Tekst źródłowy strony SCHACHMANN BARTHOLOMÄUS, burmistrz Gdańska

{{paper}}
[[File:Schachmann_Bartholomaus_Anton_Möller-księgozbiór-Pracownia.jpg|thumb|Portret Bartholomäusa Schachmanna, autorstwa Antona Möllera]]
[[File:2_Bartholomäus_Schachmann.jpg|thumb|Epitafium rodzinne (tablice inskrypcyjne rodziców i dwóch żon) ufundowane w kościele [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY| Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii]] przez Bartholomäusa Schachmanna w 1607, autorstwa [[BLOCK ABRAHAM van den, rzeźbiarz| Abrahama van den Block]], uzupełniane do 1625]]
[[File:3_Bartholomäus_Schachmann.jpg|thumb|Popiersie Bartholomäusa Schachmanna z rodzinnego epitafium]]
[[File:Herb_rodowy_Bartholomäusa_Schachmanna.JPG|thumb|Herb rodzinny Bartholomäusa Schachmanna, z szachownicą w godle, tzw. herb mówiący (Schach – szachy)]]
'''BARTHOLOMÄUS''' (Barthel) '''SCHACHMANN''' (Schachtman, Schachman; 11 IX 1559 Gdańsk – 23 IV 1614 Gdańsk), [[BURMISTRZOWIE MIAST GDAŃSKICH | burmistrz]] Gdańska. Pochodził z rodziny wywodzącej się z Węgier, do Gdańska przybył na przełomie XV i XVI wieku z Bolkowa na Śląsku jego dziad, Johann (1475 Bolków – 14 III 1543 Gdańsk). Był synem Kaspara (1520 Gdańsk – 1573 Gdańsk), w 1555 obdarzonego szlachectwem przez cesarza Ferdynanda I, od 1560 [[ŁAWA MIEJSKA | ławnika]] [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta]], od 11 IX 1575 posiadającego [[OBYWATELSTWO MIEJSKIE | obywatelstwo Gdańska]] jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli). Jego matką była Barbara (zm. 1577), córka burmistrza [[BRANDT BARTHOLOMÄUS I, burmistrz Gdańska | Bartholomäusa Brandta]]. Z ośmiorga rodzeństwa (dwoje zmarło w dzieciństwie) był jednym z najmłodszych braci. Trzej starsi bracia byli kupcami, nie osiągnęli godności w mieście, choć atrakcyjne związki małżeńskie zapewniały im dobry start i rodzinne koneksje. Caspar (1552–1585) poślubił w 1575 Hedwigę, córkę Georga Rogge, po 1582 Dorotheę Koseler. Friedrich (ur. 1557) ożenił się w 1580 z Barbarą, córką rajcy Albrechta Giese, Christian (1558–1611) pojął za żonę Perpetuę, córkę Johanna Fredera, pozostawił po sobie potomstwo. Młodszy brat Johann (1561–1624) był jego towarzyszem wypraw edukacyjnych. Siostra Anna wyszła w 1571 za mąż za burmistrza [[CZIRENBERG DANIEL, burmistrz Gdańska | Daniela Czirenberga]]. <br/><br/>
Wraz z bratem Johannem i przyjacielem, późniejszym burmistrzem [[SPEIMANN JOHANN, burmistrz Gdańska | Johannem Speimannem]] studiowali w latach 1579–1581 na Akademii Krakowskiej. W 1581 przyciągnęła ich na krótko do Gdańska sława zreformowanego w 1580 przez [[FABRICIUS (Schmidt) JAKOB, rektor Gimnazjum Akademickiego| Jacoba Fabriciusa]] [[GIMNAZJUM AKADEMICKIE | Gimnazjum Akademickiego]]. W 1582 studiował na kalwińskim uniwersytecie w Strassburgu, następnie odwiedził Heidelberg, Erfurt i Orlean, zatem uczelnie – kalwińską, luterańską i katolicką. W latach 1586–1587 zapisał się na wykłady w mateczniku kalwinizmu, Bazylei (Basel), a w 1588 odwiedził jeszcze katolicką Sienę. W czasie tych wyjątkowo rozbudowanych peregrynacji uniwersyteckich prowadził sztambuch, w którym gromadził wpisy od profesorów i studentów, w tym wielu wybitnych Polaków (m.in. luminarzy polskiego protestantyzmu: Andrzeja Trzecieskiego oraz Jerzego Latalskiego). Po zakończeniu nauki, w latach 1588–1592 odbył jeszcze podróż po Europie, odwiedzając Niemcy, Włochy, Francję. Był też w Egipcie i na Bliskim Wschodzie, co było wówczas rzadkością i uchodziło za wyjątkowy wyczyn. W czasie tej peregrynacji powstał zalążek jego bogatej kolekcji numizmatów, rękopisów i książek, stawiający go w rzędzie pierwszych gdańskich bibliofilów. <br/><br/>
Bezpośrednio po powrocie do Gdańska od 1592 był ławnikiem Głównego Miasta, od 1594 [[RADA MIEJSKA | rajcą]], w 1598 [[SĘDZIA | sędzią]]. Od 1605 był burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1606, 1610 i 1612, drugiego w 1605 i 1609, trzeciego w 1608, 1611 i 1614, czwartego w 1607 i 1613. <br/><br/>
Jako [[KALWINI W GDAŃSKU | kalwinista]] wchodząc do [[RADA MIEJSKA | Rady Miejskiej]] wzmocnił w niej grono zwolenników tzw. drugiej reformacji, a jego obecność od 1605 w kolegium burmistrzów spowodowała powstanie przewagi wyznania ewangelicko-reformowanego w tym gronie. Rok 1605 uważa się za apogeum wpływów kalwinizmu w Gdańsku, bowiem tego wyznania jednocześnie była większość rajców, ławników, duchownych w gdańskim [[MINISTERIUM DUCHOWNE| Ministerium Duchownym]], profesorów w Gimnazjum Akademickim oraz lekarzy, prawników i innych przedstawicieli intelektualnych elit miasta. Szalę na rzecz wyznawanego przez ogół mieszkańców Gdańska – pospólstwa, plebsu i tylko części patrycjatu – [[LUTERANIE | luteranizmu]] przeważył dopiero edykt króla polskiego Zygmunta III Wazy z 1612, rezerwujący wyższe urzędy miejskie tylko dla katolików oraz luteranów. Zaangażowany w spory z tymi ostatnimi nie był postrzegany mile również przez katolików, bowiem umiejętnie wespół z innymi burmistrzami bronił [[JEZUICI | jezuitom]] dostępu do działalności w murach miasta, nie pozwalając na utworzenie kapelanii w obrębie klasztoru [[BRYGIDKI | brygidek]]. Z tego powodu w maju 1612 przeor [[KLASZTOR CYSTERSÓW W OLIWIE | klasztoru cystersów w Oliwie]], [[ADLER PHILIPPUS, przeor oliwski | Philipp Adler]], określił go w swojej kronice mianem „homo attheus”. <br/><br/>
Do największych bezsprzecznie jego zasług należały działania na niwie szeroko pojętego mecenatu kultury i sztuki, sam interesował się magią, alchemią, praktykami nekromantycznymi. W latach 1593–1596 z ramienia Rady Miejskiej zawiadywał przebudową Sali Czerwonej w [[RATUSZ GŁÓWNEGO MIASTA | Ratuszu Głównego Miasta]]. W 1 dekadzie XVII wieku był współfundatorem wielu dzieł malarstwa, zachowanych i obecnie w Ratuszu. Najpewniej wraz z [[HOLTEN ARNOLD von, burmistrz Gdańska | Arnoldem von Holtenem]] ustalał koncepcję ikonograficzną przeznaczonego do [[DWÓR ARTUSA| Dworu Artusa]] obrazu ''Orfeusz wśród zwierząt'', namalowanego w 1596 przez [[VREDEMANN HANS, malarz, architekt | Hansa Vredemanna]] de Vries. Według 
[[CSOMBOR MÁRTON, pastor, podróżnik | Mártona Csombora]] jego marzeniem było posiadanie we własnej kolekcji tryptyku [[SĄD OSTATECZNY,  tryptyk | ''Sąd Ostateczny'']] Hansa Memlinga, miał za niego oferować miastu 8000 florenów.<br/><br/>
W latach 1602–1605 zainicjował i przeprowadził – wespół z ówczesnymi rajcami, [[SPEIMANN JOHANN, burmistrz Gdańska | Johannem Speimannem]] oraz [[PROITE JOHANN, burmistrz Gdańska | Johannem Proite]], przebudowę wschodniej pierzei [[WIELKA ZBROJOWNIA | Wielkiej Zbrojowni]] (od strony obecnej ul. Piwnej), a także od Placu Dominikańskiego (obecnie [[TARG WĘGLOWY | Targ Węglowy]]). W Wielkiej Zbrojowni znajdował się do II wojny światowej drewniany pomnik konny, a właściwie poruszany specjalnym mechanizmem manekin jeźdźca o jego rysach. Był ponadto inicjatorem budowy studni, później [[FONTANNA NEPTUNA | fontanny Neptuna]] na [[DŁUGI TARG| Długim Targu]] – ukończonej jednakże już po jego śmierci. To jemu Długi Targ miał zawdzięczać wygląd wielkiego, reprezentacyjnego placu na wzór wspaniałych placów włoskich. Po śmierci fundatora [[BIBLIOTEKA RADY MIEJSKIEJ GDAŃSKA | Biblioteki Rady Miejskiej]], [[GIOVANNI BERNARDINO BONIFACIO D’ORIA | Giovanniego Bernardina Bonifacia d’Orii]] (także kalwinisty), ufundował na jego cześć epitafium w akademickim [[KOŚCIÓŁ TRÓJCY ŚWIĘTEJ | kościele św. Trójcy]]. Sam również podarował część swoich książek tej bibliotece. Książki, którymi dysponował, nosiły charakterystyczny exlibris, jeden z pierwszych w Gdańsku, nawiązujący do rodzinnego herbu. Był ponadto fundatorem wielu pomniejszych dzieł i zabytków architektury i sztuki. Do [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościoła Najświętszej Marii Panny]] (NMP) ufundował w 1607 epitafia rodziców i swojej pierwszej małżonki, Cathariny Schwartzwald, z miejscem na epitafium własne i drugiej małżonki, Anny z domu Bloemke. Posiadał dwór w [[PARK ORUŃSKI | Oruni]], gdzie m.in. gromadził swoje zbiory, podziwiane i opisane przez niderlandzkiego podróżnika-uczonego G. Dousę. Zbiory te przeszły na syna i wkrótce uległy rozproszeniu. <br/><br/>
U progu kariery 11 II 1592 w kościele NMP poślubił Catharinę (1542 – 28 II 1599), córkę ławnika Heinricha Schwarztwalda. Była ona podwójną wdową po rajcy Matthiasie Zimmermannie (zm. 1572) oraz rajcy Michaelu Kerlu (zm. 1586), z którym miała syna [[KERL ERNST, burmistrz Gdańska | Ernesta]], późniejszego burmistrza. Ze względu na wiek małżonki z całą pewnością było to małżeństwo o charakterze politycznym, ułatwiające działalność publiczną, z którego też nie doczekał się potomstwa. 9 X 1600 w kościele NMP poślubił Annę, córkę ławnika Eduarda Blömke (1536–1593), po jego śmierci m.in. właścicielką przyznanego w procesach z rodziną dworu i obecnego [[PARK ORUŃSKI| Parku Oruńskiego]]. Z tego związku pochodziło sześcioro dzieci, dwójka zmarła w niemowlęctwie. Jedyny syn, pierworodny o imieniu po ojcu – Bartholomaeus (17 VIII 1601 – 1661, bezdzietnie), studiował w Lipsku, przebywał jakiś czas w Holandii, był kupcem w Gdańsku, w 1645 ożenił się z Marie, córką kupca Moritza Lange. Z córek: Sophia (14 II 1604 – 1669) poślubiła kupca z Augsburga, Philippa Furtenbacha i tam wyjechała; Barbara (ur. 27 VIII 1609), mimo młodego w chwili śmierci wieku 25 lat zdążyła dwukrotnie wyjść w Gdańsku za mąż, najpierw za Sebastiana Hitfelda, a po jego śmierci za Hinricha Howella; Anna (grudzień 1611 – 1687) poślubiła w kalwińskim [[KOŚCIÓŁ ŚW. PIOTRA I PAWŁA | kościele św. Piotra i Pawła]] Jacoba Schelle, potomka pierwszych dzierżawców majątku [[MŁYNISKA | Młyniska]], urodziła jedenaścioro dzieci. 25 IV 1614 pochowany został w krypcie kościoła NMP. {{author:SK}}[[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]