Tekst źródłowy strony BRĘTOWO

{{paper}}
[[File:1_Brętowo.jpg|thumb|Dzielnica Brętowo na tle administracyjnego podziału miasta Gdańska]]
[[File:2_Brętowo.jpg|thumb|Przebieg granicy dzielnicy Brętowo według statutu dzielnicy z 2014]]
[[File:Brętowo.jpg|thumb|Brętowo, 2009]]

'''BRĘTOWO''' (1570 Bringenthute, 1784 Brentau), dzielnica Gdańska, do 2014 w randze osiedla ([[ADMINISTRACYJNY PODZIAŁ I TERYTORIALNY ROZWÓJ GDAŃSKA | administracyjny podział]]). Według statutu dzielnicy z 2014 jej granica „przebiega wzdłuż południowej krawędzi ogródków działkowych Niedźwiednik, dalej w kierunku zachodnim do ul. Góralskiej, następnie Lipnicką Drogą w Lasach Oliwskich zmierza do ul. Harfowej (bez tej ulicy), po czym skręca w kierunku południowym do ul. Słowackiego, biegnie tą ulicą w kierunku zachodnim, dalej wzdłuż granicy Lasów Oliwskich zdąża w kierunku południowym. Następnie dochodzi do
granicy Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego i skręca wzdłuż tej granicy na wschód, dalej brzegiem lasu biegnie w kierunku południowo–wschodnim, przecina rzekę Strzyżę powyżej ul. Szczodrej, a następnie skręca w kierunku północno–wschodnim wzdłuż … linii kolejowej. Następnie biegnie ul. Dolne Migowo, przecina ul. Rakoczego i granicą lasu w kierunku północnym, dalej przecina ul. Słowackiego i dochodzi do ogródków działkowych”. W skład dzielnicy wchodzą także [[MATEMBLEWO | Matemblewo]], [[NIEDŹWIEDNIK | Niedźwiednik]] i [[NOWIEC | Nowiec]]. Prawie połowę obszaru dzielnicy stanowią lasy [[TRÓJMIEJSKI PARK KRAJOBRAZOWY | Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego]].<br/><br/>  
Pierwotnie osada młyńska nad potokiem [[STRZYŻA | Strzyża]], w okolicach obecnej ul. Słowackiego, powstała przed 1570 (pierwsza wzmianka) na gruntach należących od 1283 do [[OPACTWO CYSTERSÓW W OLIWIE | opactwa cystersów w Oliwie]], wypuszczana w długoletnie dzierżawy. Od końca XVI wieku w dzierżawie gdańskiej rodziny Schröerów: Heinricha (zm. 1606), następnie jego synów – burmistrza [[SCHRÖER JOHANN ERNST, burmistrz Gdańska | Johanna Ernsta]] i Juliusa (około 1588 Gdańsk – 23 III 1657 Gdańsk); oprócz młyna znajdował się tu ich dwór. Następnie właścicielami byli m.in.: od 1657 sekretarz [[RADA MIEJSKA | Rady Miejskiej]] Gdańska i gdański podsędek ([[SĘDZIA | sędzia]]) Heinrich Beermann (Behrmann; 1615 Gdańsk – 4 XI 1662 Gdańsk) oraz Johann Jantzen; od 1692 Johann von Lerchenfeld, który w 1694 nabył Nowiec i połączył go z Brętowem oraz założył przy Brętowie wybudowania zwane Schadolke, wykupione przez cystersów oliwskich z zamiarem urządzenia w nich akademii teologicznej. Wdowa po nim, Adelgunde z domu Schachmann, przekazała w 1728 posiadłość zięciowi, gdańskiemu kupcowi Paulowi Paleske. <br/><br/>
Z powodu zniszczenia przez wojska rosyjskie ([[OBLĘŻENIE GDAŃSKA W 1734 ROKU | oblężenie Gdańska w 1734]]) Paul Paleske w 1738 odsprzedał swoje prawa cystersom z Oliwy. Do odbudowy osiedla cystersi wyznaczyli konwersa Floriana Schlehela (zmarł w 1740 przed ukończeniem prac). W efekcie w Brętowie funkcjonowały w połowie XVIII wieku już dwie kuźnice miedzi i karczma. Od 1743 dobra znajdowały się w dzierżawie Mateusza Szawelskiego. Wdowa po nim wyszła za Joachima Deptowskiego, któremu wniosła w 1773 Brętowo liczące 12 łanów ziemi, z dworem, cegielnią, młynem, foluszem i kaszarnią. Po konfiskacie przez państwo pruskie dóbr klasztoru oliwskiego (w Brętowie znajdowało się wówczas dziewięć „dymów”) posiadłość została podzielona (1786): część uzyskała Gabriela Schacht, w części należącej do Joachima Deptowskiego znajdowały się browar, gorzelnia, papiernia i młyn w Nowcu. W 1799 część Joachima Deptowskiego odkupili Roskamp i Heliger, właściciele fabryki wyrobów żelaznych i stalowych na [[SREBRZYSKO | Srebrzysku]], w 1804 znajdował się w tej części młyn nasiębierny. Część Gabrieli Schacht w początku XIX wieku przejął Karl Sack, który uruchomił tu nowy, murowany młyn zbożowy. W efekcie nabywania przez właścicieli Brętowa dóbr położonych w najbliższej okolicy do Brętowa w 1804 włączono [[JAŚKOWY MŁYN | Jaśkowy Młyn]]. W 1824 obie części Brętowa oraz Nowiec i Srebrzysko nabyła Rozetta Schmidt, tworząc jeden majątek, który w jej ręku był jeszcze w 1850. <br/><br/>
Centrum wsi znajdowało się po zachodniej stronie obecnego skrzyżowania ul. Słowackiego z ul. Potokową (okolice dzisiejszej ul. Słowackiego nr. 102–106). W 1885 wieś gminna, zamieszkiwana przez 216 osób; funkcjonowała dwuklasowa szkoła. Po przeprowadzeniu w ostatniej ćwierci XIX wieku szosy z [[WRZESZCZ | Wrzeszcza]] przez Brętowo do [[RĘBIECHOWO | Rębiechowa]] nastąpił rozwój zabudowy wzdłuż tej drogi w kierunku zachodnim (obecnie ul. Słowackiego nr. 105–114). W 1904 założono tam cmentarz parafii [[KOŚCIÓŁ NAJŚWIĘTSZEGO SERCA JEZUSOWEGO | kościoła Najświętszego Serca Jezusowego]] we Wrzeszczu ([[CMENTARZ W BRĘTOWIE | cmentarz w Brętowie]]), z którego rozbudowywanej od roku 1921 kaplicy w 1929 utworzono parafialny [[KOŚCIÓŁ MATKI BOSKIEJ NIEUSTAJĄCEJ POMOCY | kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy]]. 19 XI 1906 włączono w granice administracyjne Gdańska sześć parcel o powierzchni 7,74 ha. W 1910 znajdowało się tam 76 budynków mieszkalnych i 224 gospodarcze, zamieszkiwało 1178 osób: Niemców – 1084, Polaków – 94. 9 III 1919 polscy mieszkańcy założyli tu oddział Towarzystwa Ludowego. Nadal funkcjonowały kuźnie, m.in. do 1928 inż. Hermanna Achtenberga (1881–1928), cegielnia Maxa Hartmanna (1862–1919) i jego spadkobierców, młyn zbożowy. W 1913 przez Brętowo przeprowadzono linię kolejową z Wrzeszcza do [[KOKOSZKI | Kokoszek]] (przystanek Bahnhof Brentau, Danzig-Brentau: na wschód od obecnej ul. Rakoczego i na wysokości między obecną ul. Potokową i ul. Dolne Młyny, peron i jeden tor). Przy obecnej ul Słowackiego 101 wzniesiono budynek szkoły powszechnej.<br/><br/>
W połowie lat 30. XX wieku wieś (z Jaśkowym Młynem, [[KAMIENNY MŁYN | Kamiennym Młynem]] i Niedźwiednikiem) zajmowała 372 ha, zamieszkiwało ją 1845 osób (kobiet – 929, mężczyzn – 916). W granicach administracyjnych Gdańska od 15 VIII 1933 roku. Na przełomie lat 30. i 40. XX wieku Brętowo rozrastało się nadal w kierunku zachodnim (obecnie ul. Słowackiego nr. 113–125). <br/><br/>
Po 1945 tereny wschodniej części Brętowa, za linią zniszczonej kolei (z kościołem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i tzw. Srebrnym Młynem ([[KAMIENNY MŁYN | Kamienny Młyn]])), zaczęły się zaliczać do Wrzeszcza, obecnie znajdują się w granicach administracyjnych [[STRZYŻA | Strzyży]]. W 1949 oficjalnie zatwierdzono polską nazwę Brętowo, pod względem administracyjnym obszar przed linią kolejową włączono do gminy [[ŁOSTOWICE | Łostowice]]. Po 1945 Brętowo utraciło charakter przemysłowy na rzecz rozwijającego się budownictwa jednorodzinnego, do czasu wybudowania osiedla z wielkiej płyty na Niedźwiedniku. Od 1945 funkcjonował tu duży zakład hodowli trzody chlewnej rodziny Pilaszewskich, upaństwowiony, zarządzany przez Agril, który wydzierżawił go Borysowi Martyszowi. Po nim gospodarzem była Centrala Mięsna, od października 1951 roku Gdańskie Zakłady Gastronomiczne. W latach 50. i do początku lat 60. XX wieku na placu szkolnym odbywało się coroczne sierpniowe „Święto Dożynek”. W 1964 zamieszkiwało tu około 3000 osób (z czego 400 dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym), funkcjonowała także przechodnia lekarska.<br/><br/>
Od 1 IX 1945 w budynku dawnej szkoły niemieckiej funkcjonowała Polska Szkoła Powszechna nr 28, później [[SZKOŁA PODSTAWOWA NR 38 | Szkoła Podstawowa nr 38]], od 1997 w nowym budynku przy ul. Leśna Góra 2 (od 2006 do 2017 Zespół Szkół Kształcenia Podstawowego i Gimnazjalnego nr 24 SP nr 38 i [[GIMNAZJUM NR 31 | Gimnazjum nr 31]]. Od 1992 funkcjonuje Podstawowa Szkoła Społeczna „Niedźwiednik” (ul. Słowackiego 83), od 2000 Szkoła im. św. Jana de la Salle (ul. Słowackiego 101, szkoła podstawowa, gimnazjum i liceum) wspólnoty zakonnej Zgromadzenia [[BRACIA SZKOLNI | Braci Szkół Chrześcijańskich]]. W 1968 poszerzono i wyasfaltowano ul. Potokową. Po uruchomieniu [[POMORSKA KOLEJ METROPOLITALNA| Pomorskiej Kolei Metropolitalnej]] na terenie dzielnicy funkcjonują dwa przystanki osobowe: [[PRZYSTANEK KOLEJOWY GDAŃSK NIEDŹWIEDNIK | Gdańsk Niedźwiednik]] i [[POSTERUNEK KOLEJOWY GDAŃSK BRĘTOWO | Gdańsk Brętowo]]. {{author: RED}} <br/><br/>

{| class="tableGda" 
|- 
|+ Ulice dzielnicy Brętowo 
|-
! style="width: 150px" | Ulica
! style="width: 100px" | Nazwa historyczna
! style="width: 250px" | Informacje o nazwie współczesnej
! style="width: 250px" | Uwagi
|-
| Dolne Migowo
|
|
|
|-
| style="vertical-align:top" | Dolne Młyny
| style="vertical-align:top" | Nawitzweg
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1946
|
|-
| style="vertical-align:top" | Jerzego Giedroycia
|
| style="vertical-align:top" | od 28 IX 2000
| style="vertical-align:top" | upamiętnia publicystę, działacza emigracyjnego i wydawcę paryskiego miesięcznika „Kultura” (1906–2000) 
|-
| Góralska
|
| od  19 IV 1977
|
|-
| style="vertical-align:top" | Górzysta
|
| style="vertical-align:top" | od 24 IV 1997
| style="vertical-align:top" | wcześniej, od 28 XII 1995, Wołkowyska, <br/> 24 IV 1997 nazwę Wołkowyska otrzymała ulica w Pieckach
|-
| style="vertical-align:top" | Gustawa Herlinga-Grudzińskiego
|
| style="vertical-align:top" | od 24 VIII 2000
| style="vertical-align:top" | upamiętnia polskiego pisarza i eseistę, więźnia obozów koncentracyjnych w Gułagu, autora ''Innego świata'' (1919–2000)
|-
| style="vertical-align:top" | Kiełpińska
| style="vertical-align:top" | Kelpiner Weg
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1946
| style="vertical-align:top" | skreślona z wykazu ulic Gdańska 29 XII 1999
|-
| style="vertical-align:top" | Jana Karskiego
| style="vertical-align:top" |
| style="vertical-align:top" | od 28 IX 2000
| style="vertical-align:top" | upamiętnia profesora, prawnika, dyplomatę, kuriera i emisariusza Polskiego Państwa Podziemnego (1914–2000)
|-
| Leśna Góra
| Am Waldberg
|
|
|-
| style="vertical-align:top" | Matemblewska
| style="vertical-align:top" | Matemblewoer Weg
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1946 (jako Matęblewska)
| style="vertical-align:top" | początkowo tylko od ul. Słowackiego do skrzyżowania z obecną ul. Waldorffa, <br/> odcinek do skrzyżowania ul. Potokowej z ul. Dolne Młyny do 1999 roku nosił nazwę ul. Kiełpińskiej
|-
| Mazowiecka
|
| od 19 IV 1977
|
|-
| style="vertical-align:top" | Niedźwiednik
| style="vertical-align:top" | Am Bärenwinkel
| style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945
| style="vertical-align:top" | nazwa wznowiona 19 XII 1985
|-
| Nowiec
|
| od 26 I 2006
|
|-
| Ogrodowa
| Silberhammerweg
|
| część ulicy, w latach 1945–1963/1965 nazwę tę nosiła nieistniejąca obecnie ulica w Strzyży
|-
| Podkarpacka
|
| od 17 VI 1977 |
|
|-
| style="vertical-align:top" | Potokowa  
| style="vertical-align:top" | Rossbachweg, <br/> Lobeckshofer Weg, <br/> początkowo Gniewska
|
| style="vertical-align:top" | w latach 1945–1959 nazwę tę nosiła obecna ul. Zamenhofa w Strzyży
|-
| style="vertical-align:top" | rondo im. św. Jana de la Salle
|
| style="vertical-align:top" | od 25 IV 2002
| style="vertical-align:top" | upamiętnia francuskiego duchownego, założyciela Zgromadzenia Braci Szkół Chrześcijańskich (1651–1719)
|-
| style="vertical-align:top" | Juliusza Słowackiego
|
|
| style="vertical-align:top" | nr. 83–155, nieparzyste, <br/> nr. 92–132, parzyste, <br/> do 1910 Brentauer Chaussee (Szosa Brętowska), <br/> następnie od obecnej ul. Potokowej do al. Grunwaldzkiej – Hochstrieß, <br/> od obecnej Potokowej na zachód – Brentauer Weg
|-
| style="vertical-align:top" | ks. Józefa Tischnera
| style="vertical-align:top" | upamiętnia profesora, filozofa i kawalera Orła Białego (1931–2000)
| style="vertical-align:top" | od 24 VIII 2000
|
|-
| style="vertical-align:top" | Jerzego Waldorffa
|
| style="vertical-align:top" | od 28 IX 2000
| style="vertical-align:top" | upamiętnia pisarza, krytyka muzycznego i działacza społecznego (1910–1999) 
|-
| Wichrowe Wzgórze
|
| od 26 I 2006
|
|-
| Zielone Wzgórze
|
| od 29 XII 1999
|
|-
| class="authorEgTab" | {{author: BŚ}}
| 
|-
{| class="tableGda"
|-
|+ Liczba ludności dzielnicy Brętowo
|- 
! Rok
! Liczba ludności
|- 
| 2010
| 7711
|- 
| 2011
| 7754
|- 
| 2012
| 7715
|- 
| 2013
| 7661
|- 
| 2014
| 7663
|- 
| 2015
| 7602
|- 
| 2016
| 7477
|- 
| 2018
| 7469
|-
| class="authorEgTab" | {{author: RED}}
|} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]