Tekst źródłowy strony KARNKOWSKI STANISŁAW, arcybiskup gnieźnieński

{{paper}}
[[File:Stanislaw_Karnkowski.jpg|thumb|Stanisław Karnkowski według Johanna Ferdinanda Krethlow, 1836]]

'''STANISŁAW KARNKOWSKI''' herbu Junosza (10 V 1520 Karnków – 8 VI 1603 Łowicz), arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski, polityk, pisarz. Po studiach w Krakowie, Padwie i Wittenberdze między innymi sekretarz króla polskiego Zygmunta II Augusta. Od 1567 roku biskup włocławski, od 1581 arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski.<br/><br/>
Ważne miejsce w jego działalności zajęła problematyka bałtycka i pomorska. 18 IX 1568 stanął na czele komisji powołanej przez króla Zygmunta II Augusta do zbadania okoliczności, przyczyn i przebiegu incydentu, który doprowadził do stracenia w Gdańsku 11 kaprów królewskich ([[KOMISJA KARNKOWSKIEGO | Komisja Karnkowskiego]]). Komisja najważniejsze postanowienia zawarła w ''Konstytucjach Karnkowskiego'' (''Statuta seu Constitutiones Carncovianae'') z 15 III 1570. Gdańsk został w nich uznany za integralną część Rzeczypospolitej; burmistrzów, rajców i komendanta twierdzy w [[WISŁOUJŚCIE | Wisłoujściu]] zobowiązano do składania królowi przysięgi wierności; ogłoszono, że prawo otwierania i zamykania żeglugi przysługuje władcy; przywrócono prawo apelacji od sądów miejskich do króla; upoważniono króla do wysyłania co dwa lata komisji do zbadania gospodarki Gdańska.<br/><br/>
Konstytucje zostały przyjęte przez sejm w 1570, a Karnkowski wygłosił w senacie mowę, wydaną drukiem pt. ''Oratio… in comitiis Varsaviensibus anno 1570 in senatu habita''. Jako znawca problematyki pomorskiej i gdańskiej, w dziele ''De iure provinciali terrarum maiorumque cicitatum Prussiae'' (1574) między innymi podkreślił znaczenie panowania na morzu dla gospodarki, pomyślności i powagi państwa. Kiedy Gdańsk i stany pruskie odmówiły uznania nowego króla polskiego, Stefana Batorego, podjął się pośrednictwa i prowadził rokowania z miastem, zakończone zawarciem pokoju. W następnych latach występował konsekwentnie jako przeciwnik separatystycznych dążeń stanów pruskich. {{author: EK}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]