Tekst źródłowy strony WILLER PETER, architekt, grafik, kartograf

{{web}}
[[File: 1_Peter_Willer.jpg |thumb| Plan i widok Gdańska Petera Willera z 1687]]
[[File: Peter_Willer.JPG |thumb| Płyta nagrobna Petera Willera w kościele św. Jana, 2020]]
[[File: 2_Peter_Weller.JPG |thumb| Herb Petera Willera na płycie nagrobnej w kościele św. Jana, 2020]]
[[File: Lokalizacja_płyty_nr_115_Petera_Willera.jpg |thumb| Lokalizacja płyty nagrobnej nr 115 Petera Wollera w kościele św. Jana]]
'''PETER WILLER''' (Wiehler, Wieler) (pochowany 9 IX 1693?, 4 I 1700? Gdańsk), pochodzący z Harlingen (Fryzja, Holandia) inżynier, architekt, mierniczy, grafik i kartograf, menonita. Od 1651 zatrudniony jako nadworny architekt króla polskiego Jana Kazimierza. Z polecenia króla zbudował kanał opływowy rzeki Długiej do Narwi (szerokości 40 stóp), nazwany później Kanałem Królewskim, co umożliwiło mu wybudowanie obok dworu myśliwskiego, zwanego Dworem Holenderskim, oraz browaru. W Warszawie, obok pałacu królowej Ludwiki Marii, wybudował dom przeznaczony dla rozrywki jej dam dworu oraz młyn wodny. Podczas wojny polsko-szwedzkiej (1655–1660) przebywał w swojej ojczyźnie, kontynuował studia techniczne, zatrudnił się też przy pracach ziemnych związanych z rozbudową Amsterdamu i przy wznoszeniu budowli hydrotechnicznych, nadzorował budowę urządzeń wodnych i wiatraków. <br/><br/>
W Gdańsku od 1660, ożenił się z córką destylatora Petera Kinna, zajął się produkcją wina, jednocześnie aplikując na stanowisko budowniczego miejskiego, podkreślając swe doświadczenie architekta, ze szczególnym uwzględnieniem budowli wodnych i wiatraków. Deklarował też skonstruowanie pogłębiarki o wydajności przeszło 3,5-krotnie większej w stosunku do stosowanych dotąd w Gdańsku (jego urządzenie miało wydobywać 216 barek urobku tygodniowo wobec 60 barek dla sprzętu stosowanego do tej pory). Ponieważ dla [[RADA MIEJSKA | Rady Miasta]] ważnym problemem było pogłębianie stale zapiaszczanego ujścia Wisły – 22 IX 1661 otrzymał posadę na roczny okres próbny, z naciskiem na działania hydrotechniczne w Gdańsku oraz na Żuławach Wiślanych. Po pomyślnym ukończeniu stażu otrzymał posadę budowniczego miejskiego i zarząd Cieślarni ([[OŁOWIANKA | Ołowianka]]) z wynagrodzeniem 1000 guldenów rocznie wraz z dzierżawą majątku i dworu w Stutthofie (Sztutowo).<br/><br/>
W 1669 według jego planów zbudowano w Warszawie tzw. Dwór Gdański, miejsce rezydencji przedstawicieli Gdańska w stolicy. Za jego urzędowania [[SZPITAL MIEJSKI (Lazaret przy Bramie Oliwskiej)| Lazaret przy Bramie Oliwskiej]] zyskał wieżę (1670), zaprojektowany przez niego drewniany szczyt wieży [[KOŚCIÓŁ ŚW. BRYGIDY| kościoła św. Brygidy]] został pokryty miedzianą blachą (1673; kierował tu też pracami naprawczymi po pojawieniu się zarysowania na sklepieniach nawy południowej w 1690), została odnowiona wieża [[KOŚCIÓŁ BOŻEGO CIAŁA (przy ob. ul. 3 Maja)| kościoła Bożego Ciała]] (1694). W latach 1695–1697, według jego projektu, murarz miejski [[RANISCH BARTHEL, murarz miejski| Barthel Ranisch]] wybudował na [[ZAROŚLAK| Zaroślaku Wewnętrznym]] [[KOŚCIÓŁ ZBAWICIELA (I)| kościół Zbawiciela]]. Poza Gdańskiem zbudował m.in. w latach 1681–1683 kościół w Stegnie. Posiadał również prawo prowadzenia prywatnych budów.<br/><br/>
Był autorem wielu rysunków przedstawiających obiekty architektoniczne Gdańska, jak również map miasta. Rysunki obiektów miejskich, wedle stanu sprzed 1655, zamieszczono w postaci 57 sztychów (osoba sztycharza nieznana) w dziele [[CURICKE REINHOLD, historyk, sekretarz Rady Miejskiej, były patron ulicy| Reinholda Curickego]] z 1687. Otrzymał na to zamówienie (i 100 talarów) od Rady Miejskiej, która miała znaczący wpływ na zakres tematyczny ilustracji.<br/><br/>
W 1671, na wniesionym w posagu przez żonę gruncie, na granicy Zaroślaka i [[STARE SZKOTY| Starych Szkotów]], rozpoczął budowę rodzinnego, dwukondygnacyjnego domu, końca budowy nie doczekała jego żona, zmarła 1 VIII 1671. Większość źródeł podaje jako datę jego pochówku 4 I 1700, natomiast według ksiąg rachunkowych opłat za usługi pogrzebowe [[KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA I ŚW. JANA APOSTOŁA | kościoła św. Jana]] z lat 1690–1804 pochowany został 9 IX 1693 w tzw. cichym pogrzebie, jedynie przy dźwięku dzwonu z sygnaturki na dachu kościoła. Z ksiąg grobowych (Steinbücher) tego kościoła wiadomo, że od 1687 był właścicielem płyty nagrobnej nr 115, znajdującej się w miejscu uprzywilejowanym w kościele ewangelickim – bezpośrednio przy filarze, na którym zawieszona była ambona. Płyta (choć część napisów i elementów zdobniczych została zatarta) znajduje się obecnie w nawie głównej kościoła św. Jana.<br/><br/>
W latach 1693–1727 w tej samej kwaterze pochowano jego żonę, syna Gabriela (ur. 1660), od 26 IX 1702 posiadającego kupieckie [[OBYWATELSTWO MIEJSKIE | obywatelstwo Gdańska]] jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli) z żoną, oraz 4 XII 1708 bratanicę Catharinę Elisabeth z mężem (od 11 VI 1695) Carlem Strakowskim (synem [[STRAKOWSKI GEORG, budowniczy| Georga Strakowskiego]]) i ich córką Beate Concordią (chrzest 6 XI 1696 w kościele NMP). {{author: JANSZ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/>

'''Bibliografia:''' <br/>
Archiwum Państwowe w Gdańsku, sygn. 10/352/19-27, Księgi rachunkowe dotyczące opłat za pogrzeby. <br/>
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VI, s. 405.<br/>
Bahr Ernst, ''Willer Peter'', w: Altpreußische Biographie, Bd. 2, Marburg/Lahn, 1967, s. 807–808. <br/>
Blech Ernst, ''Curickes Danziger Prospekte'', Mitteilungen des Westpreußischen Ge-schichtsvereins, Jhrg.2, 1903, H. 2, s. 32-35.<br/>
Jakubowska Bogna, ''Dokumentacja historii majątku Małżewko'', Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie.<br/>
Flis Stanisław, ''Dokumentacja archiwalna a eksploracja archeologiczna w kościele św. Jana w Gdańsku'', w: ''Kościół św. Jana w kręgu kultury sepulkralnej'', red. Jakub Szczepański, Gdańsk 2012.<br/>
Penner H., ''Peter Willer. Ein mennonitischer Baumeister und Kupferstecher in Danzig des 17. Jahrhundert'', „Mennonitische Geschichtsblätter”, N.F., Jg. 27, nr 22, 1970, s. 50–54.<br/>
Weichbrodt Dorothea, ''Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert'', Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 2, 538; 5, 213.