Tekst źródłowy strony DOM DOBROCZYNNOŚCI

{{paper}}
[[File:Przytułek dla dzieci i starców w Gdańsku, Samuel Donnet, 1707.JPG|thumb| Dom Dobroczynności, dziedziniec, [[DONNET SAMUEL,  miedziorytnik | Samuel Donnet]] według rysunku Johanna Jacoba Feyerabenda, 1707]]
[[File:Donnet Samuel, Wnętrze przytułku dla dzieci i starców w Gdańsku, 1707.JPG|thumb| Dom Dobroczynności, na pierwszy pietrze, z prawej, kościół/kaplica, jeszcze w XVIII wieku przeniesione na parter, [[DONNET SAMUEL,  miedziorytnik | Samuel Donnet]] według rysunku [[RANISCH BARTHEL, murarz miejski | Barthela Ranischa]], 1707]]
[[File:Dom Dobroczynności i Sierot przy ul. Sierocej, 1906.JPG|thumb|Dom Dobroczynności<br/>i Sierot przy ul. Sierocej, 1906]]
[[File:Dom_Dobroczynności_i_Sierot_na_Osieku, 1910.JPG|thumb|Dom Dobroczynności<br/>i Sierot na Osieku, 1910]]
[[File:Dom Dobroczynności (w głębi) przy ul. Sierocej nad dawnym odgałęzieniem Kanału Raduni, 1910.JPG|thumb|Dom Dobroczynności<br/>i Sierot (w głębi) przy<br/>ul. Sierocej nad dawnym odgałęzieniem Kanału Raduni, 1910]]
[[File:4_Dom_Dobroczynności.jpg|thumb|Widok na zabudowania Domu Dobroczynności i Sierot od zachodu, 1906]]
[[File:5_Dom_Dobroczynności.jpg|thumb|Pracownicy i wychowankowie Domu Dobroczynności i Sierot, 1906]]
[[File:6_Dom_Dobroczynności.jpg|thumb|Wychowankowie Domu Dobroczynności i Sierot, 1906]]
[[File:Dom_Dobroczynności.jpg|thumb|Dom Dobroczynności i Sierot, 2009]]
[[File:7 Dom Dobroczynności.JPG|thumb|Dom Dobroczynności i Sierot, 2019]]
[[File: Zespół_Sierocińca_2023.jpg |thumb| Zespół Domu Dobroczynności/Sierocińca podczas renowacji, 2023]]
[[File:Tablica upamiętniająca fundatorów kaplicy w Domu Dobroczynności i Sierot.JPG|thumb|Tablica upamiętniająca fundatorów kaplicy w Domu Dobroczynności i Sierot]]

'''DOM DOBROCZYNNOŚCI''' (Spendhaus), Dom Dobroczynności i Sierot (Spend- und Waisenhaus), zwany też (w polskiej literaturze) Sierocińcem, na [[OSIEK | Osieku]], przy Am Spendhaus (ul. Sieroca). Zbudowany przy fosie, w miejscu dawnego folwarku [[ZAMEK KRZYŻACKI | zamku krzyżackiego]], następnie Domu Zarazy ([[EPIDEMIE NOWOŻYTNE | epidemie nowożytne]]), otwarty 7 XII 1699. Powstał według projektu [[RANISCH BARTHEL, murarz miejski | Barthela Ranischa]], powołany przez [[URZĄD DOBROCZYNNOŚCI | Urząd Dobroczynności]], wybudowany został ze środków uzyskanych ze zbiórek i loterii. Przeznaczony dla ubogich, zapewniał im utrzymanie i wychowywał przez pracę; jednocześnie wykorzystywany jako sierociniec.<br/><br/>
W XVIII wieku rozbudowany, dobudowano skrzydło od obecnej ul. Sierocej. Po wydzieleniu w 1788 [[INSTYTUT UBOGICH | Instytutu Ubogich]] opiekował się wyłącznie ubogimi nieletnimi. Zatrudniał nauczyciela (nauka czytania, pisania, rachowania, katechizmu) i kobiety uczące dziewczęta prząść, szyć i dziergać. Pełnoletni wychowankowie pozostawali pod jego kuratelą; starano się zapewnić im pracę w rzemiośle (chłopcy) i na służbie w domach mieszczan (dziewczęta). Z nauk korzystały też ubogie dziewczęta (około 40) mieszkające poza zakładem (tzw. ''Graue Mädchen''). <br/><br/>
W 1752 objęty przywilejem króla polskiego Zygmunta Augusta z 1552 (przysługującym przedtem tylko [[DOM DZIECKA (Dom Dziecka i Sierot) | Domowi Dziecka]]), który zrównywał dzieci z nieprawego łoża z dziećmi poczętymi legalnie (w 1765 przywilej zatwierdzony przez króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego). W 1703 przebywało w nim 135 pensjonariuszy (w tym 90 dzieci), w 1742 – 307 (254 dzieci), 1771 – 502 (417 dzieci), 1788 – 455 (426 dzieci). Udzielał wsparcia finansowego ubogim spoza zakładu (w 1733 – 3092, 1745 – 4369, 1768 – 5238). W XVIII wieku niektórzy z wychowanków potrafili wystarać się o pracownicze (robotnicze) [[OBYWATELSTWO MIEJSKIE | obywatelstwo Gdańska]] (np. Christoph Bieck 1768, Johan Constantin Boldt w 1774, Andreas Kempihn w 1775, Johann George Adrowski w 1787, Johann Emanuel Krüger w 1793). W XIX wieku wychowankowie zakładu nosili zielone mundurki (w odróżnieniu od niebieskich i czerwonych mundurków sierot z [[DOM DZIECKA (Dom Dziecka i Sierot) | Domu Dziecka]] przy [[SZPITAL ŚW. ELŻBIETY | szpitalu św. Elżbiety]]  z Elżbietańskiej).<br/><br/>
Główny budynek istnieje i obecnie; początkowo miał na parterze: przedsionek, izby jałmużniczą, kobiet, chorych, dziewcząt, na piętrze: izbę prowizora, jadalnię oraz szkołę, a na poddaszu pomieszczenia gospodarcze i mieszkanie zarządcy. W 1702 na piętrze znajdowała się kaplica, w 1753 rozbudowana: rozebrano podłogę między piętrem a parterem. Budynek wielokrotnie przebudowywano; w sąsiedztwie wzniesiono w XVIII i XIX wieku inne zabudowania (m.in. w 1707 szkołę).<br/><br/>
17 XI 1906 wraz z 80 chłopcami przeniesiony do Wrzeszcza, do nowego budynku (Spend- und Waisenhaus) przy Drewkeweg 1 (ul. Sosnowa), róg Steffensweg 26 (ul. Stefana Batorego). Do 1945 przebywało w nim 70–80 dzieci obojga płci w wieku 6–14 lat (po 1945 w budynku działała m.in. [[SZKOŁA PODSTAWOWA SPECJALNA NR 63| Szkoła Podstawowa Specjalna nr 63]]). <br/><br/>
Budynek przy Am Spendhaus (ul. Sieroca) zajęły (w różnym okresie) przechodnia przeciwgruźlicza, mieszkania komunalne, redakcja dziennika [[DANZIGER VOLKSSTIMME, dziennik | „Danziger Volksstimme”]], ogród z pawilonem był siedzibą Verein zur Errichtung und Förderung von Kindergärten (Towarzystwo na rzecz zakładania i wspierania przedszkoli), które w 1925 wybudowało tu przedszkole. Po 1945 w obu budynkach urządzono mieszkania komunalne. Po wykwaterowaniu lokatorów od 2015 do 2022 trwały prace projektowe związane z modernizacją i adaptacją pomieszczeń do celów kulturalnych, zakładające m.in. powstanie Domu [[GRASS GÜNTER, prozaik, poeta, noblista, honorowy obywatel Gdańska | Güntera Grassa]] i [[CHODOWIECKI DANIEL, malarz, rysownik, patron gdańskiej ulicy | Daniela Chodowieckiego]] jako jednego z oddziałów [[GDAŃSKA GALERIA MIEJSKA | Gdańskiej Galerii Miejskiej]], z salą wielofunkcyjną o charakterze widowiskowym, pracowniami artystycznymi oraz pomieszczeniami do celów rezydencyjnych dla literatów. Remont rozpoczął się w czerwcu 2022, w 2023 zmieniono koncepcję, zrezygnowano z powołania Domu Chodowieckiego i Grassa jako oddziału Galerii Miejskiej na rzecz mającego się tu mieścić projektu Gdańsk Miasto Literatury. {{author: ASZ}} <br /><br />
{| class="tableGda"
|- 
|+Kaznodzieje Domu Dobroczynności 
|- 
! Imię, nazwisko
! Daty
|-
|  [[PRAETORIUS EPHRAIM, kaznodzieja kościoła św. Jakuba | Ephraima Praetoriusa]]
| 1700, 1703–1705 
|- 
| [[FISCHER JOHANNES LAURENTIUS jr., drugi pastor kościoła NMP| Johann Laurentiusa Fischer jr.]]
| 1709–1725 
|- 
| [[PALM JOHANN GOTTFRIED, diakon, fundator stypendium | Johann Gottfried Palm]]
| 1710 
|- 
| Johann Friedrich Bautz
| 1711–1713 
|- 
| Nathanael Grischau
| 1712–1730 
|- 
| [[BECKS NATHANAEL, kaznodzieja kościołów Bożego Ciała i św. Jakuba | Nathanael Becks]]
| 1721–1730 
|- 
| Nathanael Josua Mettner
| –1734
|- 
| Johann Reimann
| 1730
|- 
| Johann Gottlieb Witting
| 1734–1736 
|- 
| [[WEICKHMANN CARL FRIEDRICH, kaznodzieja kościoła św. Jakuba | Carl Friedrich Weickhmann]]
| 1734–1744 
|- 
| [[KAUTZ NATHANAEL FRIEDRICH,  pastor kościoła św. Jana| Nathanael Friedrich Kautz]]
| 1742–1743
|- 
| [[COSACK GEORG FRIEDRICH, pastor | Georga Friedricha Cosacka]]
| 1744–1761 
|- 
| Johann Benjamin Hedding 
| 1744–1746; 1756–1768  
|- 
| [[TREUGE NATHANAEL FRIEDRICH, pastor kościoła NMP | Nathanael Friedrich Treuge]] 
| 1750–1752 
|- 
| Gottlieb Lange
| 1756–1762
|- 
| Johann Daniel Reimann
| 1776–1777 
|- 
| Ernst Gottfried Rosa 
| –1806
|- 
| Johann Samuel Schultz
| 1806–1807 
|- 
| Johann Wilhelm Ludwig Bärreysen
| 1807–1818 
|- 
| Immanuel August Ludwig Pohlmann
| 1827–1830
|- 
| Carl Eduard Richard Alberti
| 1831–1833 
|- 
| class="authorEgTab" | {{author:BŚ}}
|}
{| class="tableGda"
|- 
|+ Prowizorzy Domu Dobroczynności i Sierot na Osieku
|- 
! Notowany w roku
! Zawód
! Imię, nazwisko, daty życia
|-
| 1839
| kupiec
| Gustav Friedrich [[FOCKING, firma | Focking]] (1798–1862)
|- 
| 1869–1897
| kupiec
| [[LICKFETT JOHANN GEORG GUSTAV, kupiec, radca | Johann Georg Gustav Lickfett]]
|- 
| class="authorEgTab" | {{author:MrGl}}
|}
{| class="tableGda"
|- 
|+ style="width: 550px" | Prowizorzy Domu Dobroczynności i Sierot przy Steffensweg 26 (ul. Batorego)
|- 
! Notowany w roku
! Zawód
! Imię, nazwisko, daty życia
|- 
| 1908
|  rentier
|  Johann Julius Carl Holtz
|- 
| 1914, 1918
|  lekarz
|  [[LIÉVIN HEINRICH, lekarz, radny | Heinrich Liévin]] 
|- 
| 1921, 1928
|  kupiec
|  Johann Ludwig Thomsen (1857–1931)
|- 
| 1935, 1939
|  kupiec
|  Edwin Grube (1866–1941)
|-
| class="authorEgTab" | {{author:MrGl}}
|} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]]