Tekst źródłowy strony BREYN JOHANN PHILIPP, lekarz, przyrodnik

{{paper}}
[[File:Johann_Philipp_Breyn.jpg|thumb|Johann Philipp Breyn]]
[[File: Płyta_nagrobna_Johanna_Philippa_Breyna.jpg |thumb| Płyta nagrobna Johanna Philippa Breyna w kościele NMP]]
'''JOHANN PHILIPP BREYN''' (Brayne, Brein; 5 VIII 1680 Gdańsk – 12 XII 1764 Gdańsk), lekarz, przyrodnik. Syn [[BREYN JACOB, kupiec, uczony | Jacoba Breyna]] i Sarah, córki gdańskiego mincerza, medaliera i grawera Gerarda Rogge. W maju 1696 zapisany został do przedostatniej klasy (secundy) gdańskiego [[GIMNAZJUM AKADEMICKIE | Gimnazjum Akademickiego]], studiował od 1698 na uniwersytecie w Lejdzie, od 1702 doktor medycyny na podstawie pracy o zastosowaniu w medycynie pospolitych grzybów.<br/><br/>
W latach 1703–1704 odbył podróż edukacyjną po Europie (rok w Londynie i Oksfordzie, następnie Portugalia, Hiszpania, Włochy, Austria, Saksonia i Niemcy). Zachowały się (w bibliotece w Gothcie) trzy części prowadzonego przez niego diariusza z tych podróży. W Gdańsku podjął praktykę lekarską, z czasem zarzuconą. Dzięki kontaktom, głównie z holenderskimi znajomymi handlujących z Holenderskimi Indiami Wschodnimi, Japonią i Południową Afryką, przy domu przy [[BRABANK | Brabanku]] (ul. Stara Stocznia 7) – wniesionym w posagu przez poślubioną 7 IX 1707 w [[KOŚCIÓŁ ŚW. ELŻBIETY | kościele św. Elżbiety]] Constantię (1687–1742), córkę ławnika Heinricha Ludewiga – założył ogród botaniczny wybranych roślin. Według późniejszego spisu rosły w nim krzewy ananasowe (118 sztuk), drzewa figowe, kawowe i oleandru, były także akacje, drzewka granatu, drzewo kamforowe z Japonii i cynamonowe z Cejlonu, oraz wiele roślin leczniczych. Urządził tam także grotę, fontannę i naturalnej wielkości posągi Flory i Apollina. Gromadził również zbiory mineralogiczne, w tym bursztyny i paleontologiczne. W rodzinnym domu przy Langgasse (ul. Długa 30) (który wyremontował i przebudował fasadę) zgromadził pokaźną bibliotekę i kolekcję ponad 1000 numizmatów, którą odziedziczył po matce. <br/><br/>   
W 1739 wydał reedycje dzieł ojca ''Prodromi fasculi rariorum plantarum Primus et secundus'', uzupełnione o dodatkowe artykuły (o życiu ojca (z portretem), krzewie noszącym jego imię, utwory panegiryczne) oraz dodatkowe ilustracje. Publikował prace dotyczące fauny (uznanie przyniosła mu już krótka rozprawka, drukowana w Londynie, o mało znanych owadach i robakach hiszpańskich, z czasu podróży edukacyjnej w 1703), prace dotyczące flory, epok geologicznych czy o stanowiącemu cenne źródło barwnika czerwcu polskim (''Die Cocco polonico opera'', 1731, 1733, 1750). Współpracując z [[MESSERSCHMIDT DANIEL GOTTLIEB, lekarz, podróżnik | Danielem Gottliebem Messerschmidtem]] w 1728 opisał szkielet mamuta, praca wydrukowana w angielskim czasopiśmie naukowym 
„Philosophical Transactions” była jedną z tych, które udowodniły, że chodzi o gatunek wymarły, a nie o zwierzę legendarne. Opisywał także inkluzje zwierzęce i roślinne w bursztynie. Od 21 IV 1703 był członkiem [[GDAŃSCY CZŁONKOWIE „THE ROYAL SOCIETY”. | Królewskiego Towarzystwa „The Royal Society”]] w Londynie, od 1715 był także członkiem Académie française i niemieckiej Leopoldyny, należał również do pierwszych gdańskich towarzystw naukowych (m.in. [[SOCIETAS LITTERARIA CUIUS SYMBOLUM VIRTUTIS ET SCIENTIARUM INCREMENTA | Societas Litteraria]] (1721-1727), był jednym z założycieli [[TOWARZYSTWO PRZYRODNICZE | Towarzystwa Przyrodniczego]] (1743)). Zaprzyjaźniony z lekarzem [[REMUS GEORG, lekarz | Georgiem Remusem]], był ojcem chrzestnym jego syna, [[REMUS GEORG ERNST, lekarz, botanik | Georga Ernsta]]. W korespondencji z uczonymi spoza Gdańska często zamieszczał informacje o bieżących wydarzeniach (np. w 1709 w liście do prof. Christiana Wolffa z Halle pisał, że jeszcze 8 kwietnia, jak daleko sięgnąć lunetą, Zatoka Gdańska nadal skuta była lodem).  <br/><br/> 
Ojciec ośmiorga dzieci: zmarłych młodo synów Johanna Heinricha (1715 Gdańsk – 1740 Londyn), 28 XI 1732 zapisanego do przedostatniej klasy (secundy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, studenta medycyny i Philippa Jacoba (1722–1733), dwóch zmarłych we wczesnym dzieciństwie córek oraz Constantii Philippiny (ur. 1708), od 26 I 1736 żony późniejszego burmistrza [[REYGER FRIEDRICH, burmistrz Gdańska | Friedricha Reygera]], od 22 V 1758 żony Gabriela Schumanna; Johanny Henrietty (1714-1797), od ślubu w [[KOŚCIÓŁ ŚW. PIOTRA I PAWŁA | kościele św. Piotra i Pawła]] 12 IX 1765 żony lekarza [[CASTELL PETER, lekarz | Petera Castella]]; Florentiny Charlotty (1719-1756), od 21 V 1749 pierwszej żony późniejszego rajcy Johanna Heinricha Soermannsa (1722–1775) ([[SOERMANNS WILHELM ERNST FRIEDRICH, kupiec, senator | Wilhelm Ernst Friedrich Soermanns]]) i [[BREYN ANNE RENATE, poetka | Anne Renate]]. Żona Constantia zadbała o wykształcenie córek, m.in. muzyczne i plastyczne. Trzy z córek były autorkami kolorowych ilustracji do dzieł przyrodniczych ojca: Anna Renata wykonała 93 ilustracje, Johanna Henrietta – 76, Constantia Philippina – 20. Rodzinną kamienicę przy Langgasse (ul. Długa 30) odziedziczyła córką Johanna Henrietta, która wniosła ją mężowi, lekarzowi Peterowi Casstellowi.<br/><br/>
Pochowany w [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościele Najświętszej Marii Panny]], w grobie zakupionym 26 IV 1718 (spoczęła tu także jego żona, teść Heinrich Ludewig, syn Philipp Jacob, córki Florentina Charlotta z trzymiesięczną corką, Anna Renata, Johanna Henrietta i Peter Castell). Zachowała się płyta nagrobna.<br/><br/>
Przeżyła go jedynie córka Johanna Henrietta, której mąż, Peter Castell, w 1766 wystawił kolekcję muzealną i bibliotekę teścia na licytację (z katalogiem sporządzony przez Johanna Gottfrieda Barthelsena, wydanym przez [[BARTELS JOHANNES FRIEDRICH, drukarz | Johannesa Friedricha Bartelsa]]: ''Verzeichniss des Bräynischen Münzcabinets von alten raren griechischen und römischen Münzen in Gold, Silber, Erzt u. s. w ... den 25. August 1766 ... verkaufet werden soll ...''). Część zbiorów i biblioteki nabyła caryca Rosji Katarzyna II, wywieziono je do Petersburga, część księgozbioru nabył pastor kościoła św. Elżbiety Christian Gottlieb von Duisburg i w 1798 odsprzedał bibliotece książęcej w Gotha. {{author: EK}} {{author: AJ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/>

'''Bibliografia''':<br/>
''Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814'', wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 267, 319.<br/>
Carstenn Eduard, Seylers Georg Daniel, ''Versuch einer Poetischen Reise-Beschreibung. A. 1744'', Mitteilungen des Westpreußischen Geschichtsvereins, 25/1, 1926.<br/>
Kurkowa Alicja, ''Breyne Jan Filip'', w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. I, Gdańsk 1993, s. 163-164.<br/>
Roob Helmut, Hopf Cornelia, ''Jacob und Johann Philipp Breyne. Einleitung. Zwei Danziger Botaniker im 17. und 18. Jahrhundert'', Veröffentlichungen der Forschungsbibliothek Gotha, H. 27, 1988.<br/>
Starek Elżbieta, Kotłowski Grzegorz, ''Łacińskie inskrypcje w kościołach Gdańska. Płyty nagrobne Bazyliki Mariackiej'', Pelplin 2021, s. 10-16. <br/>
Weichbrodt Dorothea, ''Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert'', Klausdorf/Schwentine 1986-1992, Bd. 1.