Tekst źródłowy strony DOM OPATÓW PELPLIŃSKICH

{{paper}}
[[File:Dom_Opatów_Pelplinskich.jpg|thumb|Fasada Domu Opatów Pelplińskich (z lewej, niższe kondygnacje przesłonięte drzewami, z prawej w głębi wieża [[KOŚCIÓŁ ŚW. KATARZYNY ALEKSANDRYJSKIEJ| kościoła św. Katarzyny]]), widok z wałów miejskich, Conrad Anton Mann, 1855]]
[[File:Dom Opatów Pelplińskich, około 1900.JPG|thumb|Dom Opatów Pelplińskich, około 1900]][[File:Portal Domu Opatów Pelplińskich, około 1910.JPG|thumb|Portal Domu Opatów Pelplińskich, około 1910]]
[[File:3_Dom_Opatów.jpg|thumb|Dom Opatów, siedziba Instytutu Sztuki i Instytutu Archeologii Uniwersytetu Gdańskiego, 2014 (po lewej fragment budynku Miastoprojektu przy ul. Elżbietańskiej, oddanego 1 IV 1965)]]
[[File:4._Dom_Opatów.jpg|thumb|Dom Opatów, siedziba Instytutu Sztuki i Instytutu Archeologii Uniwersytetu Gdańskiego, 2014]]

'''DOM OPATÓW PELPLIŃSKICH''', kamienica na [[STARE MIASTO | Starym Mieście]], przy obecnej ul. Elżbietańskiej 3, wzniesiona w 1. ćwierci XVII wieku w stylu niderlandzkiego manieryzmu. Autor projektu i data powstania nieznane (projekt przypisywany [[BLOCK ABRAHAM van den, rzeźbiarz | Abrahamowi van den Blockowi]]; budowa w 1612). Typowa kamienica gdańska, trzytraktowa, trójosiowa, o trójkątnym szczycie, pięciokondygnacyjna, wzniesiona z cegły, z rzeźbionymi elementami z piaskowca. Fasada analogiczna do wzorników niderlandzkiego architekta [[VREDEMANN HANS, malarz, architekt | Hansa Vredemanna]] de Vries, podzielona wertykalnie gzymsami, ozdobiona pasami rzeźbionych główek podokiennych, dekorowana ornamentem groteskowym i okuciowo-zwijanym. Portal w stylu renesansowym z belkowaniem, wykonany z piaskowca z nadświetlem. We fryzie herb z trzema głowami cielęcymi. W szczycie trzy kamienne wizerunki (popiersie cesarza starorzymskiego, po bokach medaliony, prawdopodobnie przedstawiające Atenę i rzymskiego sędziego). We wnętrzu zachowana oryginalna klatka schodowa z drewnianą płaskorzeźbą przedstawiającą biblijny motyw Zuzanny i starców. <br /><br /> Pierwotny właściciel kamienicy nieznany, od 1623 Peter Henningk, w 1646 Johann Dönhoff (spokrewniony ze szlacheckim rodem Dönhoff, służącym królewskiej rodzinie Wazów). 5 IX 1686 kupiona (wraz z garbarnią, oficyną i stajnią) przez wojewodę pomorskiego Władysława Łosia od Petera Soreta i Martina Martensa za 15 tysięcy florenów polskich dla opata zakonu cystersów w Pelplinie, Ludwiga Aleksandra Łosia (brata wojewody), przekształcona w zajazd (z pomieszczeniami dla osób duchownych na parterze i pokojami dla osób świeckich na wyższych kondygnacjach). W rękach opatów pelplińskich do kasacji zakonu w 1823. W końcu XVIII wieku wykorzystywana na zajazd z noclegiem i wyżywieniem (Die Pelplinische Herberge); w roku 1797 dzierżawcą był Wolters. W latach 1837–1860 właścicielem był P.J. Schewitzky, karczmarz, posiadacz kilku gdańskich zajazdów, który przekształcił wnętrze w apartament, przebudował oficynę i zlikwidował [[PRZEDPROŻA | przedproże]], w 1843 wymienił kamienne główki i na nowo otynkował fasadę. Najpóźniej w 1860 kamienicę przejął Philipp Schmidt (wcześniejszy posiadacz warsztatu ślusarskiego w piwnicy budynku), który zlecił konserwację portalu i płaskorzeźbionej klatki schodowej, otynkował fasadę, wymienił główki kamienne, w 1862 podzielił sień na dwie kondygnacje i wydzielił nowe pomieszczenia usługowe i biurowe. W latach 1907–1910 kamienica w posiadaniu stolarzy z rodziny Gohrbandów, właścicieli gdańskiej firmy meblarskiej, w 1911 wykupiona przez Zarząd Miasta i adaptowana na potrzeby administracyjne, w 1912 wyremontowana (według projektu miejskiego inspektora budowlanego Richarda Dähnego) i konserwowana (pierwsza świadoma konserwacja fasady kamienicy w Gdańsku). Nowo wybudowana oficyna, przelicowane elewacje, nowe kute kraty i poręcze (prawdopodobnie projektowane przez prof. Ernsta Petersena, autora projektu krat dla sądu na [[NOWE OGRODY | Nowych Ogrodach]]), nowe rzeźby i złocenia kamiennych zdobień. W podłuczach ponad oknami 3 dolnych kondygnacji umieszczono kamienne kartusze z wyrytym napisem: PRO LEGE PRO GREGE / IM JAHRE 1912 ERNEUT / GOTT SCHUETZE DIE STADT (Dla prawa, dla ludu / odnowiono w 1912 / Boże chroń miasto). Program ikonograficzny nawiązywał do nowej funkcji budynku (który wraz z [[RATUSZ STAREGO MIASTA | Ratuszem Starego Miast]]a służył na potrzeby [[RADA MIEJSKA | Rady Miejskiej]]).<br /><br /> Do 1945 kamienica użytkowana przez różne instytucje, w tym miejski urząd policji, od 1935 [[PAŃSTWOWY URZĄD POLICJI BUDOWLANEJ W GDAŃSKU | Urząd Policji Budowlanej]], w 1936 Państwowy Urząd Budowlany (Staatliches Hochbauamt). Oficyna zniszczona w roku 1945. W 1946 kamienica konserwowana, przekazana na potrzeby [[INSTYTUT BAŁTYCKI | Instytutu Bałtyckiego]]. Oficynę odbudowano w innej formie zewnętrznej (z zachowaniem oryginalnego podziału wnętrz). Od około 1955 kamienica należała do Biura Projektowo-Badawczego Budownictwa Ogólnego Miastoprojekt. 24 II 1967 obiekt wpisano do rejestru zabytków nieruchomych. Od 1995 właścicielem kamienicy jest [[UNIWERSYTET GDAŃSKI | Uniwersytet Gdański]] (UG), w latach 1996–1999 Korporacja Budowlana [[DORACO, korporacja budowlana | Doraco]] dokonała jego renowacji i adaptacji na siedzibę Instytutu Historii Sztuki. Obecny kształt sieni i antresoli opracowali Barbara i Ludwik Brzuskiewiczowie. {{author: AL}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]