Tekst źródłowy strony ZDEB JAN KAROL, komandor podporucznik

{{paper}}
'''JAN KAROL ZDEB''' (22 V 1887 Bielsko, obecnie Bielsko-Biała – 11 I 1940 Stutthof), komandor podporucznik, wykładowca szkół morskich. Syn Jakuba i Zofii z domu Bobrek. Po ukończeniu szkoły powszechnej, jako najzdolniejszy uczeń, został przyjęty do Szkoły Technicznej Marynarki Wojennej (MW) Austro-Węgier w Puli (obecnie Chorwacja), zdobywając tam 15 IX 1905 zawód elektrotechnika-mechanika. Od 1905 w służbie zawodowej w MW Austro-Węgier na Morzu Adriatyckim, m.in. w 1906 na okręcie „Georg”, w latach 1906–1908 na okrętach: „Wien” i „Budapest”. Od 16 IX 1907 do 1 VI 1909 zajmował się w Puli instalacją sieci elektrycznych i baterii akumulatorów na okrętach i okrętach podwodnych. Od czerwca 1909 do 1 X 1912 kierownik działu elektrycznego i pomocnik przy silnikach spalinowych okrętu podwodnego „U-25”, następnie do 1 VII 1913 oficer mechanik i kierownik elektrotechniki na okręcie „Kaiserin Elisabeth”. Do 1 XIII 1913 pracował w warsztatach elektrotechnicznych w Arsenale Marynarki Wojennej w Puli, od 1 XII 1913 do 1 XII 1917 kierownik działu elektrotechnicznego i motorów napędowych na pancerniku „Viribus Unitis”. Od 1 XII 1917 do 1 XI 1918 był inżynierem ruchu (szefem technicznym) w Dowództwie Okrętów Podwodnych Austro-Węgier.<br/><br/>
Od 1 XII 1918 oficer zawodowy Polskiej MW, służył na jednostkach flotylli rzecznej w Toruniu, odszedł w stan spoczynku 30 IV 1927 jako komandor podporucznik. M.in. od 1 XII 1918 do 23 I 1920 referent do spraw ruchu technicznego Sekcji Marynarki Wojennej, od 24 I 1920 członek komisji odbiorczej do spraw zakupu materiałów Sekcji Technicznej, od 1 IV 1922 szef Służby Technicznej Flotylli Wiślanej, od 16 lutego do 16 kwietnia 1923 wykładowca w Szkole Marynarzy Specjalistów w Świeciu, następnie krótko pełnił obowiązki szefa Służby Technicznej Flotylli Wiślanej. Od 8 X1923 do maja 1926 kierownik Wydziału Mechanicznego Szkoły Specjalistów Morskich (SSM) i wykładowca w Oficerskiej Szkole Marynarki Wojenne. Od 9 V 1926 w Dywizjonie Ćwiczebnym jako oficer mechanik na ORP „Generał Haller”. W październiku tegoż roku ponownie odkomenderowany jako wykładowca do SSM. W związku z otrzymanym 2 III 1927 dyplomem mechanika I klasy, 23 marca tegoż roku awansowany na stanowisko kierownika portu i inspektora technicznego Żeglugi Wisła – Bałtyk sp. z o.o. w Tczewie.<br/><br/>
Od 1 VIII 1928 pracował początkowo jako urzędnik kontraktowy w [[RADA PORTU I DRÓG WODNYCH W II WOLNYM MIEŚCIE GDAŃSKU | Radzie Portu i Dróg Wodnych]] (RPiDW) w [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II Wolnym Mieście Gdańsku]] (WMG), następnie inspektor techniczny. Zamieszkał we Wrzeszczu, przy Lindenstraße 6 (ul. Lipowa). Był aktywnym działaczem gdańskiej Polonii. Należał do [[GMINA POLSKA | Gminy Polskiej]], był także długoletnim prezesem Towarzystwa Byłych Powstańców i Wojaków, Stowarzyszenia Byłych Oficerów Rezerwistów, opiekunem stowarzyszenia [[GDAŃSKA MACIERZ SZKOLNA (1921–1939) | Gdańskiej Macierzy Szkolnej]], Związku Harcerstwa Polskiego. Przed wybuchem II wojny światowej prowadził szkolenia pracowników Poczty Polskiej (zob. [[OBRONA POCZTY POLSKIEJ 1 IX 1939 | obrona Poczty Polskiej]]). Od rządu II Rzeczypospolitej Polskiej (RP) otrzymał tajne zlecenie opracowania projektu i wykonania instalacji elektrycznych w Wojskowej Składnicy Tranzytowej na [[WESTERPLATTE | Westerplatte]]. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. W 1939 – mimo otrzymania od znajomej niemieckiej rodziny Thamm ostrzeżenia o grożącym mu niebezpieczeństwie aresztowania – pozostał w Gdańsku.  <br/><br/>
25 VIII 1939 około godziny 8.30 aresztowany w czasie pełnienia obowiązków służbowych na polecenie radcy dr. Rudolfa Trögera, szefa gdańskiego Gestapo, i dostarczony do siedziby Prezydium Policji w Gdańsku. Zwolniony po interwencji komisarza generalnego RP ([[KOMISARIAT GENERALNY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ W II WMG | Komisariat Generalny RP w II WMG]]), następnego dnia ponownie aresztowany razem z [[ZIÓŁKOWSKI TADEUSZ BONIFACY, kapitan żeglugi wielkiej | kmdr. Tadeuszem Ziółkowskim]] z powodu niewyrażenia zgody na wpuszczenie do portu pancernika [[SCHLESWIG-HOLSTEIN, okręt | „Schleswig-Holstein”]]. Podjęte przez komisarza generalnego RP w Gdańsku [[CHODACKI MARIAN, komisarz generalny RP, patron ulicy | Mariana Chodackiego]] starania wymiany za szpiega niemieckiego, zakończyły się niepowodzeniem. Przetrzymywany w gdańskim więzieniu przy Schießstange (ul. Kurkowa, [[ARESZT ŚLEDCZY W GDAŃSKU | Areszt Śledczy]]), jesienią 1939 pracował w niemieckim gospodarstwie rolnym na Żuławach, następnie przetrzymywany był w [[OBÓZ DLA POLAKÓW W NOWYM PORCIE | obozie dla Polaków w Nowym Porcie]], od początku stycznia 1940 w [[OBÓZ STUTTHOF | obozie Stutthof]]. Rozstrzelany w grupie 22 działaczy gdańskiej Polonii w lesie obok obozu.<br/><br/>
Po ekshumacji w 1977 prochy wraz z innymi złożono w relikwiarzu pomnika Walki i Męczeństwa na terenie byłego obozu Stutthof. Na [[CMENTARZ NA ZASPIE | Cmentarzu Ofiar Hitleryzmu na Zaspie]] znajduje się jego symboliczny nagrobek. Żonaty był z Carlą z domu Brunner (7 IX 1890 – 1 IV 1966 Elbląg), córką komendanta Szkoły Morskiej w Puli, wysiedloną przez Niemców w 1940 z Gdańska do Generalnej Guberni. Mieli trójkę dzieci: Wandę (1914), Arnolda Karola Jana (13 V 1916 – 13 XI 1988 Elbląg), w 1936 maturzysty [[GIMNAZJUM POLSKIE | Gimnazjum Polskiego]], lekarza, po wojnie obronnej we wrześniu 1939 jeńca Oflagu VII A Murnau (Bawaria) i Norberta (7 IX 1917 – 28 I 1980), po wojnie obronnej we wrześniu 1939 zbiegłego z niewoli i od 25 X 1939 ponownie w Gdańsku.<br/><br/>
Jego nazwisko umieszczono na tablicy na Domu Harcerza (zob. [[DWÓR MIEJSKI | Dwór Miejski]]), odsłoniętej 10 X 1981 i upamiętniającej gdańskich harcerzy poległych i pomordowanych podczas II wojny światowej. {{author: EG}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]