Tekst źródłowy strony TARG WĘGLOWY

{{paper}}
[[File:1_Targ_Węglowy.jpg|thumb|Targ Węglowy po wyburzeniu części średniowiecznych murów i zasypaniu fos, około 1600, od prawej: [[BRAMA DŁUGOULICZNA | Brama Długouliczna]], Dwór Świętego Jerzego, [[BASZTA SŁOMIANA | Baszta Słomiana]], Baszta Łaziebna (w miejscu wybudowanej rychło [[WIELKA ZBROJOWNIA | Wielkiej Zbrojowni]]), po lewej [[WIEŻA WIĘZIENNA | Wieża Więzienna]], u góry, w środku (na zgięciu), między Targiem Węglowym a Targiem Drzewnym widoczna Brama Brandenburska. Tzw. Plan sztokholmski (rysunek aksonometryczny wykonany piórkiem) przypisywany [[MÖLLER ANTON, malarz, rysownik, grafik | Antonowi Möllerowi]]]]
[[File:3_Targ_Węglowy.jpeg|thumb|Targ Węglowy 1617, widok pod strony północnej, według [[DICKMANN AEGIDIUS, rysownik, rytownik| Aegidiusa Dickmanna]]]]
[[File:Targ_Węglowy2.jpg|thumb|Targ Węglowy, widok od strony północnej, po lewej fasada Zbrojowni, w środku Wieża Więzienna, po prawej widoczna [[BISKUPIA GÓRKA| Biskupia Górka]], Balthasar Friedrich Leizel, około 1780 na podstawie [[DEISCH MATTHAEUS, rytownik | Matthaeusa Deischa]] 1761–1765]]
[[File:Targ_Węglowy123.jpg|thumb|Targ Węglowy, 1823, widok od strony południowej z budynkiem [[TEATR MIEJSKI| Teatru Miejskiego]] i kolumnadą (z lewej), akwarela z 1852 wedle rysunku [[RANDT AUGUST LOBEGOTT, kupiec, malarz–amator | Augusta Lobegotta Randta]]]]
[[File: Węglowy_Targ.jpg |thumb| Targ Węglowy, litografia [[MEYERHEIM FRIEDRICH EDUARD, artysta malarz | Friedricha Eduarda Meyerheima]]]]
[[File:Dwór Bractwa św. Jerzego, 1894.JPG|thumb|Dwór Bractwa św. Jerzego przy Targu Węglowym, 1894]]
[[File:7_Targ_Węglowy.jpg|thumb|Targ Węglowy, 1911, widok od strony Teatru Miejskiego]]
[[File:Teatr Miejski przy Targu Węglowym, około 1895.JPG|thumb|Teatr Miejski przy Targu Węglowym, około 1895]]
[[File:Targ_Weglowy_1917_rok.jpg|thumb|Targ Węglowy, 1917, po prawej szalet publiczny (budyneczek z wieżyczką i zegarem), postawiony zgodnie z ówczesnymi przepisami, wymagającymi budowę szaletów na każdym większym placu]]
[[File:Zdjęcie lotnicze Gdańska ze zbiorów Instytutu Herdera w Marburgu, lata 30. XX wieku.JPG|thumb|Targ Węglowy (z prawej) na zdjęciu lotniczym, ze zbiorów Instytutu Herdera w Marburgu, lata 30. XX wieku (z lewej  [[TARG DRZEWNY| Targ Drzewny]])]]
[[File:Targ_Węglowy.jpg|thumb|Targ Węglowy, 1947 (z lewej Baszta Słomiana)]]
[[File:Siedziba Teatru Wybrzeże, lata 70. XX wieku.JPG|thumb|Siedziba Teatru Wybrzeże, lata 70. XX wieku]]
[[File:Targ Węglowy, widok od strony północnej.JPG|thumb|Targ Węglowy, widok od strony północnej]]

'''TARG WĘGLOWY''' (Kohlenmarkt), po 1342 miejsce nadane przez Krzyżaków [[GŁÓWNE MIASTO | Głównemu Miastu]], nazywane wówczas ugorem przy [[CMENTARZE NA TERENIE ŚRÓDMIEŚCIA. GŁÓWNE MIASTO | cmentarzu]] św. Gertrudy (''anger umme sente Gertruden kirchhof''), od miejsca lokalizacji ówczesnego [[SZPITAL ŚW. GERTRUDY | szpitala św. Gertrudy]]. Początkowo plac między zachodnimi murami Głównego Miasta i fosą a [[KANAŁ RADUNI | Kanałem Raduni]]; miejsce krzyżowania się szlaków wiodących do głównego wjazdu do miasta. Od XV wieku miejsce handlu węglem i główne miejsce dorocznego sierpniowego [[JARMARK ŚW. DOMINIKA | Jarmarku św. Dominika]], dlatego nazywany po 1473 także Dominiksplac (pl. Dominikańskim). <br/><br/>
Formę placu w pojęciu urbanistycznym otrzymał w XVII wieku, po wyburzeniu części dawnych murów, zasypaniu fos i po ujęciu od strony zachodniej i północnej nowożytnymi fortyfikacjami miejskimi. Obszarowo wówczas zmniejszony. Od strony południowej zamknięty zespołem Przedbramia ul. Długiej ([[WIEŻA WIĘZIENNA | Wieża Więzienna]], [[KATOWNIA | Katownia]]), w części północno-wschodniej [[WIELKA ZBROJOWNIA | Wielką Zbrojownią]]. Po stronie zachodniej, wzdłuż wałów, początkowo ulokowano warsztaty kamieniarskie ([[BLOCK WILHELM van den, rzeźbiarz | Wilhelma van den Blocka]], [[MEER (BARTH) MŁ. WILLEM van der, rzeźbiarz, kamieniarz| Wilhelm van der Meer]]), w 2. połowie XVII wieku powstały tu liczne wolno stojące stragany, niekiedy w formie jednopiętrowych budynków (o niskim standardzie) ze sklepami i warsztatami. Funkcjonował też targ z tandetą, tzw. Große Vendet lub wprost Tagnete, a naprzeciwko Zbrojowni – Erbsenmarkt (Targ Grochowy). Po stronie wschodniej (ku [[BRAMA DŁUGOULICZNA | Bramie Długoulicznej]], następnie [[BRAMA ZŁOTA | Bramie Złotej]]) powstały późnobarokowe kamieniczki mieszkalne. Znajdowała się tu wówczas także jedna z dwóch gdańskich [[SZUBIENICA | szubienic]], plac wykorzystywano także do różnych występów i pokazów, np. w 1786 Joseph Barbieri prezentował na nim egzotyczne zwierzęta: lwy, lamparty, wielbłądy i małpy. Do XVIII wieku od [[TARG DRZEWNY| Targu Drzewnego]] oddzielały go drewniane umocnienia, połączenie umożliwiała Brama św. Ducha (lub Brandenburska) ([[BRAMY MIEJSKIE | bramy miejskie]]). W połowie XVIII wieku nosił nazwę Kohlenmarkt.   <br/><br/>
W latach 1799–1801 pierzeję północną zamknął wybudowany w stylu klasycystycznym, według projektu [[HELD CARL SAMUEL,  architekt | Carla Samuela Helda]], [[TEATR MIEJSKI | Teatr Miejski]]. Według planów tegoż w 1808 w części zachodniej 25 istniejących tu kramów przysłonięto charakterystyczną frontową kolumnadą. Powstał wówczas reprezentacyjny plac przy głównym wjeździe do miasta. Kolumnada i ukryte za nią stragany zostały rozebrane w listopadzie 1855, a place przeznaczone pod budowę kamienic czynszowych ze sklepami na parterze. Całość uzyskała reprezentacyjny wygląd. W latach 50. XIX wieku przebito przejście z Targu Grochowego na ul. św. Ducha: Theatergasse (ul. Teatralna); po zachodniej stronie zasadzono dwa szpalery drzew tworzące aleję. Od około 1880 w kamienicy we wschodniej pierzei istniała firma braci Maxa i [[FREYMANN KASPAR, właściciel domu towarowego | Kaspra Freymannów]], od 1 IV 1905 na kilku sąsiednich parcelach – dom towarowy. Po elektryfikacji linii tramwajowych (do końca 1896) urządzono tu dwutorową pętlę uliczną (zob. [[TRAMWAJE | tramwaje]]). Po zniesieniu wałów obronnych i powstaniu nowej ul. Dominikswall (ul. Wały Jagiellońskie) zachodnią pierzeję zajął między innymi [[HOTEL DANZIGER HOF | hotel Danziger Hof]] i otwarty wiosną 1900 Danziger Passage (Pasaż Gdański), łączący nr 14/16 z Dominikswall (Wały Jagiellońskie, obecnie mniej więcej na wysokości nr 14), między innymi z [[FOTOPLASTIKON | fotoplastikonem]] i pierwszym dłużej działającym kinem „Passage-Theater”. Od 1906 nieprzerwanie miejsce postoju taksówek (początkowo jako jedno z trzech; zob. [[TAKSÓWKI | taksówki]]). Od 1939 nosił nazwę pl. Teatralnego; od 1945 – Targu Węglowego. W 1944 wybudowano na nim duży, betonowy, zbiornik z wodą do gaszenia pożarów.<br/><br/>
24 XI 1946 na placu rozpoczęto oficjalnie akcję coniedzielnego odgruzowywania Gdańska (udział wzięło około 5000 osób), zorganizowaną przez Społeczny Komitet Odbudowy Gdańska. 22 XII 1947 przywrócono ruch tramwajowy. W dniach 1-2 X 1949 odbyła się tu manifestacja z okazji Międzynarodowego Dnia Pokoju, połączona z zapowiedzią przez I sekretarza KW PZPR Witolda Konopkę odbudowy Śródmieścia. 1 IX 1957 na murze [[BASZTA STUDZIENNA | Baszty Studziennej]] odsłonięto [[POMNIK „OBROŃCOM WYBRZEŻA 1939” (Targ Węglowy) | pomnik „Obrońcom Wybrzeża 1939”]]. W 1967 przed budynkiem teatru uruchomiono nieistniejącą obecnie fontannę.  28 VII 1971 została zlikwidowana pętla tramwajowa, plac zamieniono na parking dla samochodów. W czerwcu 1972 do użytku został oddany [[TUNEL POD UL. WAŁY JAGIELLOŃSKIE | tunel pod ul. Wały Jagiellońskie]], łączący plac z [[TARG RAKOWY | Targiem Rakowym]]. W 1974 planowano budowę w pierzei ul. Wały Jagiellońskie budynku o kubaturze około 100 000 m³, z Supersamem, barem mlecznym, restauracją, kawiarnią. W 1993 otwarty został po zachodniej stronie (z adresem Wały Jagiellońskie 8) tzw. Pasaż Królewski (powierzchnia 750 m², 29 boksów). Od lat 90. XX wieku plac jest okresowo zamykany z okazji licznych imprez (jedno z miejsc odbywania Jarmarku św. Dominika i jarmarków bożonarodzeniowych). W styczniu 1995 wprowadzono parkowanie płatne. 7 VII 1998 ustawiono na nim [[DRZEWO MILLENIUM GDAŃSKA | Drzewo Millenium Gdańska]]. Od 2013 zamykany niekiedy również na sezon letni, służy wówczas jako teren rekreacyjny. {{author: BŚ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]