Tekst źródłowy strony PARK ORUŃSKI

{{paper}}
[[File:Dwór w Oruni, Friedrich Anton August Lohrmann, 1760–1765.JPG|thumb|''Dwór w Oruni'', Friedrich Anton August Lohrmann, 1760–1765]]
[[File:Dworek_w_Parku_Oruńskim.jpg |thumb| Dwór w Parku Oruńskim]]
[[File:Park_Oruński.jpg|thumb|Wejście do Parku Oruńskiego, 1925]]
[[File: 3_Park_Oruński.jpg |thumb| Park Oruński, 2021]]
[[File: 1_Dwór_Oruński.jpg |thumb| Dwór w Parku Oruńskim, 2023]]
[[File: 1_Wejście_do_Parku_Oruńskego.JPG |thumb| Wejście do Parku Oruńskiego, 2022]]
[[File:Staw w Parku Oruńskim.JPG|thumb|Staw w Parku Oruńskim]]
[[File: 2_Park_Oruński.JPG |thumb| Park Oruński]]
'''PARK ORUŃSKI''', ul. Nowiny. Założenia ogrodowe, początkowo związane z dworem stanowiacym własność kolejnych gdańskich rodzin patrycjuszowskich. W 2. połowie XVI wieku właścicielami byli Michel Kerl (1542 – 30 XII 1586), [[ŁAWA MIEJSKA | ławnika]] (od 1574) i [[RADA MIEJSKA | rajcy]] (od 1577) [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta]], ojciec burmistrza [[KERL ERNST, burmistrz Gdańska | Ernesta Kerla]] i dziedziczący posiadłość młodszy syn Nathanaela (5 IV 1576 – 1635 Lublin). Po przeniesieniu się Nathanaela w głąb Polski właścicielem został burmistrz [[SCHACHMANN BARTHOLOMÄUS, burmistrz Gdańska | Bartholomäus Schachmann]], ożeniony z Cathariną (zm. 1599), wdową po Michaelu Kerlu. Po śmierci Bartholomäusa Schachmanna (1614) doszło do procesu o posiadłość między wdową po nim (jego drugą żoną) Anną, córką ławnika Eduarda Blömke, a mężami córek Michela Kerla: późniejszym (od 1630) burmistrzem [[CZIRENBERG JOHANN, burmistrz Gdańska, patron gdańskiej ulicy | Johannem Czirenbergiem]], mężem Anny Kerl i ławnikiem (od 1615) Johannem Brandesem (1580–1645), mężem Florentiny Kerl. Na mocy ugody z 1617 właścicielką została wdowa Anna Bloemke, jednak w 1630 odsprzedała ona posiadłość Johannowi Czirenbergowi.<br/><br/>
Według opisu z lat 40. XVII wieku ([[OGIER CHARLES, dyplomata, literat | Charles Ogier]]) ogród zdobiły „osobne tarasy kwiatowe, terasy i dróżki pod sznur wymierzone, ścieżki i labirynty naturalne i pospolite”, a także żarty wodne, które przybrały postać studzien z ociosanego kamienia i ukrytych małych rur, opryskujących wodą nieostrożnych. Trzymano tu łabędzie i pawie, a wzdłuż drewnianego płotu uprawiano winorośl. Ukształtowanie ogrodu było geometryczne, przez umiejętne powiązania widokowe ważną rolę odgrywały także akcenty krajobrazowe.<br/><br/>
W 1685 od Czirenbergów posiadłość nabył [[GRODDECK ALBRECHT,  kupiec, armator | Albrecht Groddeck]]. W jego gościnie, w dworku, 17/18 III 1698 nocował król polski August II Mocny. W rękach rodziny posiadłość pozostała do 1779 (od 1714 burmistrza [[GRODDECK ABRAHAM, burmistrz Gdańska | Abrahama Groddecka]], po jego śmierci w 1770 wdowy Jakoby E. Groddeck). W tym czasie w ogrodzie pojawiły się elementy stylu krajobrazowego. Z ozdobionych trawnikami wzgórz, na których urządzone były punkty widokowe, rozpościerały się widoki, łączące w komponowaną całość: pagórki i łąki, sady, nieregularne aleje, wijący się dnem doliny [[POTOK ORUŃSKI | Potok Oruński]], dwa nieregularne stawy oraz malownicze otoczenie.<br/><br/>
W 1780 majątek nabyli bracia stryjeczni, burmistrz [[REYGER JOHANN GOTTFRIED, burmistrz Gdańska | Johann Gottfried Reyger]] i [[REYGER GOTTFRIED, botanik, astronom | Gottfried Reyger]]; w tym czasie istniał tam już słynny ogród botaniczny z roślinnością śródziemnomorską i tropikalną. W 1790 Johann Gottfried Reyger odsprzedał dobra Anglikowi Eduardowi Solly’emu (właścicielowi firmy handlowej Solly &amp; Gibson) na letnią rezydencję. W 1807, w związku z zajęciem Gdańska przez Francuzów, Solly został zmuszony do opuszczenia miasta, park zniszczyły stacjonujące oddziały wojskowe, w 1813 (w wyniku ostrzału artylerii francuskiej) zagładzie uległ dwór.<br/><br/>
W 1814 posiadłość (89 pruskich mórg) została sprzedana na publicznej licytacji [[HOENE FRIEDRICH AUGUST THEODOR, kupiec, przedsiębiorca, radny | Friedrichowi Augustowi Theodorowi Hoenemu]]. Dwa lata później wybudował on istniejący obecnie klasycystyczny dworek letni, odbudował ogród, któremu nadał formy swobodne. Na osi pałacyku posadził aleję lipową, na południe od niej, na wypłaszczonym tarasie, pozostałości dawnych ogrodów geometrycznych, założył ogrody użytkowe. Po stronie północnej ukształtował wnętrza krajobrazowe, które w miarę oddalania się od dworku nabierały coraz mniej formalnego charakteru. Przed dworem urządził okrągły podjazd, który oddzielił od znajdującego się po lewej stronie ogrodu użytkowego zabudowaniami gospodarczymi.<br/><br/>
W 2. połowie XIX wieku posadzono na środku dwa buki czerwonolistne w taki sposób, aby flankowały główne wejście do budynku. Kompozycję całości połączyły wystudiowane dukty widokowe, biorące początek na szczytach wzgórz, na których urządzono punkty widokowe; prowadziły do nich wytrasowane ścieżki. Wody Potoku Oruńskiego ujęte zostały w dwa swobodnie ukształtowane stawy, które zwielokrotniały widoki i rozświetlały dno doliny. Granicę wschodnią parku wyznaczała szosa Gdańsk–Tczew, a od 1852 także linia kolejowa na tej trasie. W 1869 powstał na jego zachodnim skraju zbiornik retencyjny miejskiej sieci wodociągowej.<br/><br/>
W 1917 Emilia Hoene zapisała testamentem posiadłość miastu, z zastrzeżeniem, by nie urządzać w niej restauracji. Decyzją Zarządu Miasta ogród, o powierzchni 13,6 ha, stał się od 21 V 1918 ogólnodostępnym parkiem miejskim. W okresie [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II Wolnego Miasta Gdańska]] był ulubionym miejscem wypadów, zabaw, festynów świętojańskich, koncertów ogrodowych i pokazów sztucznych ogni.<br/><br/>
Do 1945 założenie zwano Parkiem Hoenego. Od tego czasu park stał się własnością Skarbu Państwa; w dworku początkowo mieścił się dom starców, od 1950 przedszkole, na terenie dawnych ogrodów użytkowych powstało państwowe ogrodnictwo. Park, pozbawiony opieki, dewastowano (zniknęło ogrodzenie, następnie elementy wyposażenia: mostki, wodospad, ławki, rzeźby i elementy małej architektury). Od 1974 władze Gdańska przystąpiły do jego rewaloryzacji, m.in. ustawiono w nim cztery (bezimienne) rzeźby [[ŁOSOWSKI ALFONS,  rzeźbiarz, malarz, rysownik| Alfonsa Łosowskiego]]. Zrealizowany projekt (J. Teperek) nie respektował zasad odnowy obiektów historycznych. <br/><br/>
W 1980 przez środek parku przeprowadzono kolektor ściekowy, a 9 VII 2001 został zalany wodami Potoku Oruńskiego. Poddawany rewaloryzacji zmierzającej do odtworzenia historycznego układu przestrzennego. Od 2007 na terenie Parku Oruńskiego ma swoją siedzibę (ul. Nowiny 2B) [[NARODOWE CENTRUM KULTURY TATARÓW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ IM. LEONA MIRZY-KRYCZYŃSKIEGO | Narodowe Centrum Kultury Tatarów Rzeczypospolitej Polskiej]], które w 2010 doprowadziło do odsłonięcia [[POMNIK TATARA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ | pomnik Tatara Rzeczypospolitej Polskiej]]. W latach 2017–2018 na terenie parku powstał [[AMFITEATR ORANA | Amfiteatr Orana]]. {{author: KR}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]