Tekst źródłowy strony HEWELIUSZ JAN, astronom

{{paper}}
 [[File:Jan_Heweliusz_1.png|thumb| Jan Heweliusz, 1668, Albert Visscher na podstawie [[STECH ANDREAS, malarz| Andreasa Stecha]]]]
[[File:2_Johannes_Hevelius.PNG|thumb|Jan Heweliusz, 1677, portret autorstwa [[SCHULTZ DANIEL jr, artysta malarz | Daniela Schultza]]]]
[[File:Popiersie Jana Heweliusza, André Le Brun, 1788.JPG|thumb|Popiersie Jana Heweliusza, wykonane przez André Le Brunz w 1786]]
 [[File:2_Jan_Heweliusz.jpg|thumb|Popiersie Jana Heweliusza wykonane przez André Le Brun, po raz drugi odlane w 1788 i darowane Gdańskowi w 1790 przez polskiego króla Stanisława Augusta (na cokole dedykacja dla Gdańska), granitowy postument (u dołu) ofiarował [[WEICKHMANN JOACHIM WILHELM, burgrabia gdański | Joachim Wilhelm Weickhmann]]; zaginiony rysunek rajcy Starego Miasta Gdańska Johanna Ernsta Schmidta (1731–1808)]]
[[File:Akt nadania Janowi Heweliuszowi godności członka honorowego Królewskiego Towarzystwa Naukowego w Londynie, 1664.JPG|thumb|Akt nadania Janowi Heweliuszowi godności członka honorowego Królewskiego Towarzystwa Naukowego <br/> w Londynie, 1664]]
[[File:5_Jan_Heweliusz.png|thumb|Obserwatorium astronomiczne Jana Heweliusza przy ul. Korzennej, 1673]]
[[File:Heweliusz_Jan.png|thumb|Jan Heweliusz przy pracy, 1673]]
[[File:6_Jan_Heweliusz.jpg|thumb|Jan Heweliusz przy pracy z kwadrantem azymutowym, 1673]]
[[File:7_Jan_Heweliusz.png|thumb|Frontyspis wydanego przez [[STOLLE JOHANN ZACHARIAS, drukarz| Johanna Zachariasa Stolle]] dzieła Jana Heweliusza, ''Firmamentum Sobiescianum, sive Uranographia'': astronom prezentuje do zatwierdzenia Uranii (muzie astronomii), poprzednim badaczom i odkrytym już gwiazdozbiorom (pod postacią zwierząt) własne odkrycia, w prawym ręku trzyma Tarczę Sobieskiego, w lewej Sekstans, za nim biegną, również pod postacią zwierząt, gwiazdozbiory Jaszczurka, Lisek z Gąską; Mały i Wielki Pies, Mały Lew, Ryś, Cerber (trójgłowy wąż); u dołu z prawej widok Gdańska]]
[[File:Medal upamiętniający Jana Heweliusza, Arvid Karlsteen, awers i rewers, 1687.JPG|thumb|Medal upamiętniający Jana Heweliusza, Arvid Karlsteen, awers i rewers, 1687]]
[[File:Freitag rzeźbiący popiersie Heweliusza, Wilhelm August Stryowski, około 1860.JPG|thumb|''Freitag rzeźbiący popiersie Heweliusza'',  [[STRYOWSKI WILHELM AUGUST, artysta malarz, patron gdańskiej ulicy| Wilhelm August Stryowski]], około 1860]]
[[File: Tablica_Jana_Heweliusza_1911.jpg |thumb| Tablica upamiętniająca Jana Heweliusza, odsłonięta w 1911 w Ratuszu Starego Miasta, stan z 2023]]
[[File: Tablica_Jana_Heweliusza_1987.jpg |thumb| Tablica z 1987 na rogu ul. Heweliusza i ul. Korzennej, gdzie wedle ówczesnej wiedzy miał się znajdować dom astronoma]]
[[File:Heweliusz_Jan_księgozbiór-Pracownia.jpg|thumb|Herb Jana Heweliusza]]

'''JAN HEWELIUSZ''' (Johann / Hans Hewelcke / Hövelke / Höfelcke; Johannes Hefelke / Hevelius; 28 I 1611 Gdańsk – 28 I 1687 Gdańsk), astronom, browarnik. Pochodził z rodziny przybyłej do Gdańska z okolic Hamburga; pierwszym notowanym przedstawicielem w Gdańsku był Heinrich Havelke (zm. 1434 Gdańsk). Tradycje piwowarstwa w rodzinie Heweliuszów sięgały jego pradziadka Nickla, właściciela browaru u zbiegu 4. Damm (ul. Grobla IV) i Häkergasse (ul. Straganiarska). Syn Abrahama (1576–1649), browarnika, członka [[TRZECI ORDYNEK | Trzeciego Ordynku]], i Korduli z Heckerów (1592–1653); urodzony w domu przy 4. Damm 7 (ul. Grobla IV); miał pięć młodszych sióstr (zob. [[ERBEN BALTHASAR JOHANN, kompozytor | Balthasar Johann Erben]]).<br/><br/>
Od 1618 uczeń [[GIMNAZJUM AKADEMICKIE | Gimnazjum Akademickiego]], w 1622 immatrykulowany na uniwersytet w Królewcu. Od 1627 kontynuował naukę w Gdańsku; zainteresowanie naukami ścisłymi i astronomią rozwijał pod wpływem [[KRÜGER PETER, astronom, profesor Gimnazjum Akademickiego | Petera Krügera]]. W 1630 studiował prawo na uniwersytecie w Lejdzie, w 1631 przebywał w Anglii i Francji, nawiązując bliższe kontakty z takimi uczonymi, jak Pierre Gassendi, Marin Mersenne i Athanasius Kircher. Od 1634 w Gdańsku; 21 III 1635 poślubił Catharinę Elisabethę z domu Rebeschke (1613–1662), która wniosła w posagu browar i dwa domy przy Pfefferstadt (ul. Korzenna 47 i 48), gdzie zamieszkali (mowę na jej pogrzebie wygłosił pastor kościoła NMP [[DILGER NATHANAEL, pastor kościoła NMP | Nathanael Dilger]]). Po śmierci ojca odziedziczył dom i browar przy Pfefferstadt (ul. Korzenna 49), po śmierci matki – browar przy Jopengasse (ul. Piwna). Od 1636 członek, a od 1643 starszy cechu browarników ([[BROWARY | browary]], [[CECHY, XIV–XVIII wiek | cechy]]). W 1641 [[ŁAWA MIEJSKA | ławnik]] Starego Miasta, od 1651 [[RADA MIEJSKA | rajca]]. W latach 1660, 1669 i 1679–1686 rzecznik Rady Starego Miasta. Z ramienia Rady Głównego Miasta pełnił funkcję inspektora cechów wiadrowników, skrzyniarzy, szklarzy, piwowarów, kramarzy i rzeźników. <br /><br /> 
Uznanie międzynarodowe, udokumentowane między innymi członkostwem w londyńskim [[GDAŃSCY CZŁONKOWIE „THE ROYAL SOCIETY”. | Królewskim Towarzystwie „The Royal Society”]] (dyplom z 11 V 1664), przyniosły mu prace astronomiczne. Pierwsze obserwatorium na poddaszu jednego z domów przy Pfefferstadt powstało na początku lat 40., drugie – jedno z największych w ówczesnej Europie – 10 lat później na dachach trzech sąsiadujących kamienic przy tej samej ulicy. Wyposażał swoje obserwatoria w instrumenty wykonywane samodzielnie lub pod swoim kierunkiem, także kupowane u innych wytwórców. Do najważniejszych instrumentów służących do pomiarów pozycyjnych zalicza się: dwa wielkie kwadranty azymutalne (promień 1,4 i 1,9 m), wielki sekstans (promień 1,7 m) i wielki oktant (promień 2,5 m) – wszystkie mosiężne, bez celownic optycznych. Do innych obserwacji służyły teleskopy, z których największy miał długość 39 m. Wśród znaczących jego osiągnięć w dziedzinie konstrukcji innych przyrządów należy wymienić polemoskop (prototyp peryskopu) i – niezależne od Christiaana Huygensa – prace nad mechanizmem zegara wahadłowego. Był też współodkrywcą wiekowych zmian deklinacji magnetycznej; wykonywał jej pomiary w Gdańsku kilkakrotnie w latach 1628–1682. <br /><br />
Pierwszy systematyczny program badawczy Heweliusza zaowocował dziełem ''Selenographia'' (''Selenografia'', 1647), zawierającym mapy Księżyca, nomenklaturę księżycową, opis libracji optycznej Księżyca i atlas jego faz. Wyniki bardziej szczegółowych badań nad libracją przedstawił w traktacie ''De motu Lunae libratorio'' (''O ruchu libracyjnym Księżyca'', 1654). Był zaangażowany w prowadzoną przez astronomów europejskich dyskusję na temat charakterystycznego wyglądu Saturna, co zaowocowało pracą ''Dissertatio de nativa Saturni facie'' (''Rozprawa o rzeczywistej postaci Saturna'', 1656), jednakże zagadkę pierścienia planety wyjaśnił trzy lata później Huygens. Własne obserwacje przejścia Merkurego na tle tarczy Słońca 3 V 1661 opisał w rozprawie ''Mercurius in sole visus'' (''Merkury widoczny na Słońcu'', 1662), publikując je z otrzymanymi z Anglii, bardzo ważnymi dla astronomii XVII wieku, wynikami spostrzeżeń Jeremiaha Horrocksa, dotyczącymi przejścia Wenus na tle Słońca z 1639.<br/><br/>
Rezultaty własnych obserwacji komet (kilka z nich odkrył), opisy historycznych pojawień 250 komet i rozważania o ich naturze zawarł w dziele ''Cometographia'' (''Kometografia'', 1668). Prezentacji obserwatorium i instrumentów oraz opisom obserwacji Heweliusza poświęcone są ''Machinae coelestis pars prior'' (''Machiny nieba część pierwsza'', 1673) i ''Machinae coelestis pars posterior'' (''Machiny nieba część druga'', 1679). 26 IX 1679 domy Heweliusza wraz z obserwatorium strawił pożar. Odbudował obserwatorium, ale już nie udało mu się osiągnąć dawnej świetności pod względem wyposażenia. Wcześniej, bo 26 V 1679, odwiedził go Edmond Halley, który podczas ponadmiesięcznego pobytu potwierdził dokładność astrometrycznych pomiarów Heweliusza, oddalając zarzuty stawiane przez Roberta Hooke’a i Johna Flamsteeda. Wydarzenia te Heweliusz przedstawił w książce pod znamiennym tytułem ''Annus climactericus'' (''Rok zwrotny'', 1685). Katalog ponad 1500 gwiazd, z których współrzędne blisko 500 jako pierwszy wyznaczył, oraz atlas nieba, przedstawiający 56 konstelacji – ''Prodromus astronomiae'' (''Zwiastun astronomii'') i ''Firmamentum Sobiescianum, sive Uranographia'' (''Firmament Sobieskiego, czyli Uranografia'') – przygotowała do druku i wydała u [[STOLLE JOHANN ZACHARIAS, drukarz| Johanna Zachariasa Stolle]] w 1690 jego druga żona 
[[KOOPMAN-HEWELIUSZ KATHERINA ELISABETH | Katherina Elisabeth Koopman]], którą poślubił w 1663 i której udział w obserwacjach astronomicznych uwiecznił w tekście i na rycinach ''Machinae coelestis pars prior''. W katalogu i atlasie wyodrębnił dziewięć nowych gwiazdozbiorów: Tarczę Sobieskiego, Rysia, Sekstans, Jaszczurkę, Małego Lwa, Liska z Gęsią, Mały Trójkąt, Cerbera i Górę Menal; sześć pierwszych pozostaje w użyciu w astronomii współczesnej. Łącznie jego publikacje naukowe zamykają się w liczbie 21 druków zwartych (książki, publikowane listy) i ponad 30 artykułów (w takich czasopismach jak „Acta Eruditorum” i „Philosophical Transactions”). <br /><br /> 
Dbał bardzo o wysoką jakość edytorską swoich dzieł, uważany jest za jednego z najważniejszych twórców wizualnego języka prezentacji treści naukowych w XVII wieku. Przygotowując ilustracje, współpracował z [[BOY ADOLF, malarz | Adolfem Boyem]], [[STECH ANDREAS, malarz | Andreasem Stechem]] i [[FALCK JEREMIASZ, miedziorytnik, rytownik, patron ulicy | Jeremiaszem Falckiem]], a także Francisem Allenem, Izaakiem Saalem, Lambertem Visscherem, Johannem Bensheimerem i Charlesem de La Haye; niektóre ryciny wykonywał samodzielnie.<br/><br/>
Początkowo prace drukował w gdańskich oficynach [[HÜNEFELD ANDREAS,  drukarz | Andreasa Hünefelda]], [[MÜLLER ANDREAS JULIUS, introligator, drukarz | Andreasa Juliusa Müllera]] i [[REINIGER SIMON sen., drukarz | Simona Reinigera sen.]] ([[DRUKARSTWO I DRUKARNIE | drukarstwo i drukarnie]]). Po uzyskaniu 3 II 1662 od króla polskiego Jana Kazimierza przywileju prowadzenia własnej drukarni, następne dzieła wydawał u siebie; drukarnią umieszczoną w jednym z jego domów kierował [[REINIGER SIMON jr, drukarz | Simon Reiniger jr.]] W 1662 cesarz Leopold I przyznał mu przywilej, chroniący jego wydawnicze prawa na terytorium cesarstwa.<br/><br/>
Od 1664 przez osiem lat otrzymywał od króla Francji Ludwika XIV roczną pensję; uzyskał też od niego jednorazową dotację po spłonięciu obserwatorium. W 1677 król polski Jan III Sobieski zwolnił małżeństwo Heweliuszów z płacenia podatków związanych z warzeniem i sprzedażą piwa oraz przyznał Heweliuszowi roczną pensję; król wspierał również finansowo odbudowę zniszczonego obserwatorium i pośmiertne wydanie katalogu gwiazd i atlasu nieba.<br/><br/> 
Jego pierwsze małżeństwo było bezdzietne, z drugiego miał czworo dzieci: Johanna Adeodatusa (1664–1665); Katherinę Elizabethę (1666–1745; żona rajcy Głównego Miasta, Ernesta Langego); Julianę Renatę (1668–1707; żona łowczego Dietricha Mathiasa von Henrichsen); Florę Konstancję (1672–1734; żona rajcy Karla Adolfa Ferbera). Pochowany w [[KOŚCIÓŁ ŚW. KATARZYNY ALEKSANDRYJSKIEJ | kościele św. Katarzyny]], mowę pogrzebową wygłosił pastor tego kościoła [[BARTH ANDREAS, pastor kościołów św. Bartłomieja i św. Katarzyny | Andreas Barth]]. Po śmierci drugiej żony Heweliusza spuścizna po nim (instrumentarium, biblioteka, zbiór płyt miedziorytniczych) uległa rozproszeniu i nierzadko zniszczeniu. Zachowała się obszerna korespondencja (około 2800 listów), zebrana przez Heweliusza z myślą o druku. Obecnie Heweliusz jest uważany za najwybitniejszego po Mikołaju Koperniku astronoma działającego na ziemiach polskich. {{author: JaWo}} <br /><br /> 
W 1780 na filarze nad jego grobem w kościele św. Katarzyny umieszczono epitafium z popiersiem, fundatorem był prawnuk [[DAVISSON DANIEL GOTTLIEB, kupiec | Daniel Gottlieb Davisson]], w marmurze wyrzeźbił je Wilhelm Christian Meyer. W 1786 popiersie Heweliusza (dłuta Andrego Le Bruna) ustawiono w Sali Rycerskiej Zamku Królewskiego w Warszawie, w 1787 w Gdańsku obchodzono stulecie jego śmierci. W 1790 król polski Stanisław August Poniatowski przekazał Radzie Starego Miasta Gdańska popiersie Jana Heweliusza ([[HENNIG-HENNINSKI FRIEDRICH ERNST, dyplomata| Friedrich Ernst Hennig-Henninski]]), z kolei 6 V 1798 ofiarowano je [[TOWARZYSTWO PRZYRODNICZE | Towarzystwu Przyrodniczemu]] (zachowało się w zbiorach gdańskiego [[MUZEUM NARODOWE | Muzeum Narodowego]]).<br/><br/>
W 1859 [[FREITAG RUDOLF, artysta plastyk | Rudolf Freitag]] wykonał gipsowy model pomnika Heweliusza, planowany do ustawienia w [[BŁĘDNIK, ogród (przy Bramie Oliwskiej) | Błędniku, ogrodzie przy Bramie Oliwskiej]], powołano Verein für das Hevelius-Denkmal (Towarzystwo Budowy Pomnika Heweliusza), nie zebrano jednak funduszy. Jego imię otrzymało jedno ze wzgórz w [[PARK JAŚKOWEJ DOLINY | Parku Jaśkowej Doliny]]. W 1889 przy Pfefferstadt (ul. Korzenna 53 i 54) zainstalowano tablicę pamiątkową. Od 1894 jego imię (Heveliusplatz) nosił dawny Zuchthausplatz (pl. [[DOM POPRAWY | Domu Poprawy]]), w 1945 przemianowany na pl. Obrońców Poczty Polskiej – nazwę przeniesiono wówczas na dotychczasową Baumgartsche Gasse (ul. Heweliusza). Jego płaskorzeźbowy wizerunek umieszczono w wykuszu na elewacji [[BUDYNEK ODDZIAŁU OKRĘGOWEGO NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO | budynku banku]] przy ul. Okopowej 1 (wraz z innym zasłużonymi dla Gdańska postaciami). W 1911 władze miasta poleciły umieszczenie poświęconej mu tablicy w [[RATUSZ STAREGO MIASTA | Ratuszu Starego Miasta]] (zachowana). <br /><br /> 
Imię Heweliusza nosiło w XIX wieku kilka statków gdańskich armatorów. W XX wieku drobnicowiec typu B-516, zbudowany w roku 1962 w Stoczni im. A. Warskiego w Szczecinie (do 1987 pływał w Polskich Liniach Oceanicznych (PLO)), prom kolejowo-samochodowy typu [[RO-RO | ro-ro]], zbudowany dla PLO w 1977 w stoczni w Norwegii (zatonął w katastrofie 14 I 1993 u wybrzeża Rugii), okręt hydrograficzny zbudowany w [[STOCZNIA PÓŁNOCNA IM. BOHATERÓW WESTERPLATTE | Stoczni Północnej]], od 1982 pozostający w służbie Marynarki Wojennej. <br/><br/>
12 V 1973 jego imię otrzymała [[SZKOŁA PODSTAWOWA NR 71 | Szkoła Podstawowa nr 71]] przy ul. Zgody na Przymorzu (wraz pomnikiem autorstwa Wiesława Pietronia). W 1973 i w 2004 odsłonięto na Starym Mieście dwa kolejne pomniki ([[POMNIK JANA HEWELIUSZA (skwer przy Wielkim Młynie)| pomnik Jana Heweliusza]]). W Gdańsku od 1979 istnieje hotel Heweliusz ([[HOTELE| hotele]]). W 1987 upamiętniono go tablicą z brązu na rogu ul. Heweliusza i Korzennej (gdzie wedle ówczesnej wiedzy miał się znajdować dom astronoma), w  2011 pamiątkową tablicą uczczono nadanie jego imienia Gimnazjum nr 2 przy ul. Kartuskiej, w 2011 stał się patronem jednego z krytych dziedzińców Gmachu Głównego Politechniki Gdańskiej, z portretem we wnęce.<br /><br /> 
Rok 1987 UNESCO ogłosiło Rokiem Jana Heweliusza, 29 I 1987 (z okazji 300-lecia śmierci) w Ratuszu Starego Miasta odbyło się uroczysta inauguracja obchodów przygotowanych przez społeczny komitet z prof. [[SZEWALSKI ROBERT, rektor Politechniki Gdańskiej| Robertem Szewalskim]] na czele, z udziałem między innymi władz miasta i przedstawicieli gdańskiego Kościoła. Na budynku przy ul. Korzennej przewodniczący Miejskiej Rady Narodowej Jan Lewiński odsłonił pamiątkową tablicę z napisem: W TYM MIEJSCU STAŁY / DOMY OBSERWATORIUM / NAJSŁYNNIEJSZEGO / PO MIKOŁAJU KOPERNIKU / ASTRONOMA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ / JANA HEWELIUSZA / 28 I 1611 – 28 I 1687 / TWÓRCY DZIEŁ: / SELENOGRAPHIA – 1647 / COMETOGRAPHIA – 1668 / MACHINA COELESTIS – 1673-1679 / PRODROMUS ASTRONOMIAE – 1690 / CZŁONKA KRÓLEWSKIEGO / TOWARZYSTWA NAUKOWEGO / W LONDYNIE CIESZĄCEGO SIĘ / OPIEKĄ KRÓLÓW POLSKI / I FRANCJI ŁAWNIKA I RAJCY / STAREGO MIASTA / W TRZECHSETNĄ ROCZNICĘ / ŚMIERCI ASTRONOMA / SPOŁECZEŃSTWO GDAŃSKA <br /><br /> 
6 VII 1987 w Ratuszu Starego Miasta otwarto poświęconą Heweliuszowi wystawę, zorganizowaną przez [[MUZEUM HISTORYCZNE MIASTA GDAŃSKA | Muzeum Historyczne Miasta Gdańska]] i [[POLSKA AKADEMIA NAUK BIBLIOTEKA GDAŃSKA | Bibliotekę Gdańską Polskiej Akademii Nauk]] (PAN BG), w 1987 ustanowiono Nagrodę Naukową Miasta Gdańska im. J.H. ([[NAGRODY MIASTA GDAŃSKA: KULTURALNE I NAUKOWE | nagrody miasta Gdańska]]), w 1988 jego imię otrzymał [[BROWAR W KUŹNICZKACH | browar w Kuźniczkach]], produkujący piwo Heweliusz, w 2009 – gdańska [[SZKOŁA PODSTAWOWA NR 55 | Szkoła Podstawowa nr 55]] (Nowy Port), w 2011 Gimnazjum nr 2 (Siedlce, ul. Kartuska), jego imię nosił również istniejący do 2005 gdański Zespół Szkół Poligraficznych i Ogólnokształcących, na [[GRODZISKO | Grodzisku]] funkcjonuje naukowe centrum [[HEVELIANUM, centrum nauki | Hewelianum]]. 23 V 2009 w [[PARK NADMORSKI IM. RONALDA REAGANA| Parku im. Ronalda Reagana]] z inicjatywy [[FUNDACJA WSPÓLNOTA GDAŃSKA | Fundacji Wspólnota Gdańska]] odsłonięto jego popiersie, autorstwa Mariusza Otta, jako część wystawy stałej "Wielcy Gdańszczanie".<br/><br/>
Rok 2011 Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił Rokiem Jana Heweliusza (Rada Miasta Gdańska przyjęła taką uchwałę już 21 I 2010). Inauguracja obchodów odbyła się 28 I 2011 w [[RATUSZ GŁÓWNEGO MIASTA | Ratuszu Głównego Miasta]], a PAN BG zorganizowała jednodniową wystawę oryginałów jego dzieł. 3 X 2011 w południowym dziedzińcu Politechniki Gdanskiej odsłonięto relief z portretem Jana Heweliusza, autorstwa Roberta Kai, oraz obrotową mapę nieba. Z okazji jubileuszu wybito [[MEDAL 400 ROCZNICA URODZIN JANA HEWELIUSZA | medal upamiętniający 400 rocznicę urodzin astronoma]], Browar Amber w Bielkówku wyprodukował piwo Johannes. 22 VIII 2011 członkowie 28. Ekspedycji na Międzynarodową Stację Kosmiczną (ISS) przekazali z kosmosu pozdrowienia dla mieszkańców Gdańska, wspominając dokonania Heweliusza. Od końca XX wieku funkcjonuje pociąg pośpieszny Jan Heweliusz.<br/><br/>
Na [[PLAC ZEBRAŃ LUDOWYCH | Placu Zebrań Ludowych]] w latach 2005–2006 odbywał się kwietniowy Międzynarodowy Festiwal Piwa im. Jana Heweliusza. Organizowane są Regaty Heweliusza, w 2011 Polskie Forum Astronomiczne realizowało Projekt Hevelius, amatorską wyprawę balonową na wysokość ponad 20 km. 19 VIII 2014 chińska rakieta wyniosła na orbitę polskiego sztucznego satelitę naukowego noszącego imię Heweliusz, z umieszczonym logo Gdańska. {{author: BŚ}}<br/><br/>
Od 8 XI 2010 jego imię nosi gdański tramwaj typu Pesa Swing 120NaG nr 1013, od 30 III 2011 tramwaj tego typu nr 1022 nosi imię Elżbiety Koopman. {{author: JANSZ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]