Tekst źródłowy strony STARE MIASTO

{{paper}}
[[File:Pieczęć z godłem Starego Miasta Gdańska według odcisku z 1393.JPG|thumb|Pieczęć z godłem Starego Miasta Gdańska według odcisku z 1393]]
[[File:Matthaeus Deisch, Stare Miasto i brama św. Jakuba, 1761–1765.JPG|thumb|''Stare Miasto i brama św. Jakuba'', Matthaeus Deisch, 1761–1765]]
[[File:Kościół św. Katarzyny, widok od strony południowo-zachodniej, 1903.JPG|thumb|Kościół św. Katarzyny na Starym Mieście, widok od strony południowo-zachodniej, 1903]]
[[File:Wielki Młyn, początek XX wieku.JPG|thumb|Wielki Młyn, początek XX wieku]]
[[File:Widok na ul. Podmłyńską od strony ul. Katarzynki na Starym Mieście, 1920.JPG|thumb|Widok na ul. Podmłyńską od strony ul. Katarzynki na Starym Mieście, 1920]]
[[File:Kościół św. Brygidy, około 1900.jpg|thumb|Kościół św. Brygidy na Starym Mieście, widok od strony północno-wschodniej, około 1900]]
[[File:Widok na kościół św. Brygidy od strony ul. Malarskiej na Starym Mieście, 1919.JPG|thumb|Widok na kościół św. Brygidy od strony ul. Malarskiej na Starym Mieście, 1919]]
[[File:Kościół św. Bartłomieja, około 1915 .JPG|thumb|Kościół św. Bartłomieja na Starym Mieście, około 1915]]
[[File:Hala Targowa, około 1910.JPG|thumb|Hala Targowa, około 1910]]
[[File:Dom Opatów Pelplińskich, około 1900.JPG|thumb|Dom Opatów Pelplińskich przy obecnej ul. Elżbietańskiej 3, około 1900]]
[[File: Stare_Miasto.jpg|thumb|Stare Miasto, koniec lat 40. XX wieku, zniszczony rejon ul. Rajskiej od Wielkiego Młyna w stronę wiaduktu Błędnik]]
[[File:Ratusz Starego Miasta.JPG|thumb|Ratusz Starego Miasta]]
[[File:Kościół św. Jakuba na Starym Mieście.JPG|thumb|Kościół św. Jakuba na Starym Mieście]]
[[File:Fasada kościoła św. Józefa.JPG|thumb|Fasada kościoła św. Józefa na Starym Mieście]]


'''STARE MIASTO''', obecnie obszar między Podwalem Staromiejskim do ul. Wałowej i od Podwala Grodzkiego do [[ZAMCZYSKO | Zamczyska]] i dolnego odcinka [[MOTŁAWA | Motławy]] w dzielnicy [[ŚRÓDMIEŚCIE | Śródmieście]].<br/><br/>
Pod obecną nazwą od około 1368, potwierdzoną od 1374 (''alde stad Danczk'', po polsku pierwszy raz w 1550). Kształtowało się od 2. połowy XII wieku wraz z napływem do Gdańska żeglarzy, kupców i rzemieślników, głównie z Lubeki i Westfalii. Przybysze osiedlali się na zachód od [[GRODZISKO | grodu]] (od okolic obecnej ul. Tartacznej), wzdłuż biegnącej z niego drogi (obecne ul. Podzamcze i św. Katarzyny). Południową granicę zwartego osadnictwa wyznaczał [[POTOK SIEDLECKI | Potok Siedlecki]] (orientacyjnie wzdłuż południowej pierzei Podwala Staromiejskiego) oraz osada na tzw. Kępie Dominikańskiej z [[KOŚCIÓŁ ŚW. MIKOŁAJA | kościołem św. Mikołaja]]. Na zachodzie skupisko dochodziło do obecnej ul. Kowalskiej. Około lat 1170–1200 umocniono drogę z grodu drewnianą nawierzchnią, około 1200–1220 zagęszczono zabudowę i zasiedlono obszar w stronę północną – do obecnej ul. Łagiewniki i Heweliusza, z rozszerzeniem na północny-zachód, w okolice obecnego dworca Polskich Kolei Państwowych. Dla przybyszy wzniesiono w latach 80. XII wieku [[KOŚCIÓŁ ŚW. KATARZYNY ALEKSANDRYJSKIEJ | kościół św. Katarzyny]] (z cmentarzem nad późniejszym Kanałem Raduni i szkołą). <br/><br/>
W 1227 funkcjonowała tam gmina niemiecka (głównie kupców z Lubeki), w początku 1227 wzmiankowani byli ''burgenses'' (mieszczanie) gdańscy oraz ich przedstawiciele z Hermanem zwani Sapiens i sołtysem Andrzejem, z czasem (przed 1263) powstało tam pierwsze lokacyjne miasto na [[PRAWO LUBECKIE | prawie lubeckim]] (zob. [[GDAŃSK – POCZĄTKI MIASTA | Gdańsk – początki miasta]]). Główna zabudowa miasta, drewniana i parterowa, koncentrowała się przy kościele św. Katarzyny. Po jego północnej stronie (obecne okolice NOT-u) odnaleziono (podczas prac archeologicznych w latach 1999–2000) ślady znaczniejszej, piętrowej budowli, może ratusza. Miasto otrzymało drewniane umocnienia, spośród jego bram wzmiankowano tylko w 1266 północną, otwierającą drogę do [[OLIWA | Oliwy]]; hipotetycznie przyjmuje się istnienie jeszcze dwóch: wschodniej – w stronę grodu, i zachodniej – w stronę Tczewa. W 1272, w wyniku [[BUNT MIESZCZAN GDAŃSKICH Z LAT 1271–1272 | buntu w okresie 1270–1271]], Stare Miasto utraciło obwarowania, dopiero w 1294–1295 otrzymując zgodę Przemysła II na wzniesienie murów.<br/><br/>
W 1308 zajęte przez zakon krzyżacki, częściowo zniszczone i spalone przy szturmie 12/13 XI ([[RZEŹ GDAŃSKA W 1308 ROKU | rzeź Gdańska]]). Na przełomie 1308 i 1309 z rozkazu Krzyżaków mieszkańcy rozebrali pozostałości (z wyjątkiem kościoła św. Katarzyny) i opuścili Pomorze (ślady pożaru i celowej rozbiórki odkryto w 1999–2000). Na około 20 lat życie miejskie w Gdańsku zamarło, jego odbudowa nastąpiła na terenach sąsiadującego od południa [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta]]; część dawnego miasta lubeckiego (od ul. Tartacznej do Mniszek, Brygidek, Profesorskiej i Igielnickiej) przekazano [[OSIEK | Osiekowi]]. Od połowy XIV wieku, po przekopaniu Kanału Raduni, tereny Starego Miasta zakon krzyżacki wykorzystywał do budowy zaplecza Głównego Miasta (osiedle [[POKUTNICE | pokutnic]], [[SZPITAL ŚW. JERZEGO | szpital św. Jerzego]], początkowo dla trędowatych), [[ZAMEK KRZYŻACKI | zamku]] (łaźnia, na zachód od [[WIELKI MŁYN | Wielkiego Młyna]], w 1381 przejęta przez mieszczan, w 1386 określona jako leżąca przy ratuszu w kierunku szpitala św. Jerzego) i zakładów przemysłowych: Wielkiego Młyna (około 1350), kuźnicy miedzi (w 1355, przy obecnej ul. Na Piaskach, róg Garncarskiej), tartaku (1367).<br/><br/>
Charakter obszaru spowodował, że w późniejszym czasie mieszczanie Starego Miasta raczej nie parali się handlem morskim. Pierwsze informacje o ponownym zasiedleniu  Starego Miasta pochodzą z 1365; za zgodą Krzyżaków mieszkańcy zbudowali tu dwie szlifiernie nad Radunią (1373), młyn do mielenia kory dębowej na potrzeby garbarzy i folusz dla tkaczy wełny (w 1374, między Wielkim Młynem a Ratuszem Staromiejskim), wapiennik (w 1399, przy obecnej ul. św. Elżbiety, w okolicach [[KREWETKA, bar, sklep | Krewetki]]). W 1374 zapowiedziano założenie osiedla targowego lub miasta, w 1377 nadano osadzie [[PRAWO CHEŁMIŃSKIE | prawo chełmińskie miejskie]], jednak z ograniczonymi kompetencjami (między innymi ze względu na podległość skarbową cechów zakonowi krzyżackiemu i posiadanie przez Krzyżaków znacznych gruntów).<br/><br/>
W 1382 komtur gdański udzielił mieszkańcom pożyczki na budowę ratusza ([[RATUSZ STAREGO MIASTA | Ratusz Staromiejski]]), w 1396 częściowo na gruntach Starego Miasta, częściowo Osieka fundowano klasztor [[BRYGIDKI | brygidek]]. Rozwój posiadłości tych ostatnich przy obecnych  ul. Brygidki, Mniszki, Profesorskiej i Igielnickiej spowodował włączenie całego tego obszaru w połowie XV wieku do Starego Miasta ([[NONNENHOF | Nonnenhof]]). <br/><br/> 
Od 1397 planowano otoczenie miasta wałem, w 1402 uzyskano zezwolenie na wykopanie szerokiej na 12 m fosy (Nowego Rowu) między Starym a [[MŁODE MIASTO (Jungstadt) | Młodym Miastem]]; z pozyskanej ziemi oba miasta usypały wały obronne, nad fosą zbudowano most. Powiększyło to obszar miasta o okolice obecnej ul. Wałowej. W 1402, kosztem Osieka, powiększono Stare Miasto o obszar 140 m długości i 80 m szerokości, czyli o okolice obecnej ul. Stolarskiej, przedłużonej w kierunku Młodego Miasta tzw. Nową Groblą (Neuer Damm, obecnie Łagiewniki) z mostkiem na Raduni, nazwanym później Rybackim; w 1415 powstał przy grobli [[SZPITAL ŚW. JAKUBA | szpital]] i [[KOŚCIÓŁ ŚW. JAKUBA (Stare Miasto) | kościół św. Jakuba]]. Wspólną drogą na granicy obu dzielnic uczyniono obecnie ul. Browarną. Główną ulicą Starego Miasta była Korzenna (w 1399 Pfeffergasse, w 1404 Pfefferstett) i Kowalska (w 1400 Schmiedegasse). Starsze od nich są: Elżbietańska, zwana początkowo Drogą do św. Jerzego (w 1355 weg, da man zu St. Georgen geht, w 1393 gasse bey St. Georgen), obecna nazwa od roku 1443 (sente Elsebethgasse, od [[SZPITAL ŚW. ELŻBIETY | szpitala]] i [[KOŚCIÓŁ ŚW. ELŻBIETY | kościół św. Elżbiety]]) i Garncarska (w XV wieku Tepper Gasse = Töpfergasse). W 1400 w źródłach pisanych ul. Heweliusza (Bomgartische Gasse – od nazwiska), w 1449 ul. Gnilną (Faulgraben), jej przedłużenie na zachód zwane było początkowo Czarnokrzyską (w 1495 bey dem swartzen cruze – od krzyża targowego), a następnie Targiem Kaszubskim (w 1694 Kassubischer Markt). W 1495 wzmiankowano ul. Rajską (Paradiesgasse – od gospody Raj), w 1509 Stolarską (Tischlergasse), w 1511 Łagiewniki (Schüsseldamm).<br/><br/>
Po zniszczeniu Młodego Miasta i przesiedleniu większości mieszkańców na Stare Miasto w rejonie obecnej ul. Korzennej i Łagiewniki, zbudowano dla nich w 1458 nowy [[KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA I OPIEKI NAJŚWIĘTSZEJ BOGURODZICY | kościół św. Bartłomieja]], a w 1464 przy podupadłej kaplicy św. Jerzego osadzono [[KARMELICI | karmelitów]] z Młodego Miasta, którzy zaczęli wznosić klasztor i kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, św. Eliasza i Elizeusza, obecnie [[KOŚCIÓŁ ŚW. JÓZEFA (Stare Miasto) | św. Józefa]]. Wzniesione w okresie 1466–1487 murowane fortyfikacje obejmowały 1,4 km murów z trzema bramami i 18 basztami. W ich obrębie znalazł się [[TARG DRZEWNY | Targ Drzewny]] (w 1515 holczmarkt = Holzmarkt). Obszar Starego Miasta (wraz z Osiekiem) wynosił 55 ha. W 1495 liczbę posesji szacuje się na 730, mieszkańców na 3655 (razem z Osiekiem 850 posesji i około 4300 mieszkańców). U szczytu rozwoju przed rozbiorami Stare Miasto mogło liczyć 20 000 mieszkańców. W 1711, dzięki fundacji założonej przez pastora [[WEICKHMANN JOACHIM, pastor kościoła NMP | Joachima Weickhmanna]], powstała przy Schüsseldamm (ul. Łagiewniki, w pobliżu skrzyżowania z obecną ul. Wodopój) jedna z bezpłatnych szkół (tzw. Freischule) dla ubogiej młodzieży płci obojga.<br/><br/>
17 IV 1793 zlikwidowano odrębne władze Starego Miasta, sąd ([[ŁAWA MIEJSKA | Ławę]]) połączono z ławą Głównego Miasta w Sąd Miejski. W 1806 było 1231 budynków, w 1843 – 1348, w 1927 – 1874. W 1880 mieszkało tu 31 250 osób, w 1917 – 37 586. Dzielnica była stosunkowo biedna: w 1927 mieszkania jednopokojowe stanowiły 37,1% wszystkich mieszkań, a 4 i więcej pokojów było tylko w 9,3% mieszkań. Po zniszczeniu w 1945 odbudowano sześć kościołów, klasztor pokarmelicki, szpital elżbietański, Wielki Młyn oraz kilka dalszych obiektów, np. Dom Kaznodziejów. 10 I 1980 przy ul. Łagiewniki 56 otwarto (jako trzecią w kraju) księgarnię Ossolineum, 12 II 1994 otwarty został dom handlowy w Wielkim Młynie. Naprzeciwko Dworca Głównego stanął w 2001 kompleks handlowy City Forum, z hotelem, 17 I 2002 przy Karmelickiej 1 uruchomiono Kino Krewetka, w 2003 na zbiegu ul. Rajskiej, Heweliusza, Gnilnej – [[GALERIA HANDLOWA MADISON| Galerię Handlową Madison]]. {{author: AJ}} <br/><br/>
{| class="tableGda"
|-
|+ Ulice Starego Miasta
|-
! style="width: 150px" | Ulica
! style="width: 400px" | Nazwy historyczne
! style="width: 200px" | Informacje o nazwie współczesnej
! style="width: 150px" | Uwagi
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Aksamitna
| style="vertical-align:top" | 1449 fule Graben, później Faulgraben (Zgniły Rów, w znaczeniu fosa)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | od 1511 Czaminetgasse
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Sammtgasse  (Aksamitna)
|-
| style="vertical-align:top" | Bastion św. Elżbiety
| style="vertical-align:top" | 
| style="vertical-align:top" | nazwa od 1 III 1990, od bastionu św. Elżbiety z 1563
| style="vertical-align:top" | 
|-
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | Bednarska
| style="vertical-align:top" | 1436 Bodelgasse (Katowska) 
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1462 Neue Gasse (Nowa)
|-
| style="vertical-align:top" | od XVI wieku Böttigergasse
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Böttchergasse (Bednarska) – początkowo od Korzennej do skrzyżowania z dawną ul. św. Bartłomieja
|-
| rowspan="6" style="vertical-align:top" | Bielańska
| style="vertical-align:top" | 1386 twergasse by dem rothuse (Poprzeczna Przy Ratuszu)
| rowspan="6" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="6" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1495 St. Jörgengasse (św. Jerzego, w nawiązaniu do szpitalnej kaplicy św. Jerzego, [[KOŚCIÓŁ ŚW. JÓZEFA (Stare Miasto) | kościół św. Józefa]])
|-
| style="vertical-align:top" | 1511 kegen den weissen Mönchen (Na Wprost Białych Mnichów, od [[KARMELICI | karmelitów]] z [[KOŚCIÓŁ ŚW. JÓZEFA (Stare Miasto) | kościoła św. Józefa]])
|-
| style="vertical-align:top" | 1523 Verlorene Gasse (Zagubiona)
|-
| style="vertical-align:top" | XVIII wiek Mönchengasse (Mnisia)
|-
| style="vertical-align:top" | od 1814 do 1945 Weissmönchen-Kirchengasse (Bielańska Kościelna)
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Brygidki
| style="vertical-align:top" | 1394 der hof der armen bussenden weiber (Dwór [[POKUTNICE | Pokutnic]])
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 [[NONNENHOF | Nonnenhof]] (Dwór Mniszek)
|-
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | Elżbietańska
| style="vertical-align:top" | 1355 weg, da man zu St. Georgen geht (Droga do św. Jerzego) – w nawiązaniu do szpitalnej kaplicy św. Jerzego ([[KOŚCIÓŁ ŚW. JÓZEFA (Stare Miasto) | kościół św. Józefa]])
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1393 gasse bey St. Georgen (Przy św. Jerzym)
|-
| style="vertical-align:top" | 1443 Sente Elsbethgasse (św. Elżbiety)
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 St. Elisabeth-Kirchengasse
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Garncarska
| style="vertical-align:top" | początkowo jak ul. Elżbietańska
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | od 1581 do 1945 Töpfergasse (Garncarska)
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Gnilna,
| style="vertical-align:top" | od 1449 der fule graben
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Faulgraben (Zgniła Fosa)
|-
| style="vertical-align:top" | skwer Gyddanyzc
| style="vertical-align:top" | od 17 II 2011 skwer księdza [[JANKOWSKI HENRYK | Henryka Jankowskiego]]  
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 25 IV 2019 
| style="vertical-align:top" | między ul. Stolarską i Mniszki  
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | [[HEWELIUSZ JAN | Jana Heweliusza]]
| style="vertical-align:top" | od około 1400 bomgartische Gasse 
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945, w nawiązaniu do domów astronoma przy ul. Korzennej
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Baumgartsche Gasse (Baumgarta) 
|-
| style="vertical-align:top" | Hucisko
| style="vertical-align:top" | od 1489 do 1945 Silberhütte (Srebrna Huta) od huty srebra nad Kanałem Raduni, czynnej jeszcze w roku 1805
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| style="vertical-align:top" | 
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Igielnicka
| style="vertical-align:top" | od 1495 noldenergasse
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1565 Nadlergasse
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Nätlergasse
|-
| style="vertical-align:top" | Karmelicka
| style="vertical-align:top" | Karmelitergasse, przebita 1900 po rozebraniu wałów
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| style="vertical-align:top" | 
|-
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | Katarzynki
| style="vertical-align:top" | 1271 terra unde sancte Katherine (plac Przy św. Katarzynie)
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | 
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | od 1624 kirchhof, później St. Katharinenkirchhof (Cmentarz św. Katarzyny)
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 An der Katharinenkirche
|-
| style="vertical-align:top" | od 1945 plac św. Katarzyny, później obecna nazwa
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Korzenna
| style="vertical-align:top" | 1399 Pfeffergasse (Pieprzowa)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | od 1404 pfefferstett (Pieprzowe Miasto)
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Pfefferstadt
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Kowalska
| style="vertical-align:top" | od 1495 Smedegasse 
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Schmiedegasse
|-
| style="vertical-align:top" | Lisia Grobla
| style="vertical-align:top" | 1915–1945 Fuchswall (Lisi Wał)
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| style="vertical-align:top" | założona na miejscu rozebranego bastionu Lis z 1628 roku
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Łagiewniki
| style="vertical-align:top" | 1402 nue gasse (Nowa)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1415 nuwer tam (Nowa Grobla), często z dodatkiem jenseis der Radaune (Po Tamtej Stronie Raduni)
|-
| style="vertical-align:top" | 1511–1945 Schüsseldamm (Grobla Łagiewna)
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Malarska
| style="vertical-align:top" | 1459 Gemolte Gasse 
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | ulica przestała istnieć w latach 60. XX wieku (w 2004 jej nazwę zaznaczono na chodniku od ul. Podwale Starmomiejskie)
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Malergasse (Malowana)
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Małe Mniszki
| style="vertical-align:top" | 1515 Provenergasse (Prebendarska)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecnie bez nazwy (od ul. św. Katarzyny do kościoła św. Brygidy przez parking)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1608–1945 Kleine Nonnemgasse (Małe Mniszki)
|-
| style="vertical-align:top" | od 1946 Małe Mniszki
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Młyńska
| style="vertical-align:top" | od 1456 platea molendini
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Mühlengasse
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Mniszki
| style="vertical-align:top" | 1495 Dy Growen Nonnengasse (Szare Mniszki) 
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna  nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Große Nonnengasse (Wielkie Mniszki)
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Na Piaskach
| style="vertical-align:top" | odcinek od Garncarskiej do Kowalskiej 1624–1945 Am Sande (Na Piasku) 
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945 wspólna dla obu odcinków
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | odcinek od Kowalskiej do Młyńskiej 1495–1945 Halbengasse (Połówkowa)
|-
| style="vertical-align:top" | Oborniki
| style="vertical-align:top" | 1495–1945 Ochsengasse (Wołowa)
| style="vertical-align:top" | nazwa od 1945
| style="vertical-align:top" | ulica nie istnieje, w 2004 jej początek zaznaczono nazwą na chodniku od ul. Podwale Staromiejskie
|-
| rowspan="6" style="vertical-align:top" | Podbielańska
| style="vertical-align:top" | 1480 Verlorene Gasse (Zagubiona)
| rowspan="6" style="vertical-align:top" | od 30 VII 1991 ponownie wspólna nazwa dla całości
| rowspan="6" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | XVI wiek Hintergasse (Tylna)
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Weissmönchen Hintergasse (Tylna Bielańska)
|-
| style="vertical-align:top" | od 1945 Podbielańska
|-
| style="vertical-align:top" | od 9 VII 1947 plac Gen. Sikorskiego (część)
|-
| style="vertical-align:top" | od 16 X 1953 plac Maksyma Gorkiego (część)
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Podmłyńska
| style="vertical-align:top" | 1495 Kleyne Molgasse
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1946
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Kleine Mühlengasse (Mała Młyńska)
|-
| style="vertical-align:top" | Podwale Grodzkie
| style="vertical-align:top" | 1899–1945 Stadtgraben
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| style="vertical-align:top" | wytyczone po rozbiórce wałów
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Podwale Staromiejskie
| style="vertical-align:top" | 1422 burggasse (Grodzka)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1617 am Graben (Przy Rowie)
|-
| style="vertical-align:top" | koniec XVIII wieku – 1945 Altstädtischer Graben (Rów (tzn. Fosa) Staromiejski)
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Profesorska
| style="vertical-align:top" | 1449 kleine gasse hynder unserer provener huser (Mała Za Domami Naszych Prebendarzy)
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945 
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | historyczny zakres od ul. św. Katarzyny do wejścia do plebanii św. Brygidy
|-
| style="vertical-align:top" | koniec XVIII wieku – 1945 Professorgasse (Profesorska), od nowicjuszy, czyli profesów
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Przy Generalnej Komendzie
| style="vertical-align:top" | 1901 Am Generalkommando
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecnie bez nazwy
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | plac powstały po wybudowaniu Komendantury – [[NOWY RATUSZ | Nowego Ratusza]]
|-
| style="vertical-align:top" | od 1945 plac Armii Czerwonej, nazwa skreślona ze spisu ulic Gdańska 1 III 1990
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Przybramna św. Jakuba
| style="vertical-align:top" | 1898 Jakobstor (Brama św. Jakuba, od bramy z 1635) 
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | odcinek obecnej ul. Wałowej od Łagiewników do pl. Hanzeatyckiego (Wałów Piastowskich), powstały po rozbiórce wałów
|-
| style="vertical-align:top" | 1904 Am Jakobstor (Przy Bramie św. Jakuba)
|-
| style="vertical-align:top" | 1945 Przybramna św. Jakuba
|-
| style="vertical-align:top" | Rajska
| style="vertical-align:top" | 1495–1945 Paradiesgasse, od gospody „W Raju” na rogu Baumgartsche Gasse (obecnie ul. Heweliusza)
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945 
| style="vertical-align:top" | obecny przebieg: zaczyna się od ul. Wielkie Młyny na północ od Wielkiego Młyna, obiekty na Wyspie Młyńskiej należą do ul. Wielkie Młyny)
|-
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | Rybaki Górne
| style="vertical-align:top" | 1495 By dem nyen Fischmarkte (Przy Nowym Targu Rybnym)
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945 (ściśle biorąc, słowo „Seigen” oznaczało podziurkowane naczynia – cadzki lub cedziworki – do przechowywania ryb w wodzie)
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1523 An dem Molgrafen = Mühlgraben (Nad Młynówką)
|-
| style="vertical-align:top" | 1570 Auf lub mang den Seigen (Na Rybakach)
|-
| style="vertical-align:top" | XVIII wiek – 1945 Hohe Seigen (Rybaki Górne)
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Stolarska
| style="vertical-align:top" | 1402 Neuer Damm diesseits der Radaune (Nowa Grobla po tej stronie Raduni)
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna  nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1565–1945 Tischlergasse (Stolarska), po polsku już w 1553 (stolarska lub tesarska)
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | św. Bartłomieja
| style="vertical-align:top" | od 1456 platea sancti Bartholomei, Sankt Bartholomäi-Kirchgasse) 
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecnie bez nazwy
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | 1495 Compestgasse (Kompostowa) – odcinek od Bednarskiej (i Wodopoju) do Baumgartsche Gasse (obecnie Heweliusza); później Kumstgasse (Kapuściana)
|-
| style="vertical-align:top" | 1899 St. Bartholomäi-Kirchengasse, polska nazwa od 1945
|-
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | św. Jakuba
| style="vertical-align:top" | 1495 Nedergasse, potem Niedergasse (Dolna)
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | 
| rowspan="4" style="vertical-align:top" | obecnie ulica zabudowana
|-
| style="vertical-align:top" | 1664 Neue St. Jakobsgasse (Nowa św. Jakuba)
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 St. Jakobsneugasse
|-
| style="vertical-align:top" | od 1945 św. Jakuba – równoległa do ul. Gnilnej, na wprost wieży [[KOŚCIÓŁ ŚW. JAKUBA (Stare Miasto) | kościoła św. Jakuba]] 
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | św. Katarzyny
| style="vertical-align:top" | 1495 Kagelzipfel (w znaczeniu zaułek) (Cypel Kogi) 
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecnie zakres od ul. Igielnickiej do Profesorskiej
|-
| style="vertical-align:top" | 1581 Kirchsteig (Ścieżka Kościelna)
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 St. Katharinen Kirchsteig
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | [[TARG DRZEWNY | Targ Drzewny]]
| style="vertical-align:top" | 1523 Unter den Weiden (Pod Wierzbami)
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | od 1515 holczmarkt
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Holzmarkt (Targ Drzewny)
|-
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | Targ Kaszubski
| style="vertical-align:top" | 1495 Schwarze Kreuze (Czarne Krzyże), od krzyża na targu, oznaczającego pokój handlowy
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | 
| rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecnie nie istnieje (przedłużenie Gnilnej między Rajską i Korzenną)
|-
| style="vertical-align:top" | 1694–1945 Kassubischer Markt (Targ Kaszubski)
|-
| style="vertical-align:top" | od 1945 Kaszubska
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Targowa
| style="vertical-align:top" | po 1920 Messehalle (Hala Targowa, [[HALA MIĘDZYNARODOWYCH TARGÓW GDAŃSKICH | Hala Międzynarodowych Targów Gdańskich]])
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | przecznica Wałowej, skreślona ze spisu ulic Gdańska w 1998
|-
| style="vertical-align:top" | od 1945 Targowa
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Wałowa
| style="vertical-align:top" | 1850–1945 Wallgasse, nazwa od obwarowań z XVII wieku
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 16 X 1953 
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | zakres historyczny: do Łagiewników, bez Przybramnej św. Jakuba
|-
| style="vertical-align:top" | od 1945 Wałowa I i Wałowa II (z rozszerzeniem zakresu na ul. św. Jakuba)
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Wały Jagiellońskie
| style="vertical-align:top" | do 1945 Elisabethwall (Wał Elżbietański)
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 16 X 1953
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | odcinek od Podwala Grodzkiego do Huciska, powstał po częściowej rozbiórce bastionu Św. Elżbiety w 1897
|-
| style="vertical-align:top" | od 1945 Wały Jagiellońskie I
|-
| style="vertical-align:top" | Wały Piastowskie
| style="vertical-align:top" | 1904–1945 Hansaplatz (Plac Hanzeatycki)
| style="vertical-align:top" | nazwa od 1945 (1946 na krótko Gazowniana, później zmieniony przebieg)
| style="vertical-align:top" | powstała po rozbiórce Bastionu Bożego Ciała
|-
| style="vertical-align:top" | Wapienna
| style="vertical-align:top" | Kalkgasse, odcinek ul. Rajskiej, między Gnilną i Przybramną św. Jakuba (obecną Wałową), od wapiennika, czynnego tutaj od roku 1399
| style="vertical-align:top" | nazwa od 1945
| style="vertical-align:top" | obecnie ulica nie istnieje
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Wielkie Młyny
| style="vertical-align:top" | pierwotnie poszczególne odcinki miały różne nazwy: a) od Młyńskiej do Podmłyńskiej – 1624 Kirchsteig (Kościelna) b) przy Korzennej – alte Münze (Stara Mennica), bezpośrednio przy Młynie – Am Schild (Przy Tarczy), od nazwy wyspy młyńskiej) – od 1817 An der Großen Mühle 
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945 
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obiegały Wielki Młyn od południa, wschodu i północy; historyczny zakres od wylotu ul. Młyńskiej wokół Wielkiego Młyna do Korzennej
|-
| style="vertical-align:top" | 1854–1945 An der Großen Mühle (Przy Wielkim Młynie) – nazwa rozszerzona na całość 
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Wodopój
| style="vertical-align:top" | od 1581 An der Pferdetränke (Przy Końskim Wodopoju)
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | historyczny zakres od dawnej ul. św. Bartłomieja, między budynkiem NOT i hotelem Hevelius ([[HOTELE | hotele]]), do Łagiewników
|-
| style="vertical-align:top" | do 1945 Pferdetränke
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | Zaułek św. Bartłomieja
| style="vertical-align:top" | od [[KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA I OPIEKI NAJŚWIĘTSZEJ BOGURODZICY | kościoła św. Bartłomieja]]
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 
|-
| style="vertical-align:top" | do 1926 St. Bartholomäi-Kirchhof (Cmentarz św. Bartłomieja), 1926-1945 An der Bartholomäikirche
|-
| style="vertical-align:top" | Zawrotna
| style="vertical-align:top" | 1776 kleine Kehrwiedergasse (Mała Zawrotna – w znaczeniu Ślepa) później bez określenia Mała
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| style="vertical-align:top" | 
|-
| class="authorEgTab" | {{author: AJ}}
|}
 [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]