Tekst źródłowy strony FABRYKA KARABINÓW

{{paper}}
[[File:Fabryka_Karabinów.jpg|thumb|Fabryka Karabinów, 1888, fot. [[KUHN RUDOLF THEODOR ROBERT, fotografik| Rudolf Theodor Kuhn]]]]
[[File:Karabin_kawalerii_pruskiej__produkowany_w_Gdańskiej_Fabryce_Broni.JPG|thumb|Karabin kawalerii pruskiej produkowany w Gdańskiej Fabryce Broni]]

'''FABRYKA KARABINÓW''' (Gewehrfabrik), Weidengasse 21 (ul. Łąkowa), od około 1900 nr 35/38. Do 1853 zakłady produkujące broń w Gdańsku były prywatnymi wytwórniami o charakterze manufaktur. W latach 1817–1839 warsztat rusznikarski, następnie fabryczkę karabinów na [[OSIEK | Osieku]], przy An der Schneidemühle (ul. Tartaczna, u zbiegu z ul. Sierocą), w notowanym od 1531 młynie prochowym przy odgałęzieniu [[KANAŁ RADUNI | Kanału Raduni]], prowadził Johann Ferdinand Geschkat (28 IV 1782 Gdańsk – 7 XI 1844 Jelitkowo). Od 1818 działał zakład rusznikarski Friedricha Wilhelma Apfelbauma (1796 Gdańsk – 31 I 1853 Gdańsk), początkowo nad Kanałem Raduni koło [[TARG RAKOWY | Targu Rakowego]], a od 1821 w [[OLIWA | Oliwie]], na zlecenie armii pruskiej naprawiający zdobyczną broń francuską. <br /><br /> W 1828 Geschkat i Apfelbaum, otrzymawszy zamówienie na przeróbkę karabinów skałkowych na kapiszonowe oraz produkcję karabinów kapiszonowych pruskich konstrukcji wz. 09, założyli nad [[POTOK OLIWSKI | Potokiem Oliwskim]], w dawnym młynie Günthershof ([[WOJNOWO | Wojnowo]]), odlewnię żelaza, a w  1835 w młynie [[KONRADSHAMMER | Konradshammer]] kuźnię i fabryczkę karabinów. Kantor firmy znajdował się przy 4. Damm 7 (ul. Grobla IV). W 1837 pełnomocnikiem firmy został zięć Geschkata, Johann Gerhard Plagemann; firma przyjęła nazwę 
„Geschkat und Plagemann”; spółkę rozwiązano 22 I 1839, firma powróciła do nazwy „Ferdinand Geschkat”. <br /><br /> W 1839 Geschkat z powodu budowy na Osieku szpitala wojskowego przeniósł montownię karabinów na [[DOLNE MIASTO | Dolne Miasto]], do zakupionego budynku po byłej niewielkiej rafinerii cukru przy Weidengasse 21. Powstawały tam początkowo karabiny kapiszonowe pruskiej konstrukcji wz. 39; produkowano i przerabiano rocznie średnio kilka tysięcy sztuk broni (10 000 to teoretyczna moc produkcyjna zakładu). <br /><br />
Po śmierci Geschkata firmę „Ferd. Geschkat Successores” („Ferd. Geschkat Spadkobiercy”) w latach 1844–1849 prowadził Emil Holder Burrucker (1 VII 1810 Gdańsk – 30 VII 1854 Cincinatti, USA), jego drugi zięć, emerytowany lejtnant wojsk pruskich. W 1846 uruchomiono w zakładzie przy Łąkowej maszynę parową o mocy 16 KM do napędu maszyn (18 lutego tegoż roku sprawę trudności jej uruchomienia poruszano nawet podczas posiedzenia Rady Miejskiej). Pozwoliło to zrezygnować z kuźni w Konradshammer, zatrzymano odlewnię w Günthershof. 1 V 1849 E.H. Burrucker sprzedał zakład przy Łąkowej i odlewnię w Günthershof [[BEHREND HEINRICH THEODOR, kupiec, radny | Heinrichowi]] i [[BEHREND MAXIMILIAN, kupiec | Maximilianowi Behrendom]] i wyjechał do USA. Nabywcy z powodu bankructwa firmy 1 II 1853 odsprzedali fabrykę władzom państwowym. W zakładzie przy Łąkowej urządzono działającą od 1 IV 1853 Fabrykę Broni. Powiększona i zmodernizowana w 1857 (według planów Carla Ferdinanda Bussego) i w 1864 po pożarze, zajmowała obszar między Weidengasse (ul. Łąkowa) i Kolkowgasse (ul. Królikarnia) na północy oraz Schleusengasse (ul. Kieturakisa) od południa. Na potrzeby robotników (także Królewskich Warsztatów Naprawy Sprzętu Artyleryjskiego) od połowy XIX wieku budowano domy mieszkalne w rejonie ulic Królikarnia i Chłodna (Straußgasse). Kontynuując działalność poprzedników, Fabryka Broni wytwarzała nadal karabiny kapiszonowe wz. 39, a w 1857 rozpoczęła produkcję nowoczesnych karabinów odtylcowych i iglicowych konstrukcji Dreysego wz. 1841 o kalibrze 15,4 mm (3–5 tysięcy sztuk rocznie). Po modernizacjach zakładu i zwiększeniu mocy maszyn parowych oraz liczby zatrudnionych produkowano kolejne wersje tej broni: modele 60, 62, 65 (około 3 tysiące sztuk miesięcznie). W 1873 do produkcji wszedł nowy typ karabinu odtylcowego konstrukcji Mausera wz. 1871 o kalibrze 11 mm, w następnych latach kolejne unowocześnione modele, w tym wz. 1884 i 1888, kalibru 7,9 mm. W 1901 rozpoczęto produkcję podstawowego karabinu będącego na wyposażeniu armii niemieckiej: iglicowego, powtarzalnego karabinu typu Mauser wz. 1898, kalibru 7,9 mm, produkowanego we wszystkich fabrykach zbrojeniowych Niemiec do końca I wojny światowej. <br /><br /> 
W 1875 fabryka zatrudniała 1200 osób i zwiększyła produkcję do kilkudziesięciu tysięcy karabinów rocznie, od 1885 produkowała także stalowe lance na potrzeby kawalerii. 19 XI 1887 osiągnęła rekordową produkcję na dobę – 500 karabinów. 30 XII 1889 fabrykę strawił pożar. 29 II 1892 pod Ratuszem Głównego Miasta odbyła się demonstracja 1200 bezrobotnych robotników. Pracę wznowiono w następnych miesiącach 1892, po odbudowie i zmianie oprzyrządowania. W celu zwiększenia produkcji karabinów potrzebnych do przezbrojenia modernizowanej armii niemieckiej zrezygnowano z produkowanej do roku 1889 amunicji karabinowej. 22 III 1897 na dziedzińcu fabryki odsłonięto obelisk z medalionem przedstawiającym cesarza Wilhelma I. <br /><br /> 
W 1910 fabryka zatrudniała 900 pracowników, w 1914 – 805, w 1917 – 5 998, w 1918 – 881. Podczas I wojny światowej wytwarzano rocznie, przy całodobowej pracy, 400–450 000 karabinów. Po wstrzymaniu produkcji z końcem I wojny światowej część maszyn w 1919 zakupiło państwo polskie. Po utworzeniu zdemilitaryzowanego [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II Wolnego Miasta Gdańska]] 26 II 1921 Liga Narodów odmówiła prośbie [[SAHM HEINRICH FRIEDRICH WILHELM, nadburmistrz Gdańska, prezydent Senatu | Heinricha Sahma]] o wykonanie w ciągu najbliższych trzech lat wcześniejszego zamówienia rządu peruwiańskiego na karabiny i amunicję. Nie zaakceptowano też propozycji dyrektora (cywilnego) fabryki [[NOÉ LUDWIG, profesor Technische Hochschule Danzig | Ludwiga Noé]] o przestawienie jej na produkcję pokojową. Jeszcze w 1921 państwo polskie przejęło w ramach podziału niemieckiego mienia państwowego w Gdańsku resztę wyposażenia fabryki. Urządzenia techniczne wywieziono do Państwowej Fabryki Broni w Warszawie, w 1923 przekazując je do Państwowej Fabryki Broni w Radomiu (gdzie na ich bazie powstały istniejące obecnie zakłady zbrojeniowe Łucznik). Jednym z ostatnich przejawów działalności gdańskiej fabryki było wybicie na zlecenie władz miasta w 1920 (jeszcze przed oficjalnym powołaniem Wolnego Miasta Gdańska) dziesięciofenigowych monet z cynku, już z herbem miasta i napisem „Stadt Danzig” ([[PIENIĄDZ | pieniądz]]). <br /><br /> 
Do 1945 zabudowania dawnej fabryki były siedzibami szeregu firm, zarówno filii zakładów z terenu Niemiec (np. firma Hellas będąca częścią fabryki papierosów Jasmatzi z Drezna, firma Gutschow produkująca liczydła, filia berlińskiej firmy F.C. Foth) jak i gdańskich (np. jedna z siedzib firmy optycznej [[LIETZAU, firma | Victor Lietzau]], firmy Groth i Budziński), także siedziba [[FABRYKA MONOPOLU TYTONIOWEGO | Fabryki Monopolu Tytoniowego]], organizacji (w tym NSDAP), warsztatów stolarskich i ślusarskich, znajdowały się też tu mieszkania prywatne. Po II wojnie światowej były tam siedziby Gdańskich Zakładów Futrzarskich, Fabryki Ogniw i Baterii „Daimon”; mieściły się fabryka opakowań i fabryka obrabiarek, w latach 1994–2000 zakłady odzieżowe, od 2000 między innymi szpital weterynaryjny. Mają tam siedzibę także Gdańskie Melioracje sp. z o.o. (powstałe 1 VIII 1993 w wyniku przekształceń Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Gdańsku). Od 2005 większość budynków należy do szpitala weterynaryjnego. Karabiny produkowane w fabryce znajdują się w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie i [[MUZEUM HISTORYCZNE MIASTA GDAŃSKA | Muzeum Historycznego Miasta Gdańska]]. {{author: MrGl}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]]