Tekst źródłowy strony KRZYŻOWNIKI

{{paper}}

[[File:2_Państwowy_Zakład_Wychowawczy.jpg|thumb|Państwowy Zakład Wychowawczy w dawnym dworku, Krzyżowniki, początek XX wieku]]

'''KRZYŻOWNIKI''' (Schidlitzer Mühle, Tempelburg), obecnie w dzielnicy Gdańsk-[[SIEDLCE | Siedlce]], w sąsiedztwie [[EMAUS | Emaus]], od zachodu sąsiaduje z obecnym skrzyżowaniem ulic Nowolipie, Łostowicka i Kartuska (między innymi w miejscu, gdzie od tej ostatniej do 2010 odchodziła zachodnia część ul. Struga, nazwana tak od dawnego koryta [[POTOK SIEDLECKI | Potoku Siedleckiego]] – An der Bäk (Nad Strugą)).<br/><br/> 
Początkowy osada młyńska przy zachodniej granicy Siedlec, wzmiankowany około 1400 roku, następnie samodzielna osada. Z nadania Krzyżaków od 1445 większość posiadłości stanowiła własność gdańskiej patrycjuszowskiej rodziny Bocków. Od 1520 znajdowała się ona w posiadaniu ławnika (1504) i rajcy (1507) oraz sędziego (1525) gdańskiego Dietharda Brandesa (około 1470 Lubeka – 2 X 1528 Gdańsk) i jego potomków: syna, [[BURMISTRZOWIE MIAST GDAŃSKICH | burmistrza gdańskiego]] w latach 1548–1577 [[BRANDES JOHANN | Johanna Brandesa]]; wnuka, burmistrza Gdańska w okresie 1592–1611 [[BRANDES GERHARD | Gerharda Brandesa]], następnie syna tego ostatniego, ławnika gdańskiego (1615) Johanna (7 XI 1580 Gdańsk – 21 XI 1648 Gdańsk), wnuka Johanna (20 IX 1620 Gdańsk – 10 II 1672 Gdańsk), i prawnuka, ławnika (1700) Johanna Gerharda (2 V 1664 Gdańsk – 8 VIII 1709 Gdańsk), właścicieli między innymi także [[ŚWIBNO | Świbna]] i [[PRZEGALINA | Przegaliny]]. Brandesowie urządzili tu swoją podmiejską rezydencję z obronnym dworem i budynkami gospodarczymi otoczonymi  fosą, z dużym ogrodem z trzema stawami, fontannami, zwierzyńcem i specjalnie założonym labiryntem. Według relacji [[CSOMBOR MÁRTON | Mártona Csombora]] z 1618 "labirynt był tak urządzony, że wszedłszy doń bez nici lub podobnej pomocy, nie znajdziesz wyjścia przez dwie godziny". Przy trakcie drożnym funkcjonowała karczma. Za czasów ławnika Johanna, w lipcu 1623 gościł we dworze król polski Zygmunt III Waza.<br/><br/>
Inną część nabył w 1600 burmistrz [[CZIRENBERG DANIEL | Daniel Czirenberg]] (zmarł tu na zarazę w 1602), po nim w 1. połowie XVII wieku posiadał ją burmistrz [[BOBART ELERT von | Elert von Bobart]]. Po Brandesach Krzyżowniki posiadała rodzina Schwartzwaldów, od 1763 było tu miejsce zebrań loży Pod Trzema Pionami ([[WOLNOMULARSTWO | wolnomularstwo]]).
W 1. połowie XIX wieku majątek trzymała rodzina Rotzoll: [[ROTZOLL CHRISTIAN FRIEDRICH | Christian Friedrich]], [[ROTZOLL GOTTLIEB ANDREAS | Gottlieb Andreas Rotzoll]] – także dzierżawca [[TRZY LIPY| Trzech Lip]] – oraz jego syn [[ROTZOLL GOTTFRIED FRIEDRICH HERMANN | Gottfried Friedrich Hermann]]. <br/><br/> 
W 1536 władze Gdańska podjęły decyzję o doprowadzeniu do miasta wody pitnej z [[JEZIORO JASIEŃ | jeziora Jasień]], spływającej Potokiem Siedleckim, a od stawu znajdującego się w Krzyżownikach młyna (zniszczonego w okresie wojen napoleońskich) podziemnym drewnianym rurociągiem (wzdłuż obecnej ul. Kartuskiej, Nowych Ogrodów do zlokalizowanego na obecnym Targu Siennym [[KUNSZT WODNY | Kunsztu Wodnego]]. Obszar włączony w granice administracyjne Gdańska od 15 VIII 1933.<br/><br/>
Od 1883 w dawnym dowrze (ul. Kartuska 245) i w jego dawnej oficynie (ul. Katruska 245a) działał Provinzial-Erziehungsanstalt Tempelburg ([[PAŃSTWOWY ZAKŁAD WYCHOWAWCZY | Państwowy Zakład Wychowawczy]]). Zlikwidowano ogród, jeszcze w 1879 określany jako "znakomicie uprawiany", zasypano dwa stawy (trzeci, największy, przestał istnieć po 1978). Od około 1935 w dworze działała rejonowa szkoła powszechna (Bezirksschule Danzig-Tempelburg), od 1945 szkoła podstawowa, od 1948 w części obiektu rozpoczęło działalność [[LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE, VIII | VIII Liceum Ogólnokształcące]] (LO). Po przeniesieniu VIII LO w 1971 do obiektu przy ul. Kartuskiej 128, od 1972 znajdowały się tu koszary ZOMO, następnie siedziba policji i do 2004 (ul. Kartuska 245B) Zespół Szkół Poligraficznych i Ogólnokształcących (wcześniej Liceum Księgarskie i XVII LO), następnie prywatna szkoła i schronisko młodzieżowe.<br/><br/> {{author: BŚ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]