Tekst źródłowy strony OŻDŻYŃSKI JAN, harcmistrz, patron ulicy

{{web}}
[[File: Zbigniew_Trylski_i_gdańska_kadra.jpg |thumb| W otoczeniu członka Głównej Kwatery ZHP Zbigniewa Trylskiego (w środku, trzyma czapkę): z prawej [[ŻUREK ALFONS, działacz harcerski, nauczyciel | Alfons Żurek]], po lewej [[ŻAWROCKI OSKAR, pedagog, działacz harcerski i społeczny | Oskar Żawrocki]], Jan Ożdżyński i [[SZYMAŃSKI STANISŁAW,  działacz gdańskiej Polonii, okrętowiec | Stanisław Szymański]], około 1937]]
[[File: Ożdżyński_Jan.jpg |thumb| Jan Ożdżyński i poświęcona mu tablica na gmachu [[DYREKCJA KOLEI | Dyrekcji Kolei]] w Gdańsku]]
[[File:Tablica_pamiątkowa_Jana_Ożdżyńskiego.jpg|thumb|Tablica pamiątkowa Jana Ożdżyńskiego na gamchu Dyrekcji Kolei w Gdańsku]]
[[File: Jan_Ożdżyński.jpg |thumb| Uroczystość upamiętniająca śmierć Jana Ożdzyńskiego przy poświęconej mu tablicy na gmachu Dyrekcji Kolei w Gdańsku, 2021]]
'''JAN OŻDŻYŃSKI''' (10 XII 1903 Kunów Ostrowiecki – 1 IX 1939 Gdańsk), harcmistrz, pierwsza ofiara II wojny światowej w Gdańsku, patron gdańskiej ulicy. Syn Wojciecha, cieśli w zakładach ostrowieckich, i Julianny. Prawdopodobnie był jedynakiem. Początkowo nauki pobierał w domu, następnie w szkole podstawowej w pobliskim Małachowie. Od 1912 z rodziną w Tomaszowie Mazowieckim, naukę przerwał w drugiej klasie z powodu choroby. W 1914 wysłany do Kijowa, gdzie w 1915 zapisał się do miejscowego Polskiego Gimnazjum i Szkoły Realnej Macierzy Szkolnej, ukończył w nim trzecią klasę szkoły podstawowej i zetknął się z ruchem skautowym.<br/><br/>

Do Polski przyjechał w 1917. W Pruszkowie wstąpił w szeregi II Pruszkowskiej Drużyny Harcerskiej im. Tadeusza Kościuszki. Na krótko wrócił do Kijowa, w 1919 w Pruszkowie wznowił naukę w czwartej klasie szkoły podstawowej, przerwaną w chwili wybuchu wojny polsko-rosyjskiej. Zgłosił się jako ochotnik do wojska, do plutonu harcerskiego wychowanków pruszkowskiej bursy, formowanego przez [[ŻAWROCKI OSKAR, pedagog, działacz harcerski i społeczny | Oskara Żawrockiego]]. Zdemobilizowany w 1921, rok później ukończył w Pruszkowie szkołę podstawową. Kontynuował naukę w pruszkowskim Gimnazjum im. Tomasza Zana, w 1925 zdał maturę i rozpoczął studia na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. Na zajęcia uczęszczał na pewno przez trzy lata, nie ma pewności, czy je ukończył. <br/><br/>
Działał w strukturach Związku Harcerstwa Polskiego (ZHP) w Pruszkowie, był przybocznym w drużynie Aleksandra Kamińskiego (właśc. Kędzierskiego, autora ''Kamieni na szaniec''), drużynowym i zastępcą komendanta hufca. W 1926 został mianowany przodownikiem (od 1927 stopień podharcmistrza). W latach 1929–1930 przebywał w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie, plutonowy podchorąży. Od 1930 nauczyciel w gimnazjum w Pruszkowie. Powoływany na wakacyjne szkolenia wojskowe (1932, 1934 i 1936), już jako podporucznik rezerwy znalazł się w kręgu zainteresowania wywiadu wojskowego. <br/><br/>
Tajnym rozkazem z listopada 1937 przeniesiony został formalnie do stacjonującego w Skierniewicach 18. pułku piechoty, faktycznie zaś wysłano go do [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II Wolnego Miasta Gdańska]]. Oficjalnie został korespondentem Polskiej Agencji Telegraficznej (PAT) i referentem w Polskiej Radzie Sportowej działającej przy [[GMINA POLSKA ZWIĄZEK POLAKÓW W WOLNYM MIEŚCIE GDAŃSKU | Gminie Polskiej Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku]]. Wraz z przybyłym wcześniej do Gdańska Oskarem Żawrockim tworzył w Gdańsku tajną organizację dywersyjną wśród starszych harcerzy – Harcerskie Oddziały Bojowe. <br/><br/>
W Komendzie Chorągwi Harcerzy w Gdańsku był kierownikiem Referatu Zuchowego. Podlegały mu wszystkie gromady zuchowe na terenie WMG, osobiście prowadził drużynę zuchów we Wrzeszczu. W 1938 został mianowany harcmistrzem, w 1939 został komendantem V (terenowego) Hufca Harcerzy. Jako polonijny działacz oświatowy działał też w Ełganowie, Pszczółkach, Piekle nad Wisłą, Trąbkach Wielkich. W sierpniu i wrześniu 1938 przeszedł w Polsce tajne szkolenie wojskowe. Podczas harcerskich uroczystości pełnił rolę reżysera przedstawień scenicznych (np. 6 I 1938 harcerskie jasełka w hotelu Karlshof, 6 XI 1938 podczas gdańskiego wieczorku harcerskiego ''Myśmy przyszłością narodu'').<br/><br/>
W nocy z 31 VIII na 1 IX 1939 pełnił dyżur w biurze Polskiej Rady Sportowej w budynku [[DYREKCJA KOLEI | Dyrekcji Kolei]]. Podczas zajmowania tego obiektu został zastrzelony przez wkraczające oddziały niemieckie pod dowództwem SS-Obersturmführera Kurta Eimanna (zob. [[WACHSTURMBANN EIMANN SS, jednostka do zadań specjalnych | Wachsturmbann Eimann SS]]). Najprawdopodobniej pochowano go potajemnie na [[CMENTARZ NA ZASPIE | cmentarzu na Zaspie]]. Wszystko wskazuje na to, że jego grób znajdujący się na cmentarzu w Pruszkowie (z błędną datą urodzin) jest tylko symboliczny.<br/><br/>
Od 1931 żonaty był z koleżanką z harcerstwa i szkolnej ławy, Walerią Kruszyńską, ojciec Anny Barbary (ur. 1934) i Ewy (ur. 1937). Jego nazwisko figurowało na pamiątkowej tablicy pierwszego [[POMNIK HARCERZY | Pomnika Harcerzy]], odsłoniętego w 1046 przy ówczesnej al. Marszałka Rokossowskiego (zob. [[ZWYCIĘSTWA, aleja | al. Zwycięstwa]]), figuruje na odsłoniętej 10 X 1981 tablicy pamiątkowej na Domu Harcerza ([[DWÓR MIEJSKI | Dwór Miejski]]), poświęconej „Pamięci harcerek i harcerzy gdańskich, poległych i pomordowanych w latach drugiej wojny światowej 1939–1945”. We wrześniu 1986 na gmachu Północnej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych przy ul. Dyrekcyjnej w Gdańsku odsłonięto poświęconą mu tablicę pamięci. Od 3 III 2022 patron ulicy w Gdańsku–[[ŚRÓDMIEŚCIE |Śródmieściu]] (między ul. Toruńską a ul. Grodza Kamienna). {{author: JANSZ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]] <br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/>

'''Bibliografia:'''<br/>
Daniluk Jan, ''Hm. Jan Ożdżyński''. Materiały harcerskiej sesji historycznej „Założyciele harcerstwa w Wolnym Mieście Gdańsku i jego komendanci – pierwszymi ofiarami wojny”, Gdańsk 28 XI 2019.<br/>
Korzeniowski Mariusz, ''Z działalności kulturalno-oświatowej Polaków w Kijowie w latach 1905–1918'', „Wrocławskie Studia Wschodnie” 15 (2011).<br/>
Radys Bogdan, https://gdanska.zhp.pl/category/choragiew/bohaterowie/.<br/>
Wąsowicz Jarosław, ''Niezależny ruch młodzieżowy w Gdańsku w latach 1981–1989'', Gdańsk 2012.