Tekst źródłowy strony PASTORIUS JOACHIM, uczony, proboszcz kościoła NMP

{{paper}}
[[File:Arianie Pastorius-Hirtenberg Joachim.JPG|thumb|Joachim Pastorius-Hirtenberg według Nicolausa Langa, 1685]]
[[File:Joachim_Pastorius.jpg|thumb|Joachim Pastorius, ''Bellum Scythico-Cosacicum seu de conjuratione Tartarorum, Cosacorum plebis Russicae contra Regnum Poloniae…'', Dantisci 1652, opis wojen polsko-kozackich za panowania króla Jana Kazimierza, karta tytułowa wykonana przez [[HONDIUS WILHELM, rytownik, kartograf  | Wilhelma Hondiusa]]]]
[[File: Pastorius_Joachim.jpg |thumb| Joachim Pastorius, ''Florus polonicus seu polonicae historiae epitome nova'', Dantisci 1651, wydanie gdańskie przez [[HÜNEFELD ANDREAS, drukarz | Andreasa Hünefelda]]]]


'''JOACHIM PASTORIUS von HIRTENBERG''' (Hirthenius) (20 IX 1611 Głogów – 26 XII 1681 Frombork), uczony, proboszcz [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościoła Najświętszej Marii Panny]] (NMP) w Gdańsku,  patron gdańskiej ulicy. Syn kaznodziei ewangelickiego Hirtena, zlatynizował ojcowskie nazwisko w czasie studiów. Nauczyciel synów polskiej szlachty wyznania kalwińskiego i braci polskich. Od 1631 studiował medycynę, prawo i teologię na uniwersytecie we Francji i Holandii, by zdobyć środki na naukę zatrudniał się w charakterze guwernanta bogatych protestanckich studentów z Polski. W 1632, pod wpływem podróży do Holandii z Martinem Ruarem (1589–1657), został unitarianinem ([[ARIANIE | arianie]]), po powrocie do kraju przebywał w Rakowie, Krakowie, Gdańsku i Toruniu. br/><br/> 
W 1636, jako wychowawca Piotra Sieniuty, przebywał w Lejdzie, w 1638 w Orleanie, Londynie, Oksfordzie, w 1639 w Paryżu. Od 1641 doktor (na uniwersytecie w Lejdzie), w tym roku wydał podręcznik do historii Polski ''Florus polonicus seu polonicae historiae epitome nova''. Po ponownym powrocie do kraju, po krótkim pobycie w Poznaniu, został lekarzem rodziny Sieniutów na Wołyniu, skąd wyjeżdżał często do Prus Królewskich, do Gdańska i Straszyna, gdzie swą siedzibę miał Paweł Iwanicki, ostatni ariański poseł w Sejmie Rzeczypospolitej. Nie angażował się jednak wówczas zbytnio w życie zboru socyniańskiego, nie opracował też historii zborów unitariańskich w Polsce, do czego zobowiązywały go kolejne synody (w latach 1643, 1644 i 1645), zaś na synodzie w Dażwie (Wołyń) w 1646 odmówił przyjęcia urzędu ministra, do czego namawiał go Martin Ruar. Przed 1643 ożenił się z Anną, córką bogatego kupca poznańskiego. Wołyń opuścił po wybuchu w 1648 kozackiego powstania Bohdana Chmielnickiego.<br/><br/> 
Od 1651 lekarz miejski i profesor gimnazjum w Elblągu. W 1654, za sprawą zaprzyjaźnionego burmistrza [[LINDE ADRIAN von der, II, burmistrz Gdańska | Adriana von der Linde]] powołany został na stanowisko profesora prawa i historii w gdańskim [[GIMNAZJUM AKADEMICKIE | Gimnazjum Akademickim]], wprowadzony 28 I 1655, początkowo z tytułem brandenburskiego nadwornego historiografa. W latach 1655–1667 był także inspektorem tego gimnazjum. Za cztery godziny wykładów tygodniowo i pełnienie obowiązków bibliotekarza otrzymywał 500 talarów (1500 florenów) rocznie. W swych wystąpieniach i naukach zwracał szczególną uwagę na historię narodową, szczególnie Polski i Pomorza. W tej dziedzinie jego największym osiągnięciem była wydana już pośmiertnie (1685) praca ''Historia Poloniae partes duae''.  <br/><br/> 
Jednocześnie dyplomata w służbie króla polskiego Jana Kazimierza, m.in. wygłosił wstępną mowę ''Aurora paois'' (''Jutrzenka pokoju'') i protokołował rozmowy polsko-szwedzkie poprzedzające zawarcie [[POKÓJ OLIWSKI | pokoju oliwskiego]]. Podczas rokowań otrzymał z rąk cesarza Leopolda I nobilitację, potwierdzoną w 1662 uchwałą polskiego sejmu; nazwisko od 1660 uzupełnił tytułem „von Hirtenberg”. W 1664 kolejną uchwałą sejmu przyznano mu dożywotnie roczne wynagrodzenie w wysokości 600 złotych z dochodów żup solnych w Wieliczce. 1 VIII 1667 zrezygnował z profesury w Gdańsku, jednak mając nadzieję na wykorzystanie jego rozlicznych znajomości na dworze królewskim, gdańska Rada Miejska przyznała mu dożywotnio roczną pensje w wysokości 300 florenów. W 1669 przeszedł z rodziną, żoną, pięcioma synami i trzema córkami, na wiarę katolicką, wyznanie wiary złożył w [[OPACTWO CYSTERSÓW W OLIWIE | opactwie cystersów w Oliwie]] na ręce opata [[HACKI MICHAŁ ANTONI, opat oliwski | Michała Hackiego]]. W 1672 został burgrabią malborskim i właścicielem majątków na Żuławach Gdańskich.<br/><br/>
Po śmierci żony w 1675 przyjął święcenia kapłańskie, od września 1676 był proboszczem w Tczewie. W okresie 1678–1681 (do śmierci) był proboszczem gdańskiego kościoła NMP, urzędującym w oparciu o budowaną [[KAPLICA KRÓLEWSKA I PLEBANIA KOŚCIOŁA NMP | Kaplicę Królewską]], której kamień węgielny poświęcił 21 VII 1678, prepozytem (proboszczem) w [[KOŚCIÓŁ ŚW. WOJCIECHA (Święty Wojciech)| kościele św. Wojciecha]] od 1679 do śmierci (było to drugie trzymane jednocześnie probostwo, obok kościoła NMP), protonotariuszem apostolskim, kanonikiem chełmińskim, oficjałem i wikariuszem generalnym na Pomorzu. Od 1680 był także kanonikiem warmińskim (we Fromborku). Przed śmiercią napisał własną biografię. Pochowany w katedrze we Fromborku, zachowało się jego epitafium. Po jego śmierci ukazało się w Gdańsku kilka okolicznościowych utworów, m.in. Christopha Behra, [[CONRADI ISRAEL, lekarz | Israela Conradiego]], [[VOEGEDING OTTO DIETRICH, lekarz | Ottona Dietricha Voegedinga]], [[SCHMIEDEN JOHANN ERNST, burmistrz Gdańska | Johanna Ernsta Schmiedena]], Karla Friedricha Schmeidena. Od 1945 patron ulicy w Gdańsku-[[PRZERÓBKA |Przeróbce]]. <br/><br/>
Jego synowie Adam w grudniu 1654, Adrian w sierpniu 1663, a Joachim Friedrich w lutym 1664 zapisani zostali do gdańskiego Gimnazjum Akademickiego. Adam zastępowal często ojca w sprawowaniu urzędu oficjała, był kanonikiem łowieckim, dziekanem tczewskim. Córka Susanna wyszła za Johanna Georga Bembo, skarbnika królowej polskiej Eloenory Habsburżanki, żony Michała Korybuta Wiśniowieckiego i zamieszkała w Insbrucku. {{author: MrGl}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/>
'''Bibliografia''':<br/>
''Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814'', wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 181, 201, 202.<br/>
Banaś Teresa, ''Pastorius Joachim'', w: Słownik pisarzy śląskich, t. 1, 2005, s. 103-107.<br/>
Birch-Hirschfeld Arthur, ''Autobiografia Joachima Pastoriusa'', „Reformacja w Polsce", t. 9—10, 1939—1947.<br/>
Kotarski Edmund, ''Rektorzy i profesorowie Gimnazjum Gdańskiego w XVII w.'', „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, t. 38, 1993, nr 3. <br/>
Kubik Kazimierz, ''Etyka społeczna w ujęciu gdańskiego pedagoga XVII wieku Joachima Pastoriusa'', „Rocznik Gdański", t. 21, 1962 s. 159—178. <br/>
Kubik Kazimierz, ''Joachim Pastorius gdański pedagog XVII wieku'', Gdańsk 1970. <br/>
Mokrzecki Lech, ''Dyrektor gimnazjum elbląskiego Joachim Pastorius i jego poglądy na historię'', „Rocznik Elbląski", t. 4, 1969 s. 59—83. <br/>
Mokrzecki Lech, ''Pastorius ab Hirtenberg Joachim'', w: Polski Słownik Biograficzny, t. 25, 1980, s. 261-265.<br/>
Mokrzecki Lech, ''Pastorius ab Hirtenberg Joachim'', w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 3, Gdańsk 1997, s. 390-392.