Tekst źródłowy strony FLOTA HANDLOWA I PASAŻERSKA 1793–1945

{{paper}}
[[File:Długie_Pobrzeże_z_Żurawiem,_A._Closs,_1886.jpg|thumb|Długie Pobrzeże z Żurawiem,<br/>A. Closs, 1886]]
[[File:2_Gdańska_flota_handlowa_i_pasażerska.jpg|thumb|Bocznokołowiec „Drache” zbudowany w 1865 w → stoczni Klawittera dla Weichsel Danziger Dampschiffahrt und Seebad]]
[[File:3_Gdańska_flota_handlowa_i_pasażerska.jpg|thumb|Statek pasażerski „Neufaehr”, zbudowany w 1901 w zakładach w Gorzowie Wielkopolskim jako „Oberbürgermeister Witting”; w 1919 nabyty przez Weichsel Danziger Dampschiffahrt und Seebad, przebudowany w [[STOCZNIA KRÓLEWSKA| Stoczni Cesarskiej]], po 1945 „Aleksandra” i od 1951 jako „Karol Wójcik”, złomowany w 1978 w Gdańsku]]
[[File:4_Gdańska_flota_handlowa_i_pasażerska.jpg|thumb|Statki pasażerskie Weichsel Danziger Dampschiffahrt und Seebad na zimowisku przy ul. Wartkiej; w głębi „Lasch”, po prawej „Neufaehr” i „Phoenix”]]
[[File:Statki na Motławie, około 1900.JPG|thumb|Statki na Motławie, około 1900]]

'''GDAŃSKA FLOTA HANDLOWA I PASAŻERSKA 1793–1945.''' Włączenie Gdańska w marcu 1793 roku w obręb państwa pruskiego zmieniło także status floty handlowej należącej do obywateli miasta. Stała się ona częścią floty pruskiej, tym samym statki zostały zmuszone do używania pruskiej bandery, zamienionej po powstaniu Cesarstwa Niemieckiego w 1871 roku na banderę niemieckiej marynarki handlowej. Własnej bandery gdańskie firmy żeglugowe używały tylko w czasach [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1807–1815 | I Wolnego Miasta Gdańska]] (WMG) i [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II Wolnego Miasta Gdańska]]. W okresie II wojny światowej obowiązywała bandera III Rzeszy. Zmiana statusu prawnego Gdańska w 1793 roku przyniosła tylko niewielkie zmiany wśród miejscowych armatorów (np. Floris Schopenhauer opuścił Gdańsk). Do utworzenia I WMG nie zmienił się stan liczebny floty handlowej i zadania, które realizowała, dostarczając gdańskie towary (głównie masowe – zboże, drewno i ich pochodne wyroby) do wielu portów Europy Zachodniej, głównie Anglii, a w rejsach powrotnych przywożąc te same towary co w poprzednim okresie (żelazo, węgiel, sól, towary kolonialne, owoce cytrusowe, kawę, herbatę, tytoń, wina). Od końca XVIII wieku zmieniała się wielkość statków posiadanych przez gdańskich armatorów. Weszły do eksploatacji duże jednostki trójmasztowe typu pinka, o pojemności 350–450 łasztów (około 500 ton), umożliwiające jednorazowy przewóz większej partii towarów, co obniżało koszty transportu i zwiększało zyski armatorów. Większe jednostki mogły pływać w rejon Morza Śródziemnego, sporadycznie do portów afrykańskich i amerykańskich. Mniejsze jednostki (około 150 łasztów) ograniczały rejsy do rejonu bałtyckiego. Znaczenie gdańskiej floty handlowej zmniejszał fakt, że wśród armatorów przeważali właściciele jednego lub dwóch statków o małej lub średniej pojemności. Często też należały one do kilkuosobowej spółki handlowej. W tym okresie i 1. połowy XIX wieku istniało tylko kilka dużych firm armatorskich. Gdańskiej elicie handlowo-armatorskiej brakowało środków finansowych na budowę dużych statków, także jednostek mogących pływać do portów północnoamerykańskich. Dlatego wiele atrakcyjnych i poszukiwanych na rynku gdańskich towarów kolonialnych trafiało tu poprzez porty w Hamburgu czy Bremie. Na dziejach gdańskiej floty handlowej negatywnie zaważył okres I WMG, z wprowadzoną przez władze napoleońskie blokadą kontynentalną. Teren pływania gdańskich jednostek został ograniczony do basenu Morza Bałtyckiego i do portów północnoniemieckich. Z powodu stanu wojennego nie było dostaw zboża i drewna z terenu ziem polskich oraz ich dalszego eksportu do odbiorców. Stało się to przyczyną bankructwa wielu gdańskich firm handlowych, w tym armatorskich. <br/><br/>
Po przywróceniu w 1814 roku pruskiego panowania nad Gdańskiem dopiero około roku 1820 można mówić o powrocie do stanu sprzed roku 1807 w gdańskim eksporcie i imporcie, w czym duży udział miała gdańska flota handlowa. Liczba statków powróciła do stanu wcześniejszego, zmieniły się firmy armatorskie. Nadal jednak przeważały firmy dysponujące jednym czy dwoma żaglowcami. Ta sytuacja trwała do lat 80. XIX wieku, kiedy większość firm zrezygnowała z działalności armatorskiej po stopniowym zastępowaniu jednostek żaglowych przez parowce. Zakup parowców wymagał znacznych funduszy (także na eksploatację), tych zaś w Gdańsku brakowało, władze państwowe wspierały wielkie firmy armatorskie z Hamburga, Bremy, Lubeki (utrzymujące linie żeglugowe do prawie wszystkich portów świata), w mniejszym stopniu armatorów ze Szczecina, Gdańska czy Królewca. Północnoniemieccy armatorzy zastępowali firmy gdańskie w towarowych rejsach liniowych i trampingowych z Gdańska i do Gdańska. <br/><br/>
Tylko kilka gdańskich firm w 2. połowie XIX wieku posiadało duże parowce, mogące pływać w zyskownych rejsach do Ameryki Północnej i Południowej. Wynalezienie i powszechne zastosowanie po roku 1870 do napędu statków śruby okrętowej zrewolucjonizowało żeglugę. Pionierem żeglugi parowej w Gdańsku był kupiec i armator [[GIBSONE ALEXANDER III | Alexander Gibsone]]. W latach 1841 i 1842 odebrał ze [[STOCZNIA KLAWITTERA | Stoczni Klawittera]] parowe bocznokołowe statki osobowo-towarowe o pojemności 27 i 37 łasztów – „Pfeil” i „Blitz”, które przez wiele lat pływały głównie na linii do [[NOWY PORT | Nowego Portu]] i [[WESTERPLATTE | Westerplatte]]; kolejnym użytkowanym parowcem był „Rüchel-Kleist”. Po roku 1856 firma eksploatowała bocznokołowce pasażerskie: „Fisch”, „Hekla”, „Schwalbe”. Latem odbywały rejsy turystyczne do Sopotu i Krynicy Morskiej, Jastarni i Helu, na [[STOGI | Stogi]], do [[SOBIESZEWO | Sobieszewa]]. Od roku 1880 ich armatorem była spółka akcyjna Weichsel, działająca do roku 1945, specjalizująca się w żegludze pasażerskiej oraz towarowo-technicznej w rejonie portu i Zatoki Gdańskiej. Obok śrubowych statków pasażerskich „Lachs”, „Forelle”, „Hecht”, „Putzig”, „Phönix” od 1892 roku na Hel pływał statek „Drache”, od 1906 znany wszystkim ówczesnym gdańszczanom pasażerski „Paul Beneke”. Firma posiadała holowniki, lodołamacze, bunkierki, pogłębiarki. W roku 1884 do gdańskich armatorów należały 82 jednostki, w tym 15 parowców i 67 żaglowców. Oprócz kilku dużych firm działało wówczas w Gdańsku jeszcze 21 armatorów posiadających 1–2 statki żaglowe o najwyżej średniej pojemności, pływające głównie z towarami masowymi do portów bałtyckich. W 1914 roku w rejestrach morskich było wpisanych 14 gdańskich jednostek, w tym już tylko 2 żaglowce pływające w bałtyckiej żegludze kabotażowej. <br/><br/>
W okresie I wojny światowej duże parowce gdańskcich armatorów służyły gospodarce wojennej. Po powstaniu II WMG w 1920 roku pod jego flagą – ze względów finansowych – przejściowo rejestrowano oprócz gdańskich statków także jednostki niemieckie, polskie, skandynawskie i inne. Duża firma armatorska Hugo Stinnesa z Hamburga utworzyła w 1919 roku z bazą w Gdańsku spółkę filialną ARTUS z 6 dużymi statkami pełnomorskimi (kilka z nich wyrejestrowano z Gdańska w  roku 1926). Wpisywane były do morskiego rejestru handlowego II WMG także statki ewakuowane przez właścicieli z portów rosyjskich oraz jednostki firm niemających często nic wspólnego z Gdańskiem. Z gdańskich firm posiadających duże statki pełnomorskie większą rolę w handlu morskim odgrywały do roku 1945 tylko spółki: F.G. Reinhold ([[REINHOLD, firma | Reinhold]]), [[BEHNKE UND SIEG | Behnke und Sieg]]. Oprócz połączeń liniowych do portów angielskich i zachodnioeuropejskich prowadziły działalność trampową. Spółki Weichsel i Behnke und Sieg stały się ważne w obsłudze portu i zawijających do Gdańska statków, gdyż miały liczne holowniki, lodołamacze, jednostki zaopatrzeniowe i techniczne. Do portu gdańskiego przypływały statki armatorów spoza Gdańska, przywożące bądź wywożące towary. W czasie II wojny światowej gdańskie statki, tak jak w czasie poprzedniej wojny, wykonywały zadania wynikające z potrzeb gospodarki wojennej. Do maja 1945 roku brały udział w ewakuacji z Gdańska oraz Helu ludzi i mienia do Niemiec. Ocalałe jednostki umożliwiły po roku 1945 wznowienie działalności gdańskich firm armatorskich pod ich tradycyjną nazwą w Niemczech. Po roku 1945 w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej prywatnych firm armatorskich nie było. {{author: MrGl}} <br/><br/>
{| class="tableGda"
|-
|+ Gdańskie firmy armatorskie w latach 1694–1849 (wybór)
|-
! Rok
! Armator
! Posiadane statki
|- 
| rowspan="18" style="vertical-align:top" | 1694
| Daniel Tremaut
| 7
|-  
| Albrecht Groddeck
| 5
|- 
| Johann Braun
| 4
|- 
| Heinrich Gisius Grantop
| 4
|- 
| George Ernst Remus
| 4
|- 
| Antony Koomen
| 3
|- 
| Hans Kros
| 3
|- 
| Johann Matti
| 3
|- 
| Johann Uphagen
| 3
|- 
| [[BAUER KARL ERNST | Karl Ernst Bauer]]
| 2
|- 
| Abraham von Beuningen
| 2
|- 
| Peter Forbes
| 2
|- 
| Thomas Gallentin
| 2
|- 
| Friederik Hagdorn
| 2
|- 
| Daniel Jesebusch
| 2
|- 
| Nathanael König
| 2
|- 
| Bettinger von Krefting
| 2
|- 
| Wilhelm Hendrich Uphagen
| 2
|- 
| rowspan="19" style="vertical-align:top" | 1757
| Theodor Christian Frantzius
| 12
|-
| Beniamin Blech jr
| 8
|- 
| Andreas de Ruyter
| 8
|- 
| Franz Rottenburg
| 6
|- 
| Ignatz Anthony Matthy
| 5
|- 
| Gabriel Gottlieb Schulz
| 5
|- 
| Dirck Bestvater
| 4
|- 
| Jacob Bestvater
| 
|- 
| Kaspar Labes <br/> Kaspar Labes Erben
| 4 <br/> 3
|- 
| Friedrich Muhl
| 4
|- 
| Schopenhauer Gebr.
| 4
|- 
| Johann Beniamin Sieber
| 4
|- 
| Died. Fl. Soermans <br/> Hendrik Soermanns und Sohn <br/> Johann Heinrich Soermanns (zob. [[SOERMANNS WILHELM ERNST FRIEDRICH | Wilhelm Ernst Friedrich Soermanns]])
| 4 <br/> 2 <br/> 2
|- 
| Johann Georg Aycke
| 3
|- 
| Carl Ludwik Höpner
| 3
|- 
| Johann Heinrich Lehmann
| 3
|- 
| Carl Uphagen W-we & Co. <br/> Johann Wilhelm Uphagen <br/> Peter Uphagen und Paleske <br/> Uphagen und Gerbner
| 3 <br/> 2 <br/> 1 <br/> 1
|- 
| Fabian Ludwik Gorzuchowski
| 2
|- 
| David Weichbrodt
| 2
|- 
| rowspan="12" style="vertical-align:top" |1804
| Theodor Christian Frantzius
| 15
|-
| Solly und Alexander Gibsone
| 7
|- 
| Matthias Broschke 
| 6
|- 
| Johann und Friedrich Sell
| 5
|- 
| Matthias und Johann Hannemann
| 4
|- 
| Johann Labes
| 4
|- 
| Jacob Bestvater
| 3
|- 
| Friedrich Muhl und Sohn
| 3
|- 
| Johann Gottlieb Saak
| 3
|- 
| Jeremias Erich Witting und Sohn
| 3
|- 
| Carl Gottfried Heinrichsdorff
| 2
|- 
| Johann Beniamin Sieber
| 2
|- 
| rowspan="17" style="vertical-align:top" | 1808
| Theodor Christian von Frantzius
| 15
|-
| Johann Labes
| 6
|- 
| Michael Jakob Hannemann 
| 3
|- 
| Daniel Friedrich Hoppenrath
| 3
|- 
| Beniamin Gottlieb Krüger
| 3
|- 
| Joachim Friedrich Marquardt
| 3
|- 
| Franz Posern
| 3
|- 
| Johann Gottlieb Sack
| 3
|- 
| David Weichbrodt
| 3
|- 
| Jacob Bestvater 
| 2
|- 
| Carl Gottfried Heinrichsdorff
| 2
|- 
| Jakob Kabrun
| 2
|- 
| Abraham Muhl
| 2
|- 
| Johann Beniamin Sieber 
| 2
|- 
| Johann Simpson
| 2
|- 
| Samuel Gottlieb Schöps 
| 2
|- 
| Erich Witting und Sohn
| 2
|- 
| rowspan="8" style="vertical-align:top" | 1817
| Theodor Christian von Frantzius
| 15
|-
| Friedrich Höne 
| 8
|- 
| Anna Florentina Böttcher, wdowa 
| 6
|- 
| Carl Gottfried Heinrichsdorff
| 3
|- 
| Joachim Friedrich Marquardt
| 3
|- 
| wdowa po Johannie G. Sacku
| 3
|- 
| Carl Eduard Söncke & Co.
| 2
|- 
| Carl Gottlieb Steffens und Söhne
| 2
|- 
| rowspan="11" style="vertical-align:top" |1849
| Alexander Gibsone
| 19
|-
| Georg Link 
| 12
|- 
| Gustav Friedrich Focking
| 8
|- 
| Friedrich Heyn 
| 7
|- 
| Wilhelm Völtz 
| 5
|- 
| Johann Dalkowsky und Paul Struwy 
| 5
|- 
| Johann Paleske
| 4
|- 
| Friedrich Boehm & Co.
| 3
|- 
| Johann Nasedy
| 3
|- 
| Heinrich Uphagen
| 3
|- 
| Friedrich Wilhelm von Frantzius
| 2
|- 
|  class="authorEgTab" | {{author: MrGl}}
|}
{| class="tableGda"
|- 
|+ Gdańskie firmy armatorskie w latach 1884–1914 (wybór)
|- 
! rowspan="2" | Firma
! rowspan="2" | Okres istnienia
! colspan="2" | 1884
! 1904
! 1914 
|- 
! żaglowce
! parowce 
! parowce
! parowce
|- 
| Georg Linck
| ?–1888
| 25
| 
| 
| 
|- 
| Danziger Schiffahrt AG Alex. Gibsone
| 1870–1899
| 13
| 4
| 
| 
|- 
| Theodor Rodenacker
| ?–1906
| 
| 8
| 6
| 
|- 
| REINHOLD, firma | F.G. Reinhold*
| 1882–1968
| 
| 5
| 8
| 6
|- 
| [[BEHNKE UND SIEG | Behnke und Sieg]]*
| 1890–1955
| 
| 
| 5
| 5
|- 
| Danziger Reederei AG
| 1895–1931
| 
| 
| 3
| 6
|- 
| class="authorEgTab" | *Po 1945 roku w Niemczech. <br/>  {{author: MrGl}}
|}
{|  class="tableGda"
|- 
|+ style="width: 380px" | Typy gdańskich statków (1. połowa XIX wieku)
|- 
| 
| 1804
| 1817
| 1849
|- 
| Bark
| 53
| 8
| 45
|- 
| Bryg
| 12
| 15
| 21
|- 
| Fregata
| 2
| 2
| 
|- 
| Galasa
| 5
| 7
| 4
|- 
| Galiot
| 19
| 6
| 11
|- 
| Pinka
| 
| 36
| 11
|- 
| Szalupy
| 
| 
| 3
|- 
| Szkuner
| 
| 1
| 14
|- 
| Kuff (statek przybrzeżny)
| 
| 4
| 
|- 
| Parowce
| 
| 
| 3
|- 
| Razem
| 91
| 79
| 112
|-
| class="authorEgTab" | {{author:MrGl}}
|}
{| class="tableGda"
|-
|+ Liczebność i tonaż gdańskiej floty handlowej <br/> (połowa XV wieku – 1850)
|- 
! rowspan="2" | Okres lub rok
! rowspan="2" | Liczba statków 
! colspan="2" | Tonaż (w łasztach) 
|- 
! średni
! łączny
|- 
| Około połowy XV wieku
| około 200
| 
| 
|- 
| Początek  XVII wieku
| kilkadziesiąt
| 
|
|-  
| 1697
| 66
| 140
| 9240
|- 
| 1712
| 54
| 122
| 8588
|- 
| 1757
| 73
| 115
| 8400
|- 
| 1793
| 71
| 195
| 13 821
|- 
| 1804
| 91
| 221
| 20 084
|- 
| 1808
| 70
| 215
| 15 100
|- 
| 1815
| 79
| 221
| 17 493
|- 
| 1817
| 79
| 225
| 17 823
|- 
| 1820
| 65
| 240
| 15 607
|- 
| 1825
| 67
| 183
| 12 309
|- 
| 1830
| 76
| 211
| 16 059
|- 
| 1835
| 61
| 215
| 13 143
|- 
| 1840
| 71
| 194
| 13 779
|- 
| 1845
| 77
| 193
| 14 857
|- 
| 1849
| 112
| 213
| 23 897
|- 
|  class="authorEgTab" | {{author: DK}}, {{author: MrGl}}
|}
{| class="tableGda"
|- 
|+ Pojemność gdańskich statków w łasztach <br/> w latach 1694–1849
|- 
! 
! 1694
! 1757
! 1804
! 1808
! 1817
! 1849
|- 
| Poniżej 100
| 20
| 35
| 15
| 9
| 17
| 17*
|- 
| 101–150
| 12
| 19
| 14
| 14
| 12
| 16
|- 
| 151–200
| 14
| 17
| 15
| 9
| 8
| 16
|- 
| 201–250
| 8
| 2
| 12
| 11
| 10
| 16
|- 
| 251–300
| 9
| 
| 11
| 5
| 5
| 20
|- 
| 301–350
| 
| 
| 10
| 9
| 11
| 19
|- 
| 351–400
| 
| 
| 7
| 7
| 5
| 4
|- 
| 401–450
| 
| 
| 7
| 6
| 11
| 4
|- 
| Razem
| 63
| 73
| 91
| 70
| 79
| 112
|- 
| class="authorEgTab" | *W tym parowce „Pfeil” i „Blitz” oraz „Rüchel-Kleist” firmy A. Gibsone. <br/>  {{author: MrGl}}
|}
{| class="tableGda"
|- 
|+ Liczebność i tonaż gdańskiej floty <br/> w latach 1870–1913
|- 
! rowspan="2" style="vertical-align:top" | Rok  
! colspan="2" | Liczba statków
! colspan="2" | Pojemność w BRT 
! rowspan="2" style="vertical-align:top" | Łączna BRT
|- 
! żaglowe
! parowe
! żaglowe
! parowe
|- 
| 1870
| 122
| 3
| 55 253
| 840
| 56 093
|- 
| 1880
| 82
| 9
| 34 800
| 4540
| 39 340
|- 
| 1890
| 43
| 28
| 20 792
| 14 354
| 35 146
|- 
| 1900
| 10
| 36
| 2103
| 23 730
| 25 833 
|- 
| 1910
| 
| 21
| 
| 19 770
| 19 770
|- 
| 1913
| 
| 22
| 
| 19 466
| 19 466
|-
| class="authorEgTab" | {{author: MrGl}}
|}
{| class="tableGda" 
|- 
|+ Flota handlowa II Wolnego Miasta Gdańska (1920–1939)
|- 
! Rok
! Liczba armatorów
! Liczba statków
! Pojemność w BRT
|- 
| 1920
| 19
| 49
| 86 514
|- 
| 1925
| 22
| 61
| 126 953
|- 
| 1930
| 14
| 75
| 148 372
|- 
| 1935
| 12
| 72
| 276 774
|- 
| 1939
| 11
| 46
| 9170
|-
| class="authorEgTab" | {{author: MrGl}}
|} [[Category: Encyklopedia]]