Tekst źródłowy strony GIMNAZJUM AKADEMICKIE

{{paper}}
[[File:Widok na kościół św. Trójcy i klasztor franciszkanów, w którym mieściło się Gimnazjum Akademickie, Der Stadt Dantzigk..., 1687.JPG|thumb|Widok na kościół św. Trójcy<br/>i klasztor franciszkanów,<br/>w którym mieściło się Gimnazjum Akademickie, ''Der Stadt Dantzigk...'', 1687]]
[[File:Rzut poziomy kościoła św. Trójcy i Gimnazjum Akademickiego, Barthel Ranisch, 1695.JPG|thumb|Rzut poziomy kościoła<br/>św. Trójcy i Gimnazjum Akademickiego, Barthel Ranisch, 1695]]
[[File:Tablica__Gimnazjum_Akademickiego.JPG|thumb|Tablica pamiątkowa Gimnazjum Akademickiego przy wejściu do Muzeum Narodowego]]
[[File:Botsack Johann.JPG|thumb|Johann Botsack, rektor Gimnazjum Akademickiego<br/>w latach 1631–1643]]
[[File:Calow Abraham.JPG|thumb|Abraham Calow, rektor Gimnazjum Akademickiego<br/>w latach 1643–1650]]
[[File:Medal portretowy Aegidiusa Straucha, Johann Höhn jr, awers, 1671 .JPG|thumb|Aegidius Strauch, rektor Gimnazjum Akademickiego<br/>w latach 1670–1682, Johann Höhn jr, 1671]]
[[File:Schelwig Samuel.JPG|thumb|Samuel Schelwig, rektor Gimnazjum Akademickiego<br/>w latach 1685–1715]]
[[File: Keckermann Bartholomäus.JPG|thumb|Bartholomäus Keckermann, profesor Gimnazjum Akademickiego<br/>w latach 1602–1609]]
[[File:Gimnazjum_Akademickie.jpg|thumb|Friedrich Christian Bücher (22 V 1651 Schlieben, Saksonia – 18 III 1714 Gdańsk), profesor filozofii, opiekun biblioteki Gimnazjum Akademickiego od 1681]]


'''GIMNAZJUM AKADEMICKIE''' (w 1558 Gymnasium Dantiscanum / Gimnazjum Gdańskie; od 1580 Gymnasium Academicum sive Illustre / Gdańskie Gimnazjum Akademickie), w okresie staropolskim jedna z najznakomitszych protestanckich szkół w Europie. Rozpoczęło działalność 13 VI 1558 w budynku klasztoru franciszkańskiego, przekazanego 30 IX 1555 władzom Gdańska na potrzeby oświaty przez ostatniego gwardiana Jana Rollawa ([[FRANCISZKANIE | franciszkanie]], [[KOŚCIÓŁ I KLASZTOR FRANCISZKANÓW ŚW. TRÓJCY | kościół i klasztor św. Trójcy]]). W pierwszym etapie, do 1580, było typową czteroklasową szkołą średnią o przewadze przedmiotów teologiczno-retorycznych. Obowiązujący program opracował w 1568 trzeci rektor [[FRANCKENBERGER ANDREAS, rektor Gimnazjum Gdańskiego| Andreas Franckenberger]].<br/><br/>
Zamknięta w 1576, w okresie [[WOJNA GDAŃSKA Z KRÓLEM POLSKIM STEFANEM BATORYM | wojny Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym]], otwarta ponownie w 1580 już jako Gimnazjum Akademickie. Był to efekt dążeń od połowy XVI wieku reprezentantów trzech największych miast Prus Królewskich (Gdańska, Torunia i Elbląga) do utworzenia na tym terenie protestanckiego uniwersytetu, przeznaczonego głównie dla mieszczan. Po niepowodzeniu planu skupiono się na przekształceniu trzech istniejących w tych ośrodkach miejskich gimnazjów w placówki akademickie.<br/><br/>
Reforma organizacyjna i programowa zapoczątkowana w Gdańsku w 1580 doprowadziła do powstania Gimnazjum Akademickiego w okresie rektoratu [[FABRICIUS (Schmidt) JAKOB, rektor Gimnazjum Akademickiego | Jakoba Fabriciusa]], reprezentującego wyznanie ewangelicko-reformowane. Umacniające się ambicje uniwersyteckie potwierdzały otwarte w latach  1580–1611 katedry teologii, filozofii, prawa i historii, retoryki, matematyki, medycyny z anatomią ([[KATEDRA ANATOMII GIMNAZJUM AKADEMICKIEGO | katedra anatomii]]), greki, hebrajskiego i języków orientalnych oraz powołany w 1589 lektorat języka polskiego. Wprowadzono też zwyczaje zbliżone do immatrykulacji, przemyślane i publikowane programy. Przedłużono też trwający cztery lata okres kształcenia do sześciu–dziewięciu lat poprzez powołaniu dwóch klas akademickich: secundy i primy, w których prowadzono zajęcia odpowiadające programem uniwersyteckim wydziałom teologii, filozofii, prawa i medycyny, jednak bez możliwości uzyskiwania wyższych tytułów i stopni naukowych. Status absolwentów Gimnazjum można by porównać do obecnych licencjatów. Od schyłku XVI wieku zatrudniono wielu wyróżniających się uczonych, absolwentów uniwersytetów europejskich (głównie niemieckich i niderlandzkich), posiadających stopień doktora. Ułatwieniem miały być przyznawane stypendia i nawiązane jeszcze podczas studiów i peregrynacji akademickich kontakty naukowe oraz wykorzystywanie stale wzbogacanych zbiorów założonej w 1596 [[BIBLIOTEKA MIEJSKA | Biblioteki Rady Miejskiej]].<br /><br /> 
Osiągnięcia związanych z Gimnazjum Akademickim uczniów i profesorów nierzadko weszły na trwałe do dziejów nauki europejskiej z różnych dziedzin wiedzy. Wybitnymi astronomami byli [[HEWELIUSZ JAN, astronom | Jan Heweliusz]] i jego nauczyciel matematyki oraz astronomii [[KRÜGER PETER, astronom, profesor Gimnazjum Akademickiego | Peter Krüger]], [[KÜHN HEINRICH, profesor Gimnazjum Akademickiego | Heinrich Kühn]], który jako pierwszy zastosował geometryczną interpretację liczb zespolonych, udoskonalił rozwiązywanie równań wyższych stopni, opracował prototyp elektroskopowej wagi analitycznej.<br/><br/>
Spośród przyrodników sławni byli Johann Reinhold (1729–1798) i jego syn Georg Adam (1754–1794) Försterowie, którzy podczas wypraw z Jamesem Cookiem w latach 1772–1775 przeprowadzili ważne badania z zakresu biologii mórz tropikalnych; Georg Adam Förster zaliczany jest do czołowych przeddarwinowskich ewolucjonistów na świecie. Pionierskie badania w dziedzinie fizyki prowadził [[GRALATH DANIEL I, burmistrz Gdańska | Daniel Gralath starszy]]. Z grona zatrudnionych w Gimnazjum Akademickim przyrodników [[EICHHORN JOHANN CONRAD, pastor kościoła św. Katarzyny | Johann Conrad Eichhorn]] zapoczątkował mikroskopowe badania pierwotniaków morskich, [[OELHAF JOACHIM, lekarz, profesor Gimnazjum Akademickiego | Joachim Oelhaf]] jako pierwszy przeprowadził w 1613 publiczną sekcję zwłok, Izrael Conradt sformułował pogląd dotyczący krążenia krwi w żywych organizmach.<br/><br/>
Z Gimnazjum związani byli [[FAHRENHEIT DANIEL GABRIEL, fizyk, patron ulicy | Daniel Fahrenheit]] oraz [[CLÜVER PHILIPP (II), geograf, były patron gdańskiej ulicy | Philipp Clüver]], twórca geografii historycznej. Wyjątkowe znaczenie miały poglądy profesora retoryki [[MOCHINGER JOHANN, pastor kościoła św. Katarzyny, profesor Gimnazjum Akademickiego | Johanna Mochingera]], który doceniał znaczenie ergonomii w pracy marynarzy, uwagi o fizjografii Polski [[PATER PAUL, uczony, drukarz | Paula Patera]], dzieła [[KECKERMANN BARTHOLOMÄUS, profesor Gimnazjum Akademickiego | Bartholomäusa Keckermanna]], wybitnego filozofa i polihistora przełomu XVI –XVII wieku, który dążąc do ujednolicenia podstaw geografii, opracował metodę badań rozwiniętą później przez Bernharda Vareniusa i Isaaca Newtona. Interesujące rozprawy dotyczące prawa morskiego opracowali [[CURICKE REINHOLD, historyk, sekretarz Rady Miejskiej, były patron ulicy | Reinhold Curicke]], [[WILLENBERG SAMUEL FRIEDRICH, profesor Gimnazjum Akademickiego  | Samuel Friedrich Willenberg]], [[LENGNICH GOTTFRIED, prawnik, historyk, patron gdańskiej ulicy | Gottfried Lengnich]]. Duży rozgłos zyskały też dzieła historyczne i historiograficzne [[PASTORIUS JOACHIM, uczony, proboszcz kościoła NMP | Joachima Pastoriusa]], [[SCHULTZ JOHANN, profesor Gimnazjum Akademickiego | Johanna Schultza]] (Szołeckiego) i  Gottfrieda Lengnicha.<br /><br />
Zajęcia dydaktyczne w Gimnazjum Akademickim w XVI–XVII wieku odbywały się w małych grupach, często metodą seminaryjną; badania głównie indywidualnie. Dopiero w XVIII wieku organizowano dociekania zespołowe, które przyczyniły się do powołania 23 X 1720 towarzystwa naukowego [[SOCIETAS LITTERARIA CUIUS SYMBOLUM VIRTUTIS ET SCIENTIARUM INCREMENTA | Societas Litteraria]], 2 I 1743 Societas Physicae Experimentalis, przekształconego po 10 latach w [[TOWARZYSTWO PRZYRODNICZE | Towarzystwo Przyrodnicze]]. W siedzibie szkoły, w skrzydle wschodnim dawnego klasztoru franciszkanów, znajdowało się Małe Audytorium Anatomiczne i biblioteka, w skrzydle południowym reprezentacyjne Auditorium Maximum (między innymi sala uroczystości organizowanych przez Radę Miejską) oraz sale wykładowe.<br/><br/>
Pod koniec XVI wieku dobudowano skrzydło zachodnie, przeznaczone – obok sal wykładowych – na mieszkania. Rektor pełnił początkowo obowiązki pastora [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościoła Najświętszej Marii Panny]], w latach 1585–1799 kościoła św. Trójcy, lektor języka polskiego obowiązki kaznodziei [[KOŚCIÓŁ I KLASZTOR FRANCISZKANÓW ŚW. TRÓJCY | kościoła (kaplicy) św. Anny]]. Około 1600, w okresie największego rozkwitu, nauki jednorazowo pobierało 200 osób, w XVIII wieku zaczęło podupadać, w latach 1794–1799 nieobsadzone pozostawało stanowisko rektora. {{author: LM}} <br /><br /> 
W okresie [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1807–1815 | I Wolnego Miasta Gdańska]] wojska francuskie przeznaczyły budynek szkoły na szpital i magazyny, w związku z czym zajęcia odbywały się w domu pastora [[BLECH ABRAHAM FRIEDRICH, pastor | Abrahama Friedrichrektor Gimnazjum Gdańskiego Blecha]] przy St. Trinitatis-Kirchengasse (ul. św. Trójcy). W 1810 zlikwidowano naukę języków orientalnych i starogreckiego, w 1812 teologii, prawa i medycyny. 18 VI 1815 władze pruskie przekształciły ją w sześcioletnią szkołę średnią. 10 XI 1817 połączone ze [[SZKOŁA MARIACKA | szkołą mariacką]], stało się sześcioletnim [[GIMNAZJUM MIEJSKIE | Gimnazjum Miejskim]], z siedzibą początkowo przy Kleine Krämergasse (ul. Podkramarska). <br/><br/>
Przez cały okres działalności do Gimnazjum zapisało się 13 066 uczniów. Najwięcej zapisało się w 1644 – 168, po 1670 liczba ta nie przekraczała rocznie 100, najmniej zapisało się w 1811 – tylko trzech.  W 1580, gdy funkcjonowały jeszcze trzy klasy, uczyło się w Gimnazjum łącznie 122 uczniów, w 1769, przy funkcjonowaniu pięciu klas – 194. Około połowa uczniów pochodziła z Gdańska i najbliższych okolic, pozostali z różnych stron: ze Szkocji, Szwecji, Norwegii, Inflant, Rusi, Litwy, Polski, Pomorza Zachodniego, Węgier, Czech, krajów niemieckich, nawet Francji, Szwajcarii i Włoch.  <br/><br/>
W okresie pełnego rozkwitu nauka w dwóch najstarszych klasach – pierwszej (prima; uczniowie średnio w wieku 17–19 lat) i drugiej (secunda, średnio w wieku 15–18 lat) – trwała po dwa lata, w pozostałych klasach rok, w sumie okres całkowitej edukacji wynosił lat siedem. Najniższą, piątą, klasę rozpoczynano z reguły w wieku około 12 lat, ale przyjmowano i uczniów młodszych (nawet sześcio-siedmioletnich). Od wszystkiego były indywidualne wyjątki. Przy zapisywaniu poddawano uczniów sprawdzianom i kierowano do odpowiednich dla nich klas, nauki nie rozpoczynano więc obligatoryjnie od najniższej, piątej klasy. Zdarzały się wypadki cofnięcia zapisanego już ucznia do szkoły parafialnej lub nauki domowej w celu uzupełnienia koniecznej wiedzy. <br/><br/>
Ostatnim zapisanym 15 VI 1814 uczniem do Gimnazjum Akademickiego (do klasy przedostatniej, secundy) był późniejszy pedagog, 
dr Johann Samuel Hintz (28 VIII 1796 Gdańsk – 8 IX 1867 Gdańsk) (zob. [[HINTZ CARL EDUARD ADALBERT, jubiler | Carl Eduard Hintz]]), zarazem pierwszy absolwent (matura nr 1 w 1818) Gimnazjum Miejskiego. {{author: BŚ}} <br /><br />
{| class="tableGda"
|- 
|+ style="width: 280px" |  Rektorzy Gimnazjum Gdańskiego
|- 
| 1558–1559
| [[HOPPE JOHANN, rektor Gimnazjum Gdańskiego| Johann Hoppe]]
|- 
| 1560–1567
| [[MOLLER HEINRICH, rektor Gimnazjum Gdańskiego | Heinrich Moller]]
|- 
| 1567–1576
| [[FRANCKENBERGER ANDREAS, rektor Gimnazjum Gdańskiego| Andreas Franckenberger]]
|- 
| 1576–1580
| vacat
|- 
| class="authorEgTab" | {{author: MrGl}}
|}
{| class="tableGda"
|-
|+ Rektorzy Gimnazjum Akademickiego
|- 
| 1580–1629
| [[ FABRICIUS (Schmidt) JAKOB, rektor Gimnazjum Akademickiego | dr Jacob Fabricius]]
|- 
| 1631–1643
| [[BOTSACK JOHANN, pastor kościoła NMP, rektor | dr Johann Botsack]]
|- 
| 1643–1650
| [[CALOW ABRAHAM, rektor Gimnazjum Akademickiego | dr Abraham Calow]]
|- 
| 1651–1669
| [[MAUKISCH JOHANN, rektor Gimnazjum Akademickiego | dr Johann Maukisch]]
|- 
| 1670–1682
| [[STRAUCH AEGIDIUS, rektor Gimnazjum Akademickiego | dr Aegidius Strauch]]
|- 
| 1685–1715
| [[SCHELWIG SAMUEL, rektor Gimnazjum Akademickiego, pastor | dr Samuel Schelwig]]
|- 
| 1717–1729
| [[ABICHT JOHANN GEORG, rektor Gimnazjum Akademickiego, pastor | dr Johann Georg Abicht]]
|- 
| 1732–1752
| [[VERPOORTENN ALBERT MENON, rektor Gimnazjum Akademickiego | dr Albert Menon Verpoortenn]]
|- 
| 1753–1769
| [[BERTLING ERNST AUGUST, rektor Gimnazjum Akademickiego | dr Ernst August Bertling]]
|- 
| 1770–1794
| [[VERPOORTENN WILHELM PAUL, rektor Gimnazjum Akademickiego | dr Wilhelm Paul Verpoortenn]]
|- 
| 1799–1809
| [[GRALATH DANIEL II, rektor Gimnazjum Akademickiego | dr Daniel Gralath]]
|- 
| 1810–1811
| [[RINCK FRIEDRICH THEODOR, rektor Gimnazjum Akademickiego | dr Friedrich Theodor Rinck]]
|- 
| style="vertical-align:top" | 1812–1813
| style="vertical-align:top" | Nicolaus Gottfried Christian Eckermann <br />(1784 – 13 III 1813 Gdańsk, <br /> profesor łaciny i greki, zmarł na tyfus)
|- 
| 1814–1817
| [[EWERBECK CHRISTIAN GOTTFRIED, rektor Gimnazjum Akademickiego | Christian Gottfried Ewerbeck]]
|-
|  class="authorEgTab" | {{author: MrGl}}
|}
{| class="tableGda"
|- 
|+ style="width: 400px" | Lektorzy języka polskiego w Gimnazjum Akademickim 
|- 
| 1589–1592 
| [[RYBIŃSKI JAN, profesor języka polskiego Gimnazjum Akademickiego, patron ulicy | Jan Rybiński]]
|- 
| 1592–1598
| Adam Krüger 
|- 
| 1598–1601 
| [[VOLCKMAR NICOLAUS, kaznodzieja, pedagog | Nicolaus Volckmar]]
|- 
| 1604–1612
| Jan Karol Milewitamus 
|- 
| 1623–1630 
| [[KOLUMNA ALEKSANDER, lektor języka polskiego | Aleksander Kolumna]] 
|- 
| 1630–1633 
| [[DEYK MARTIN, lektor języka polskiego | Martin Deyk]]
|- 
| 1633–1644 
| [[GULIŃSKI JAN, lektor języka polskiego | Jan Guliński (Sniatowski)]]
|- 
| 1655–1656 
| Henryk Gülich 
|- 
| 1656–1679 
| Jakub Praetorius
|- 
| 1678–1690 
| [[ŁAGANOWSKI STEPHANI JAN, nauczyciel języka polskiego w Gimnazjum Akademickim | Stephani Jan Łaganowski]] 
|- 
| 1691–1693 
| [[WOYNA JAN KAROL, lektor języka polskiego | Jan Karol Woyna]]
|- 
| 1694
| Jan Weber
|- 
| 1694–1698 
| Daniel Scheller
|- 
| 1698–1709 
| Piotr Michaelis
|- 
| 1709–1729 
| [[WASZETA JĘDRZEJ, lektor języka polskiego | Jędrzej Waszeta]] 
|- 
| 1730–1734 
| [[ŚWIETLICKI PAUL, pastor kościoła św. Jana | Paul Świetlicki]] 
|- 
| 1735–1737 
| [[GODLEWSKI JAN JERZY, lektor języka polskiego  | Jan Jerzy Godlewski]]
|- 
| 1737–1773 
| [[DUCHNA JAN, lektor języka polskiego | Jan Duchna]]
|- 
| 1773–1785 
| [[GUZOWIUS JOHANN GOTTFRIED, lektor języka polskiego | Johann Gottfried Guzowius]] 
|- 
| 1786–1795 
| [[LEHMANN JOHANN WILHELM, lektor języka polskiego | Johann Wilhelm Lehmann]]
|- 
| 1796–1797 
| Matthias Crispin 
|- 
| 1798–1817 
| [[MRONGOWIUSZ KRZYSZTOF CELESTYN, kaznodzieja, językoznawca, patron ulicy | Krzysztof Celestyn Mrongowiusz]] 
|- 
| class="authorEgTab" | {{author: MrGl}}
|}
{| class="tableGda" 
|- 
|+ Liczba uczniów zapisanych do Gimnazjum Akademickiego w latach 1798–1814
|- 
! Rok
! Liczba zapisanych uczniów 
|- 
| 1798	
| 28
|- 
| 1799
| 22
|- 
| 1800
| 20
|- 
| 1801
| 30
|- 
| 1802
| 12
|- 
| 1803
| 23
|- 
| 1804
| 22
|- 
| 1805
| 19
|- 
| 1806
| 28
|- 
| 1807
| 8
|- 
| 1808
| 24
|- 
| 1809
| 20
|- 
| 1810
| 58
|- 
| 1811
| 3
|- 
| 1812
| 9
|- 
| 1813
| 4
|- 
| 1814
| 6
|- 
| class="authorEgTab" | {{author: RED}}
|} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]]