszy syn Antona, Dirk Momber (15 IX 1716 Gdańsk – 21 VII 1780 Gdańsk). Zapewne jego sumptem w 1758 ukazało się drugie wydanie ''Poetischer Abriß'' G.D. Seylera, w wielu miejscach różniące się pisownią od tekstu pierwotnego, na przykład zamiast „Jungfer Käschen” wydrukowano „Jungfer Caschche”, zamiast „Atheist” – „à The”. W sierpniu 1750 roku można było nabyć u niego kompozycje klawesynowe [[MOHRHEIM FRIEDRICH CHRISTIAN SAMUEL | Friedricha Christiana Mohrheima]]; w 1759 sprzedawał wodę seltzerską w dzbanach; w kwietniu 1776 zatrzymał się u niego nowo mianowany konsul Danii w Gdańsku Friedrich Ferber; w lipcu 1777 odwiedził jego lokal szwajcarski astronom Johann Bernoulli (1744–1807), odnotowując swoją wizytę w wydanych w 1779 relacjach z podróży. Po śmierci Dirka Mombera w 1780 lokal prowadziła wdowa po nim (brak danych biograficznych), we wrześniu 1784 wystawiła go na sprzedaż. Zapewne nie znalazła nabywcy, gdyż w lutym 1790 licytowano ruchomości: naczynia kuchenne, meble, gry hazardowe. <br/><br/>
W okresie działalności kawiarni jako jej adres podawano „im [lub am] Fischerthor” (nazwę ulicy zmieniono w latach 30. XIX wieku na Mälzergasse, później na Melzergasse, obecnie ul. Słodowników). W XX wieku autorzy tekstów o kawiarni Mombera, powołując się na relację J. Bernoullego z 1777, podawali jako jej adres Poggenpfuhl (ul. Żabi Kruk). W 2014 [[JANUSZAJTIS ANDRZEJ | Andrzej Januszajtis]] ustalił prawdziwy adres – Melzergasse 130 (wcześniej Am Fischertor), od 1853 – po zmianie numeracji – Melzergasse 4. <br/><br/>

[[File:2_Kawiarnia_Mombera.jpg|thumb|Siegfried Normann (drugi od prawej); fragment rysunku [[JEBENS ADOLPH | Adolpha Jebensa]] przedstawiającego kupców przed giełdą zbożową w [[DWÓR ARTUSA| Dworze Artusa]], 1844]]
[[File:Wilhelm_Ebner.png|thumb|Wilhelm Ebner]]

W XIX i XX wieku posesja ulegała przeobrażeniom zgodnie z wolą i potrzebami kolejnych właścicieli. W latach 40. XIX wieku należała do kupca Siegfrieda Normanna (zm. przed 1864), następnie do [[PALESKE JOHN HEINRICH | Johna Heinricha Paleskego]] (1817–1893), w 1864–1878 kolejny właściciel, [[OLSCHEWSKI ALEXANDER JULIUS | Alexander Julius Olschewski]] (1820–1895) zbudował w części ogrodu boczną oficynę, w 1878 kupiec [[OTTO, rodzina | Robert Wilhelm Otto]] przebudował kamienicę na dom czynszowy, w 1904–1907 właścicielem był [[GRASS JOHANN LEOPOLD von | Johann Leopold von Grass]], za którego przebudowano parter kamienicy na dwa sklepy, w 1907 kolejny, inż. Paul Liebau (zm. przed 1921), zbudował w części ogrodu warsztat produkujący instalacje centralnego ogrzewania. Ostatni z właścicieli, w latach 1921–1945, kupiec Wilhelm Ebner (mieszkający przy Kohlenmarkt 32 (Targ Węglowy)) zbudował tamże magazyn i palarnię kawy oraz kurnik. Zniszczony w 1945 budynek nie został odbudowany. Obecnie w miejscu dawnej kawiarni Mombera znajduje się trawnik. {{author: JMM}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]]