Tekst źródłowy strony KOLEGIUM GDAŃSKIE W STARYCH SZKOTACH

{{paper}}
[[File: Szkoła_jezuicka.jpg |thumb| Na pierwszym planie nieistniejący [[KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA (nieistniejący) | kościoł św. Jana Chrzciciela]], na drugim [[KOŚCIÓŁ ŚW. IGNACEGO | kościół św. Ignacego]], po jego lewej stronie budynek jezuickiej szkoły średniej w stylu włoskim, fragment ryciny [[DEISCH MATTHAEUS | Matthaeusa Deischa]], 1761-1765]]
[[File:Kolegium_Gdańskie_(jezuickie).jpg|thumb|Dokument fundacyjny kolegium jezuickiego w Starych Szkotach, wystawiony przez biskupa włocławskiego Hieronima Rozrażewskiego 8 I 1592]]
[[File:Figura św. Franciszka na ścianie zakrystii kościoła św. Ignacego.JPG|thumb|Figura św. Franciszka na ścianie zakrystii kościoła<br / >św. Ignacego]]
[[File:Wnętrze należącego do Kolegium Gdańskiego kościoła św. Ignacego .JPG|thumb|Wnętrze należącego do Kolegium Gdańskiego kościoła<br / >św. Ignacego]]
'''KOLEGIUM GDAŃSKIE''' (Jezuickie) '''W STARYCH SZKOTACH.''' Fundowane w 1592 roku przez bp. włocławskiego [[ROZRAŻEWSKI HIERONIM | Hieronima Rozrażewskiego]] poza obszarem miejskiej jurysdykcji, wobec oporu protestanckich władz Gdańska przed utworzeniem placówki [[JEZUICI | jezuitów]] na jego obszarze. Ofiarowany grunt o nazwie Breberg ([[JEZUICKA GÓRA | Jezuicka Góra]], obecnie rejon ul. Szkockiej), w górnej części [[STARE SZKOTY | Starych Szkotów]], z powodu ukształtowania terenu okazał się nieodpowiedni do zabudowy.<br/><br/>
W roku 1601 jezuici nabyli dom z ogrodem (w rejonie obecnej ul. Brzegi 49), po rozszerzeniu parceli, między innymi dzięki donacji w 1620 bp. włocławskiego Pawła Wołuckiego. W 1621 rozpoczęła działalność ich szkoła średnia, pięcioklasowa, o profilu humanistycznym; 3 klasy niższe, zwane zwyczajowo infimą, gramatyką i syntaksą, poświęcone były gruntownym studiom nad językiem łacińskim, jego gramatyką i składnią. W klasach wyższych, w ramach tzw. poetyki i retoryki, uczono biegłego posługiwania się tym językiem w mowie i piśmie, zarazem też erudycyjnej znajomości antycznej literatury. W 1651 roku wzniesiono piętrowy budynek szkoły, zniszczony w 1656 (wraz z przedmieściami) przez gdańszczan podczas przygotowań do obrony przed wojskami szwedzkimi.<br/><br/>
Po roku 1660 jezuici działali w prowizorycznie odbudowanych obiektach, po rozszerzeniu gruntów fundacji w latach 1676–1677 wznieśli [[KOŚCIÓŁ ŚW. IGNACEGO | kościół św. Ignacego]], w 1686–1688 na południe od niego część mieszkalną kolegium, a w 1692–1698 dobudowano wielki refektarz (największy pośród wszystkich kolegiów Rzeczypospolitej). W okresie 1704–1716 część mieszkalną przedłużono do muru kościelnego (łącznik z kaplicą domową i biblioteką). Kompleks dopełnił w 1719 budynek furty oraz w 1725–1727 nowa szkoła w stylu włoskim, z dziedzińcem i krużgankami. Całość uzupełniał ogród owocowo-warzywny na zboczu przylegającego do kolegium wzgórza (obecnie w znacznej mierze zajęty przez parafialny cmentarz). Bursę muzyczną, rodzaj internatu dla ubogiej młodzieży, zbudowano w dolnej części Starych Szkotów ([[KOŚCIÓŁ NAWIEDZENIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY| kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny]]).<br/><br/>
Kolegium czerpało dochody z dóbr własnych, w tym klucza czapielskiego (13 wsi wokół Czapielska nad Reknicą) oraz Giemlic na Żuławach Gdańskich. Do jezuitów należały jurydyki w Starych Szkotach (wspomniany Breberg) oraz w Nowym Stawie. Znaczne wpływy przynosiły lokaty kapitałowe umieszczane w kasach miejskich, domach handlowych, u zamożnych mieszczan i żuławskich gburów. Z kwot tych utrzymywano między innymi obsadę kolegium, w XVIII wieku dochodzącą do 30–35 osób. W połowie XVIII wieku do tradycyjnych przedmiotów dodano nowożytne, jak historia, geografia, arytmetyka, ortografia, język francuski i niemiecki. Od 1710 roku funkcjonowało w Starych Szkotach studium filozofii, od 1712 prowadzono studia teologii; szkoła nabrała charakteru nieformalnej akademii. Od 1722 roku ze studiów filozoficzno-teologicznych korzystali seminarzyści, klerycy z Włocławka. Kadra o przeciętnym poziomie merytorycznym, wybitnymi postaciami byli: Bartłomiej Wąsowski, Bogumił Teofil Rutka, [[HACKI JAN FRANCISZEK | Jan Franciszek Hacki]], [[RZĄCZYŃSKI GABRIEL | Gabriel Rzączyński]]. Do znakomitszych zakonników związanych z placówką zaliczali się: Kasper Sawicki, Fryderyk Bartsch, Jan Uber, Paweł Kuhn, Jan Hennig, Karol Kreitzen, Jerzy Gengell. <br /><br /> 
Do kolegium uczęszczało przeciętnie około 200–250 uczniów, w większości reprezentantów miejscowej szlachty, także mieszczaństwa Prus Królewskich. Uczyli się tam m.in. Jakub Wejher, późniejszy wojewoda malborski, fundator Kalwarii Wejherowskiej, Jan Jerzy Przebendowski, podskarbi koronny, [[WYBICKI JÓZEF| Józef Wybicki]], twórca hymnu polskiego. Szkoła wywierała znaczący wpływ na wychowanie ówczesnych elit społeczno-politycznych Pomorza. Początkowo ciesząc się popularnością pośród protestanckiego mieszczaństwa Gdańska, kolegium pełniło nadrzędną funkcję misji jezuickiej wśród katolików i protestantów Gdańska i Pomorza, uprawiających kaznodziejstwo i organizujących stacje misyjne (poza misją w Gdańsku, w Giemlicach, Czapielsku, okresowo w Gniewie, Mirachowie, [[OSIEK | Osieku]], Pucku, Przywidzu i Żarnowcu), tzw. misje ludowe i misje (kapelanie) dworskie. Szczególną formą działania były ustne dysputy i drukowane polemiki z teologami protestanckimi, obfite zwłaszcza w 2. połowie XVII wieku.<br/><br/>
Jako jednostka nadrzędna w stosunku do misji wewnątrz miasta Gdańska, kolegium pozostawało w konflikcie z protestanckimi władzami miasta. Gościli w nim królowie polscy: w roku 1623 Zygmunt III Waza i królowa Konstancja, 1634 Władysław IV, 1651 i 1660 Jan Kazimierz, 1676 Maria Kazimiera Sobieska, 1677 Jan III Sobieski, 1698 August II, 1733/1734 Stanisław Leszczyński. W 1710 roku odbył się tu Sejmik Generalny Pruski. Po kasacie zakonu (1773), za zgodą króla pruskiego funkcjonowało do 1780, przekształcone następnie w Gimnazjum Akademickie Królewskiego Instytutu Szkolnego. Przejęte w roku 1807 przez I WMG, uległo zagładzie podczas oblężenia w 1813. Zniszczone budynki rozebrano w 1826. {{author: SK}} <br /><br /> 
{| class="tableGda"
|- 
|+ style="width: 300px" | Superiorzy i rektorzy rezydencji <br /> (Kolegium Gdańskiego) w Starych Szkotach
|- 
| 1585–1587
| Kasper Sawicki (superior)
|- 
| 1587–1589
| vacat
|- 
| 1589–1592
| Antonius Guise (superior)
|- 
| 1593–1595
| Michael Becanus (superior)
|- 
| 1595–1598
| Fridericus Bartsch (superior)
|- 
| 1598–1602
| Joannes Uberus (superior)
|- 
| 1602–1611
| Crispinus Bolcius (superior)
|- 
| 1611–1614
| Simonus Schreter (superior)
|- 
| 1614–1619
| Henricus Pichert (wicerektor)
|- 
| 1619–1622
| Andreas Gutteter (rektor)
|- 
| 1622–1624
| Crispinus Bolcius (rektor)
|- 
| 1624–1627
| Mikołaj Oborski (rektor)
|- 
| 1627–1630
| Marcin Hincza (rektor)
|- 
| 1630–1634
| Henricus Pichert (rektor)
|- 
| 1634–1635
| Stanisław Szczytnicki (rektor)
|- 
| 1635–1641
| Jan Leźnicki (rektor)
|- 
| 1641–1644
| Stanisław Szczytnicki (rektor)
|- 
| 1644–1646
| Paulus Kuhn (rektor)
|- 
| 1646–1648
| Maciej Litomyski (rektor)
|- 
| 1648–1652
| Daniel Kraus (rektor)
|- 
| 1652–1653
| Casparus Resler (rektor)
|- 
| 1653–1657
| Georgius Hagenau (rektor)
|- 
| 1657–1660
| Bernardus Reimer (rektor)
|- 
| 1660–1664
| Joannes Henig (rektor)
|- 
| 1664–1667
| Andrzej Słupski (rektor)
|- 
| 1667–1670
| Joannes Henig (rektor)
|- 
| 1670–1672
| Szczepan Skarzeński (rektor)
|- 
| 1672–1676
| Georgius Treug (rektor)
|- 
| 1676–1679
| Joannes Hanzler (rektor)
|- 
| 1679–1683
| Georgius Treug (rektor)
|- 
| 1683–1686
| Stanisław Karnicki (rektor)
|- 
| 1686–1692
| [[HACKI JAN FRANCISZEK | Jan Franciszek Hacki]] (rektor)
|- 
| 1692–1698
| Marcin Rakowski (rektor)
|- 
| 1698–1701
| Mikołaj Działyński (rektor)
|- 
| 1701–1705
| Piotr Żywiecki (rektor)
|- 
| 1705–1709
| Stanisław Głowczeński (rektor)
|- 
| 1709–1710
| Andrzej Smarzewski (rektor)
|- 
| 1710–1713
| Andrzej Lewicz (rektor)
|- 
| 1713–1714
| Georgius Gengell (wicerektor)
|- 
| 1714–1717
| Georgius Gengell (rektor)
|- 
| 1717–1722
| Jan Cywiński (rektor)
|- 
| 1722–1725
| Karol Sawicki (rektor)
|- 
| 1725–1729
| Reinholdus Gert (rektor)
|- 
| 1729–1732
| Józef Andrzejewicz (rektor)
|- 
| 1732–1736
| Antoni Dobrski (rektor)
|- 
| 1736–1738
| Maciej Przanowski (rektor)
|- 
| 1738–1743
| Bartholomeus Luder (rektor)
|- 
| 1743–1746
| Stefan Swinarski (rektor)
|- 
| 1746–1749
| Antoni Dobrski (rektor)
|- 
| 1749–1753
| Jan Mielkiewicz (rektor)
|- 
| 1753–1754
| Andreas Wagner (rektor)
|- 
| 1754–1757
| Kasper Borowski (rektor)
|- 
| 1757–1759
| Antoni Czapski (rektor)
|- 
| 1759–1763
| Andrzej Kurowski (rektor)
|- 
| 1763–1766
| Walenty Kierski (rektor)
|- 
| 1766–1771
| Ignacy Piotrowicz (rektor)
|- 
| 1771–1774
| Antoni Suchodolski (rektor)
|- 
| 1774–1780
| Jan Działowski (wicerektor)
|- 
|  class="authorEgTab" |  {{author: SK}}
|} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]]