Tekst źródłowy strony SĄD OSTATECZNY, tryptyk

{{paper}}
[[File:Sąd_Ostateczny_Hansa_Memlinga,_1467–1479.JPG|thumb|''Sąd Ostateczny'' Hansa Memlinga, 1467–1479]]
[[File:  Angelo_Tani.jpg |thumb| Fundator obrazy, Angelo Tani]]
'''„SĄD OSTATECZNY”''' (tryptyk). Obraz działającego w Brugii, jednego z najwybitniejszych malarzy niderlandzkich 2. połowy XV wieku, pochodzącego z Niemiec Hansa Memlinga (w XVII wieku przypisywany braciom van Eyck, autorstwo ustalił w 1843 Heinrich Gustav Hotho). Powstał między 1467 a 1471 na zamówienie włoskiego bankiera Angelo Taniego, dla kaplicy  św. Michała w kościele w Badia Fiesolana koło Florencji.<br/><br/>
Wiosną 1473 przewożony drogą morską u wybrzeży Anglii padł łupem [[BENEKE PAUL, kaper | Paula Benekego]], który dowodził karawelą [[PETER VON DANZIG, karawela | „Peter von Danzig”]]. Mimo interwencji papieża i księcia Burgundii, zabrany do Gdańska i darowany [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościołowi Najświętszej Marii Panny]] (NMP), gdzie pozostawał do II wojny światowej. Wisiał w kaplicy św. Doroty, w 1863 podczas jej remontu czasowo przeniesiony do kaplicy św. Barbary, co wykorzystał [[BUSSE FRIEDRICH GUSTAV, artysta plastyk, fotograf | Friedrich Gustav Busse]] po raz pierwszy robiąc zdjęcia obrazu.<br/><br/>
Okazały tryptyk (242 × 180 cm partia środkowa i 242 × 90 cm skrzydła) przedstawia w wersji otwartej wizję Sądu Ostatecznego. W jego centrum ukazani są siedzący na tęczy Chrystus w otoczeniu Marii, św. Jana Chrzciciela, 12 apostołów i aniołów z narzędziami pasji oraz poniżej św. Archanioł Michał ważący dusze; nad jego głową unoszą się dmący w trąby aniołowie, po jego prawej ręce widnieją zbawieni, po lewej – potępieni. Sceny na otwartych skrzydłach stanowią kontynuację wydarzeń ukazanych na środkowej tablicy: na lewym – zbawieni witani przez św. Piotra i aniołów wstępują po kryształowych schodach do bramy gotyckiej świątyni symbolizującej raj, na prawym – grzesznicy spadają do piekielnej czeluści. Na zamkniętych skrzydłach, na tle kamiennych posągów Marii z Dzieciątkiem i św. Archanioła Michała, klęczą ze złożonymi do modlitwy dłońmi, zwróceni ku sobie, Angelo Tani i jego żona Caterina Tanagli.<br/><br/>
Uderzająca rozmachem kompozycja otwartego tryptyku odznacza się symetrycznym, równomiernym rozłożeniem motywów i plam barwnych o niezwykłej intensywności i głębi. Wszystkie postaci mają zbliżone cechy fizyczne: delikatną budowę i wydłużone proporcje. Święci oraz zbawieni ukazani są w pełnych wdzięku, spokojnych pozach; ich oblicza emanują łagodnością. Potępieni krzyczą, załamują dramatycznie ręce, ich ruchy są gwałtowne, nieopanowane. Perfekcyjna technika wykonania, umiejętne osadzenie postaci w przestrzeni, prawda szczegółu widoczna np. w złotych haftach zdobiących szaty aniołów, iluzjonizm w oddaniu między innymi kamiennych rzeźb i architektury bądź w odbiciach na zbroi Archanioła Michała, idealizm w kształtowaniu ciała ludzkiego, splendor barw i fantazja składają się na niezwykle sugestywną wizję artystyczną.<br/><br/> Ogólny schemat sceny oraz niektóre szczegółowe rozwiązania, jak raj ukazany jako gotycka budowla czy budowa anatomiczna postaci, nawiązują do poliptyku Rogiera van der Weydena z około 1450 w szpitalu w Beaune w Burgundii oraz obrazu Stefana Lochnera z około 1435 (Wallraf-Richartz-Museum w Kolonii). <br/><br/> 
Pojawienie się tryptyku w Gdańsku przyniosło określone następstwa artystyczne: dzieło to wyznaczyło gdańskim malarzom bardzo wysoki pułap jakościowy, zapewne wpłynęło na ich orientację stylistyczną; ponadto w dwóch ołtarzach w kościele NMP – bractwa kapłańskiego z lat 1473–1478 i św. Barbary z około 1490 – dostrzec można zapożyczenia formalne z wielkiej kreacji H. Memlinga.<br/><br/>
19 III 1716 oglądany przez cara Rosji Piotra I, który zażądał go od Gdańska w ramach należnej sobie kontrybucji, co spotkało się z odmową władz miasta. Po zdobyciu Gdańska przez wojska napoleońskie, 3 VI 1807 (z polecenia dyrektora Muzeum Narodowego w Paryżu) wywieziony do Luwru (Paryż), po klęsce cesarza od 1815 w Berlinie, powrócił do Gdańska 18 I 1817.<br/><br/>
Wywieziony pod koniec II wojny światowej do Niemiec, przejęty przez Armię Czerwoną, oddany został do Ermitażu w Leningradzie (St. Petersburg). Powrócił do Gdańska 21 IX 1956, decyzją władz państwowych przekazany do Muzeum Pomorskiego ([[MUZEUM NARODOWE | Muzeum Narodowego]]). W kościele NMP, którego proboszcz ks. [[BOGDANOWICZ STANISŁAW, proboszcz kościoła NMP | Stanisław Bogdanowicz]] po 1990 czynił starania o odzyskanie obrazu, znajduje się kopia obrazu. {{author: AW}} [[Category: Encyklopedia]][[Category: Życie miasta]]