Tekst źródłowy strony BRAMY MIEJSKIE

{{paper}}
[[File:Brama Długich Ogrodów, zwana dziś Żuławską, widok od strony wschodniej, koniec lat 30. XX wieku.JPG|thumb|Brama Długich Ogrodów, widok od strony wschodniej, koniec lat 30. XX wieku]]
[[File:Brama św. Jakuba, widok od strony południowej, 1881.JPG|thumb|Brama św. Jakuba, widok od strony południowej, 1881]]
[[File:Brama_św._Jakuba,_Der_Stadt_Dantzig…,_1688.jpg|thumb|Brama św. Jakuba, ''Der Stadt Dantzigk…'', 1687]]
[[File:Brama Nizinna, Der Stadt Dantzigk…, 1687.JPG|thumb|Brama Nizinna, ''Der Stadt Dantzigk…'', 1687]]
[[File:Brama Nizinna, widok od strony północnej, około 1900.JPG|thumb|Brama Nizinna, widok od strony północnej, około 1900]]
[[File:Brama Nizinna, widok od strony południowej, 1909.JPG|thumb|Brama Nizinna, widok od strony południowej, 1909]]
[[File:Brama_Nowego_Miasta,_Der_Stadt_Dantzig…,_1688.jpg|thumb|Brama Nowego Miasta, ''Der Stadt Dantzigk...'', 1687]]
[[File:Brama Straganiarska, widok od strony Motławy, koniec lat 50. XX wieku.JPG|thumb|Brama Straganiarska, widok od strony Motławy, koniec lat 50.<br/>XX wieku]]
[[File:Brama Wyżynna, widok od strony zachodniej, 1855.JPG|thumb|Brama Wyżynna, widok od strony zachodniej, 1855]]
[[File:Brama Wyżynna, widok od strony północno-wschodniej.JPG|thumb|Brama Wyżynna, widok od strony północno-wschodniej]]
[[File:Brama Zamkowa (Haustor) przed rozbiórką w 1879 roku.JPG|thumb|Brama Zamkowa (Haustor) przed rozbiórką w 1879]]
[[File:Brama Zielona, widok od strony południowo-wschodniej.JPG|thumb|Brama Zielona, widok od strony południowo-wschodniej]]
[[File:Złota Brama od strony wschodniej, około 1900.JPG|thumb|Brama Złota od strony wschodniej, około 1900]]
[[File:Złota Brama od strony zachodniej.JPG|thumb|Brama Złota od strony zachodniej]]

'''BRAMY MIEJSKIE.''' Pomijając XIII-wieczny Gdańsk na [[PRAWO LUBECKIE | prawie lubeckim]] ([[STARE MIASTO | Stare Miasto]]), gdzie o istnieniu bram w ciągu [[MURY OBRONNE | murów obronnych]] można tylko wnioskować z nieprecyzyjnych przekazów, najstarsze ze znanych powstały w zachodnim ciągu murów obronnych [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta]] ([[BRAMA DŁUGOULICZNA| Brama Długouliczna]] – 1346, [[BRAMA SZEROKA | Szeroka]] – 1363 i jako ostatnia [[BRAMA LUDWISARSKA | Ludwisarska]] – 1378). Kolejne powstawały w północnym ([[BRAMA ZAMKOWA | Brama Zamkowa]] – być może jeszcze w połowie XIV wieku) i południowym odcinku muru ([[BRAMA ŻABIA | Brama Żabia]] – 1357, [[BRAMA NA ZBYTKACH | Brama Na Zbytkach]] – 1378 i [[BRAMA KOTWICZNIKÓW | Kotwiczników]] – 1378). Bramy wodne, znajdujące się u wylotu ulic biegnących w kierunku [[MOTŁAWA | Motławy]], stanowiące jeden z najbardziej charakterystycznych elementów krajobrazu kulturowego Gdańska, powstawać zaczęły na przełomie 3. i 4. ćwierci XIV wieku ([[BRAMA KOGI | Brama Kogi]] – 1378, [[BRAMA KROWIA | Krowia – 1387]]).<br/><br/>
Bramy wodne pełniły głównie funkcję gospodarczą (mniej militarną), znajdowały się w nich pomieszczenia magazynowe, przed nimi umieszczano pomosty przystani portowych ([[DŁUGIE POBRZEŻE | Długie Pobrzeże]]). Pierwsze bramy mogły być jedynie prostym przelotem w murze. Od początku 2. połowy XIV wieku zaczęto je wzmacniać murowanymi, piętrowymi budynkami bramnymi (Brama Długouliczna na obrazie [[MÖLLER ANTON, malarz, rysownik, grafik | Antona Möllera]] ''Grosz czynszowy'', Brama Krowia), wysuniętymi nieco przed lico muru. Być może początkowo zwieńczano je blankowaniem, zastąpionym później przez wysoki dach. <br/><br/>
Rozbudowa murów obronnych Głównego Miasta o mur niski i nową fosę w 4. ćwierci XIV wieku (po 1379) spowodowała konieczność rozbudowy bram także w linii muru niskiego. W ten sposób od strony lądowej powstawać zaczęły tzw. przedbramia, pierwotnie jako niewielkie występy w murze, wysunięte ponad fosę, z przejazdami w osi bramy, połączone tzw. murami szyi z bramą właściwą. Pierwsze przedbramie powstało przed Bramą Długouliczną (koniec XIV wieku), kolejne w początku XV wieku przed wszystkimi pozostałymi bramami lądowymi, z wyjątkiem Bramy Zamkowej i Bramy Kotwiczników.<br/><br/>
W 1. połowie XV wieku rozbudowano węzeł obronny przed Bramą Długouliczną. Wzniesiono przed nią potężne przedbramie, składające się z połączonych z bramą podwójnymi murami szyi 2 trzykondygnacyjnych bram zewnętrznych: wschodniej prostokątnej i zachodniej dwuwieżowej. Mury obu odcinków szyi wspierały się na, być może, ceglanych mostach przerzuconych nad podwójną fosą. Rozbudowano także przedbramia Bramy Na Zbytkach i Bramy Żabiej, które zaopatrzono w duże, zaokrąglone od strony przedpola i wysunięte nieco przed mur niski wieże flankujące przejazd.<br/><br/>
W 1. połowie XV wieku powstały kolejne bramy wodne: [[ŻURAW | Żuraw]] (1444), służący równocześnie jako dźwig portowy, [[BRAMA CHLEBNICKA | Brama Chlebnicka]], [[BRAMA ŚW. DUCHA | św. Ducha]], [[BRAMA ŚWIĘTOJAŃSKA | Świętojańska]] i
[[BRAMA TOBIASZA (Tobiastor) | Tobiasza]]. Również przed nimi umieszczono pomosty przystani portowych. Kolejny etap rozwoju gdańskich bram miejskich nastąpił po  1454, kiedy znikły ograniczenia wynikające z władzy zakonu krzyżackiego. W 2. połowie XV wieku, po przekopaniu 2. fosy na zachód od istniejącej, rozbudowano przedbramia Bramy Ludwisarskiej i Szerokiej, zbliżone układem do przedbramia Bramy Długoulicznej, lecz mniejsze. Składały się z 2 odcinków murów szyi wspartych na, być może, ceglanych mostach przerzuconych nad fosami. <br/><br/>
Od strony zewnętrznej mur szyi zakończony był niską bramą, na przesmyku pomiędzy fosami wybudowano baszty flankujące. Ostatnią bramą Głównego Miasta, która otrzymała przedbramie, była Brama Zamkowa (1487–1489). W 2. połowie XV wieku zakończyło się kształtowanie zespołu bram wodnych Głównego Miasta. Powstały wówczas: [[BRAMA STRAGANIARSKA | Brama Straganiarska]] (1481–1482) i [[BRAMA MARIACKA | Mariacka]], znacząco przebudowana została Chlebnicka. Otoczenie w 2. połowie XV wieku murami obronnymi Starego Miasta i [[STARE PRZEDMIEŚCIE | Starego Przedmieścia]] wymusiło budowę bram miejskich również w tych dzielnicach. Ze względu na ich całkowite zniszczenie w trakcie budowy fortyfikacji nowożytnych zachowało się o nich niewiele informacji. Bramy staromiejskie: [[BRAMA ŚW. JAKUBA | św. Jakuba]] (1461), w osi obecnej ul. Łagiewniki, oraz [[BRAMA BOŻEGO CIAŁA | Bożego Ciała]] (1459), w osi obecnej ul. Korzennej, były dwuwieżowymi budowlami z przesklepionym przejazdem, nad którym znajdowały się izby straży. Ostatnią kondygnację wieńczyły szkieletowe hurdycje. Brama Bożego Ciała miała przedbramie, którego zewnętrzna brama, połączona murami szyi z bramą wewnętrzną, miała formę identyczną z przedbramiem Bramy Ludwisarskiej.<br/><br/>
Odmienne w formie były pozostałe bramy Starego Miasta: Drzewna (1461) i Raduńska (3. ćwierć XV wieku). Brama Raduńska stanowiła ochronę przepustu [[KANAŁ RADUNI | Kanału Raduni]] przez mury obronne Starego Miasta i składała się z niewysokiej, ale potężnej, cylindrycznej baszty i przylegającego do niej prostokątnego budynku. Natomiast założenie Bramy Drzewnej (pierwotnie nazywanej Bramą św. Gertrudy) składało się z 3 dużych cylindrycznych baszt, z których 2 (jedna nakryta wysokim stożkowym dachem, druga zwieńczona krenelażem), połączone przesklepionym przejazdem, stanowiły bramę właściwą, umieszczoną w linii murów obronnych. Trzecia baszta flankowała bramę zewnętrzną przedbramia.<br/><br/>
Niewiele wiemy o wybudowanej w roku 1459, w osi obecnej ul. Elżbietańskiej, Bramie św. Elżbiety, która została zlikwidowana w 1480. Z 2 bram Starego Przedmieścia więcej wiemy o [[BRAMA KAROWA | Bramie Karowej]], wybudowanej w roku 1462 w północno-zachodnim narożniku murów obronnych dzielnicy (na styku z murami obronnymi Głównego Miasta). Jej architektura była zbliżona do staromiejskich bram św. Jakuba i Bożego Ciała. Nie miała przedbramia. Druga z bram, [[BRAMA NOWA | Brama Nowa]], w południowym ciągu murów Starego Przedmieścia, powstała w latach 1460–1461. Składała się ze sklepionego przelotu w murze obronnym i flankującej go baszty. Baszta ta najpewniej zachowała się do dzisiaj ([[BASZTA BIAŁA | Baszta Biała]]). Ostatnią gdańską bramą wywodzącą się z budowlanych tradycji średniowiecza była wybudowana w latach 1517–1519 [[BRAMA STĄGIEWNA | Brama Stągiewna]], broniąca od wschodu dostępu do [[SPICHLERZE | Spichlerzy]] (Wyspy Spichrzów). Według przypuszczeń mogła mieć trzy wieże z dwoma przejazdami, ostatecznie zrealizowana została jako dwuwieżowa. <br/><br/>
Rozwój sztuki wojennej i artylerii w 1. połowie XVI wieku wymusił unowocześnienie fortyfikacji Gdańska. Jednym z głównych celów zmian było odsunięcie frontów fortyfikacji od zabudowy miejskiej. Pierwszym zrealizowanym odcinkiem nowych fortyfikacji był zachodni, którego kształtowanie rozpoczęto jeszcze w 1. połowie XVI wieku. Pierwszą z bram umieszczonych w tym odcinku fortyfikacji była [[BRAMA WYŻYNNA | Brama Wyżynna]]. Wybudowana w latach 1574–1575 przez [[KRAMER HANS, architekt, fortyfikator | Hansa Kramera]], w 1588 ozdobiona wspaniałym wystrojem kamieniarskim z fryzem herbowym na zachodniej fasadzie przez [[BLOCK WILHELM van den, rzeźbiarz | Wilhelma van den Blocka]]. Jej lokalizacja na osi głównego wjazdu do miasta sprawiła, że jest najwspanialszą z lądowych bram gdańskich.<br/><br/>
Kolejne powstawały wraz z rozwojem układu fortyfikacji: [[BRAMA NIZINNA | Nizinna]] (1626), [[BRAMA DŁUGICH OGRODÓW | Długich Ogrodów]] (1628) i św. Jakuba (1625–1635). Wszystkie umieszczone w kurtynie wałów (czyli we fragmencie wału pomiędzy bastionami), dzięki czemu były flankowane przez 2 sąsiednie bastiony. Również ich forma była podobna, wszystkie (choć w wypadku Bramy św. Jakuba to tylko przypuszczenie) zaprojektowane zostały przez [[STRAKOWSKI HANS, budowniczy fortyfikacji, patron gdańskiej ulicy | Hansa Strakowskiego]]. Były to potężne ceglane tunele, mieszczące przejazd oraz 2 przejścia piesze po obu stronach. Krawędzie przejazdów zostały ujęte kamiennymi portalami, nad przejazdem mieściła się izba straży, ozdobiona lukarnami o ornamentowanych szczytach. Nizinna miała kamienną całą elewację południową z 4 pilastrami toskańskimi pokrytymi rustyką. Mniej ozdobne były bramy:[[BRAMA DŁUGICH OGRODÓW | Długich Ogrodów]] i św. Jakuba, jednakże i one miały kamienny wystrój elewacji w postaci gzymsów, medalionów, szczytów czy herbów. <br/><br/>
Budowa nowych fortyfikacji spowodowała, że znaczenie utraciły bramy średniowieczne. Pierwszą zlikwidowano w roku 1563 Bramę Karową, zachowując jednak jej mury w wałach jako prochownię. W latach 70. XVI wieku zlikwidowano bramy Starego Miasta: Drzewną i Raduńską (wykorzystano mury tej drugiej na prochownię w wale). Następnie rozebrano Bramę Nową na Starym Przedmieściu (1. ćwierć XVII wieku) i staromiejskie: Bożego Ciała (1633), św. Jakuba (w roku 1625 zasypana, służyła do czasu wybuchu prochu w 1815 jako prochownia bastionu św. Jakuba).<br/><br/>
Pomimo utraty znaczenia militarnego zachowały się w tym okresie wszystkie średniowieczne bramy Głównego Miasta. Adaptowane przede wszystkim na funkcję mieszkaniową, na więzienia (Przedbramie ul. Długiej i baszta Bramy Kotwiczników), magazyny (Stągiewna). Dwie bramy przebudowano na reprezentacyjne budynki miejskie. W miejsce rozebranej w 1563  roku Bramy Kogi powstała [[ZIELONA BRAMA | Zielona Brama]], przeznaczona na rezydencję władców polskich odwiedzających Gdańsk. Budowniczym sprawującym nadzór był Holender, mistrz Regnier. Nie wiadomo, czy był on też projektantem. Drugi, zachodni kraniec [[DROGA KRÓLEWSKA | Drogi Królewskiej]] zamknięty został w latach 1612–1614 ozdobną [[ZŁOTA BRAMA | Złotą Bramą]], powtarzającą formy rzymskiego łuku triumfalnego. Jej projektantem był [[BLOCK ABRAHAM van den, rzeźbiarz | Abraham van den Block]]. <br/><br/>
Kolejny etap rozwoju gdańskich fortyfikacji w 2. połowie XVII wieku spowodował konieczność budowy nowych bram w zewnętrznym pierścieniu wałów. Powstały wówczas: [[BRAMA ORUŃSKA | Brama Oruńska]] (1655–1656), [[BRAMA NOWYCH OGRODÓW | Brama Nowych Ogrodów]] (zwana także Kartuską lub Siedlecką, 1656), ale nie prezentowały się tak efektownie jak powstałe wcześniej. Były to tunele w wale, których wyloty ujęto boniowanymi portalami, zaopatrzonymi czasem w ozdobny herb Gdańska w kluczu otworu (Oruńska). Kolejne powstałe w tym czasie: [[BRAMA OLIWSKA | Brama Oliwska]] (1656), w północnym ciągu fortyfikacji zewnętrznych, oraz [[BRAMA ŻUŁAWSKA | Żuławska]] (1628), stanowiąca wzmocnienie Bramy Długich Ogrodów, były otwartym przejazdem w wale, zaopatrzonym w drewniane wrota poprzedzone mostem zwodzonym. Projektantem wszystkich był [[STRAKOWSKI GEORG, budowniczy | Georg Strakowski]].<br/><br/>
Wiek XVIII i początek XIX nie przyniosły zmian, poza modernizacjami wynikającymi z potrzeb militarnych. Jedynym wyjątkiem było krótkotrwałe istnienie bram w utworzonym przez władze pruskie [[ZJEDNOCZONE MIASTO CHEŁM | Zjednoczonym (Kombinowanym) Mieście Chełmie]]. Do roku 1807 istniały tam dwie bramy: Górna i Dolna (zamykające z dwóch stron główną ulicę, obecną Lubuską). <br/><br/>
Rozwój miasta już w początku XIX wieku przyczynił się do rozbiórki średniowiecznych bram miejskich. Jako pierwszą w 1803 rozebrano Bramę Ludwisarską. W 1. połowie XIX wieku rozebrano: Żabią (1819 i 1827–1828), Kotwiczników – pozostawiono jednak basztę (1821), Szeroką – ocalała baszta (w 1826 brama łącząca wieże przedbramia, w 1831 właściwa), Na Zbytkach (1836). W tym czasie znaczącej przebudowie, niejednokrotnie zacierającej formę architektoniczną, uległy bramy wodne: św. Ducha, Świętojańska i Straganiarska.<br/><br/>
Jedyną bramą wodną, która znikła z panoramy miasta, była Brama Tobiasza, całkowicie wchłonięta przez zabudowę mieszkaniową jeszcze w XVII wieku. W 2. połowie XIX wieku zmodernizowano wszystkie bramy zewnętrznego ciągu fortyfikacji nowożytnych. Oliwska, Siedlecka, Oruńska i Elbląska zostały w latach 70. XIX wieku niemal identycznie obudowane ceglanymi murami, miały szerokie, otwarte przejazdy w wałach, ozdobione ceglanymi filarami, zwieńczonymi kamiennymi nakrywami. Zbliżona formą była także wybudowana 1852 Brama Kolejowa ([[KOLEJ| kolej]]), ostatnia z bram miejskich powstałych w Gdańsku, znajdująca się w barku bastionu Żubr. W nieco podobny sposób przebudowano w latach 1878–1879 Bramę Wyżynną, pozostawiając jednak sam historyczny budynek. Przekopano wówczas w wale po obu stronach bramy 2 szerokie przejazdy, zaakcentowane dwoma kamiennymi filarami. W roku 1884, na zakończenie przebudowy, powstała elewacja bramy od strony miasta, zharmonizowana z historyczną elewacją przeciwną (nad przejazdem dodano fryz z herbem Hohenzollernów).<br/><br/>
W 1. połowie XIX wieku – z wyjątkiem Bramy Wyżynnej i św. Jakuba (otwartych całodobowo) – bramy zamykano o 23 (z możliwością otwarcia dla posiadaczy rocznych „kart bramnych”). W roku 1881 rozebrano Bramę św. Jakuba. Fragmenty jej wystroju umieszczono w gdańskich budynkach (lwy na przedprożu [[DWÓR ARTUSA | Dworu Artusa]], hełm na wieży [[KOŚCIÓŁ ŚW. JAKUBA (Stare Miasto) | kościoła św. Jakuba]], kamieniarkę portali na wschodniej elewacji przyziemia Katowni ([[WIEŻA WIĘZIENNA | Wieża Więzienna]])). Kontynuowano rozbiórkę bram średniowiecznych Głównego Miasta. W 1879 zburzono Bramę Zamkową, nieco wcześniej, na przełomie lat 50.–60., obie wieże przedbramia Bramy Szerokiej. W roku 1905 rozebrano Bramę Krowią, budując na jej miejscu nowy budynek o formach neogotyckich i funkcji mieszkaniowej, zachowując przejazd bramy. Bramy zewnętrzne ciągów fortyfikacji ostatecznie przestały istnieć po demilitaryzacji Gdańska w początku lat 20. XX wieku. Rozebrano: bramy Oliwską (1919), Siedlecką (1921), Oruńską (1927) i Elbląską (około 1925). <br/><br/>
W 1945 poważnym uszkodzeniom lub zniszczeniu uległa większość zachowanych bram. Stosunkowo najmniej zniszczone (uszkodzona przez pociski artyleryjskie kamieniarka i ściany) zostały bramy nowożytne: Nizinna, Wyżynna i Żuławska oraz Stągiewna. One też zostały najszybciej odbudowane (Nizinna – 1949, Wyżynna – 1950–1951, Żuławska – 1949, Stągiewna – 1955). Odtworzono ich formę zewnętrzną, jednakże przystosowanie do nowych funkcji trwa nawet do dzisiaj (Brama Wyżynna i Brama Nizinna).<br/><br/>
Znacznie bardziej zniszczone były średniowieczne bramy lądowe i wodne. Przestały istnieć: Brama św. Ducha, Świętojańska, ze Straganiarskiej, Mariackiej, Chlebnickiej pozostały zaledwie mury przyziemia i fragmenty wyższych kondygnacji. Całkowicie wypalone wnętrza i zniszczone górne kondygnacje miały bramy Złota i Zielona oraz przebudowana Brama Krowia. Żuraw zachował wprawdzie grube, zewnętrzne mury na całej wysokości, ale zniszczone w całości zostało wnętrze, drewniana część dźwigowa i ściana od strony miasta. Założeniem odbudowy było możliwie wierne odtworzenie elewacji bram według stanu pierwotnego i oparcie rekonstrukcji na wnikliwej analizie materiałów historycznych oraz badaniach architektonicznych, przeprowadzanych przez pracowników i studentów [[POLITECHNIKA GDAŃSKA | Politechniki Gdańskiej]]. Rekonstrukcja pozwalała w pierwszym rzędzie na zachowanie istniejących autentycznych części budynku, z jego wystrojem dekoracyjnym oraz na przywrócenie bramom ich dawnej szaty architektonicznej. Wykorzystywano współczesne konstrukcje.<br/><br/>
Bramę Mariacką (odbudowaną w latach 1954–1959) i Żuraw (odbudowany w latach 1956–1959) przeznaczono na funkcje muzealne ([[MUZEUM ARCHEOLOGICZNE W GDAŃSKU | Muzeum Archeologiczne]]; [[NARODOWE MUZEUM MORSKIE | Narodowe Muzeum Morskie]]), Chlebnicką (1959–1961) i Straganiarską (1957–1958) na funkcję mieszkaniową, Złota (1953, 1995–1998) została siedzibą Stowarzyszenia Architektów Polskich, w Zielonej miało siedzibę [[PRZEDSIĘBIORSTWO PAŃSTWOWE PRACOWNIE KONSERWACJI ZABYTKÓW | Przedsiębiorstwo Państwowe Pracownie Konserwacji Zabytków]]. Adaptacja wnętrz do nowych funkcji wymagała przyjęcia kompromisów pomiędzy w pełni historyczną formą a uwarunkowaniami użytkowymi. Szczególne znaczenie miało to w wypadku bram średniowiecznych adaptowanych na funkcje mieszkaniowe, gdzie musiano zachować stosunkowo duże otwory okienne i nie było możliwe odtwarzanie historycznego układu wnętrz.<br/><br/>
Ostatnimi odbudowanymi bramami Głównego Miasta były najbardziej zniszczone bramy wodne: Brama św. Ducha (odbudowana w roku 1985 na siedzibę oddziału Krajowej Agencji Wydawniczej) oraz Świętojańska (odbudowana w latach 1976–1978 na siedzibę oddziału Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa), przebudowana w początku XX wieku Brama Krowia (1971–1972, oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego). Ze względu na brak przekazów ikonograficznych odtworzono je w całości – w celu utrzymania jednolitego charakteru i integracji zespołu bram wodnych – jako restytucję (czyli odbudowę obiektu, w którym zachowana niewielka ilość substancji zabytkowej, badania historyczne i architektoniczne pozwalają na odtworzenie obiektu w formach nawiązujących do historii). Czternaście zachowanych obecnie bram miejskich Gdańska (Chlebnicka, Kolejowa, Krowia, Mariacka, Nizinna, Przedbramie ul. Długiej, Stągiewna, św. Ducha, Świętojańska, Wyżynna, Zielona, Złota, Żuławska, Żuraw) wraz z czterema fragmentami bram (Kotwiczników, Nowa, Szeroka, Żabia) stanowi największy w Polsce zespół bram miejskich i wspaniały przykład rozwoju sztuki fortyfikacyjnej od XIV do XIX wieku. {{author: GS}} <br/><br/>
{| class="tableGda"
|-
|+ Bramy średniowieczne
|-
! Nazwa
! style="width: 150px"  | Data powstania
! Lokalizacja
! style="width: 130px" |  Projektant / budowniczy
! Uwagi
|-			
| class="tytulKol" colspan="5" | Główne Miasto
|-			
| style="vertical-align:top" | '''Chlebnicka''' <br/> (Brotbänkentor)
| style="vertical-align:top" | 1387 / 1. połowa XV wieku
| style="vertical-align:top" | wodna u wschodniego wylotu ul. [[CHLEBNICKA | Chlebnickiej]]
| style="vertical-align:top" | nieznany
|
|-
| style="vertical-align:top" | Długouliczna <br/> (Langgasser Tor)
| style="vertical-align:top" | 1346
| style="vertical-align:top" | lądowa u zachodniego wylotu ul. [[DŁUGA | Długiej]]
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | do powstania nowej bramy w linii nowożytnych wałów zwana Bramą Wysoką, z przedbramiem, rozebrana około 1611, na jej miejscu znajduje się [[ZŁOTA BRAMA | Złota Brama]]
|-
| style="vertical-align:top" | Kogi <br/> (Koggentor)
| style="vertical-align:top" | 1357
| style="vertical-align:top" | wodna u wschodniego wylotu [[DŁUGI TARG | Długiego Targu]]
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | rozebrana w 1563, na jej miejscu znajduje się [[BRAMA ZIELONA | Brama Zielona]]
|-
| style="vertical-align:top" | ''Kotwiczników'' <br/> (Ankerschmiedetor)
| style="vertical-align:top" | 1377
| style="vertical-align:top" | lądowa we wschodnim narożniku południowego ciągu murów
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | rozebrana w 1821, pozostała wyłącznie Baszta Kotwiczników
|-
| style="vertical-align:top" | '''Krowia''' <br/> (Kuhtor)
| style="vertical-align:top" | 1387
| style="vertical-align:top" | wodna u wschodniego wylotu ul. [[OGARNA, ulica | Ogarnej]]
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | całkowicie odtworzona po rozbiórce w początkach XX wieku, zachowano autentyczne fragmenty dolnych partii ścian szczytowych od strony północnej i południowej
|-
| style="vertical-align:top" | Ludwisarska <br/> (Glockentor)
| style="vertical-align:top" | 3. ćwierć XIV wieku
| style="vertical-align:top" | lądowa u zachodniego wylotu ul. św. Ducha
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | miała przedbramie z trzema bramami
|-
| style="vertical-align:top" | '''Mariacka''' <br/> (Frauentor)
| style="vertical-align:top" | 2. połowa XV wieku
| style="vertical-align:top" | wodna u wschodniego wylotu ul. Mariackiej
| style="vertical-align:top" | nieznany
| 
|-
| style="vertical-align:top" | Na Zbytkach <br/> (Ketterhagertor)
| style="vertical-align:top" | 1377
| style="vertical-align:top" | lądowa w południowej linii murów u wylotu ul. Na Zbytkach
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | miała przedbramie z dwóch wież w linii muru niskiego
|-
| style="vertical-align:top" | '''Przedbramie ul. Długiej''' (Katownia i Wieża Więzienna) <br/> (Stockturm)
| style="vertical-align:top" | 1379–1382 <br/> 1416–1418 <br/> 1506–1509 <b/> 1586–1604
| style="vertical-align:top" | zespół bram lądowych przed [[MURY OBRONNE | murami obronnymi]] u zachodniego wylotu ul. Długiej
| style="vertical-align:top" | Heinrich Ungeradin <br/> Heinrich Hetzel <br/> [[OBBERGHEN ANTONI van, mistrz budowlany, były patron ulicy w Gdańsku | Antoni van Obberghen]] <br/> Wilhelm van den Meer <br/>
| style="vertical-align:top" | wielokrotnie przebudowywany zespół, który zachował jednak swoją średniowieczną formę
|-
| style="vertical-align:top" | Straganiarska <br/> (Häkertor)
| style="vertical-align:top" | 1481–1482
| style="vertical-align:top" | wodna u wschodniego wylotu ul. Straganiarskiej
| style="vertical-align:top" | nieznany
| 
|-
| style="vertical-align:top" | ''Szeroka'' <br/> (Breites Tor)
| style="vertical-align:top" | 3. ćwierć XIV wieku
| style="vertical-align:top" | lądowa w zachodniej linii murów u wylotu ul. [[SZEROKA, ulica | Szerokiej]]
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | miała przedbramie z trzema bramami
|-
| style="vertical-align:top" | '''św. Ducha''' <br/> (Heilige-Geist-Tor)
| style="vertical-align:top" | połowa XV wieku
| style="vertical-align:top" | wodna u wschodniego wylotu ul. św. Ducha
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | odbudowana w formie naśladującej styl historyczny, niestanowiącej rekonstrukcji elewacji ze względu na brak przekazów
|-
| style="vertical-align:top" | Świętojańska <br/> (Johannistor)
| style="vertical-align:top" | 1448
| style="vertical-align:top" | wodna u wschodniego wylotu ul. Świętojańskiej
| style="vertical-align:top" | nieznany
| 
|-	
| style="vertical-align:top" | Tobiasza <br/> (Tobiastor)
| style="vertical-align:top" | 2. połowa XV wieku
| style="vertical-align:top" | wodna u wschodniego wylotu ul. Tobiasza
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | brak danych
|-
| style="vertical-align:top" | Zamkowa <br/> (Haustor)
| style="vertical-align:top" | 2. połowa XIV wieku
| style="vertical-align:top" | lądowa w północnej linii murów u wylotu ul. Grobla
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | miała przedbramie z lat 1487–1489 w formie dwóch wież na wyspie fosy
|-
| style="vertical-align:top" | ''Żabia'' <br/> (Fischertor)
| style="vertical-align:top" | 1357
| style="vertical-align:top" | lądowa w południowej linii murów u wylotu ul. Słodowników
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | miała przedbramie z dwóch wież w linii muru niskiego, od 3. ćwierci XVI wieku zwana Bramą Rybacką, rozebrana w latach 1827–1828, zachowano jedynie fragment muru baszty przedbramia
|-
| style="vertical-align:top" | '''Żuraw''' <br/> (Krantor)
| style="vertical-align:top" | 1367 <br/> 1442–1444
| style="vertical-align:top" | wodna u wschodniego wylotu ul. Szerokiej
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | pełnił także funkcję dźwigu portowego
|-
| class="tytulKol" colspan="5" | Stare Miasto
|-	
| style="vertical-align:top" | [[BRAMA BOŻEGO CIAŁA | Bożego Ciała]] <br/> (Heilige-Geist-Tor)
| style="vertical-align:top" | 1459
| style="vertical-align:top" | w północnym ciąg murów, w osi ul. Korzennej
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | zburzona w 1633
|-
| style="vertical-align:top" | Drzewna <br/> (Holztor)
| style="vertical-align:top" | 1461
| style="vertical-align:top" | u wylotu [[TARG DRZEWNY | Targu Drzewnego]] w kierunku zachodnim w południowej części zachodniego ciągu murów
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | pierwotnie zwana św. Gertrudy (Gertrudentor), zburzona w 3. ćwierci XVI wieku
|-
| style="vertical-align:top" | Raduńska <br/> (Radaunetor)
| style="vertical-align:top" | 2. połowa XV wieku
| style="vertical-align:top" | w zachodnim ciągu murów
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | strzegła przepustu [[KANAŁ RADUNI | Kanału Raduni]] przez mury, zburzona w 3. ćwierci XVI wieku
|-
| style="vertical-align:top" | św. Elżbiety <br/> (Elisabethtor)
| style="vertical-align:top" | 1459
| style="vertical-align:top" | w zachodnim ciągu murów, w osi ul. Elżbietańskiej
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | zlikwidowana około 1480
|-
| style="vertical-align:top" | św. Jakuba <br/> (Jakobstor)
| style="vertical-align:top" | 1461
| style="vertical-align:top" | w północnym ciągu murów [[STARE MIASTO | Starego Miasta]], w osi ul. Łagiewniki
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | zasypana w 1625, służyła jako magazyn prochowy bastionu św. Jakuba, ostatecznie zniszczona przez wybuch prochu w 1815
|-
| class="tytulKol" colspan="5" | Stare Przedmieście
|-
| style="vertical-align:top" | Karowa <br/> (Karrentor)
| style="vertical-align:top" | 1462
| style="vertical-align:top" | w zachodnim ciągu murów, w osi ul. Podwale Przedmiejskie na styku z murami [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta]]
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | zasypana jako prochownia w 1563, ostatecznie rozebrana w początkach XX wieku podczas likwidacji wałów ciągu zachodniego
|-
| style="vertical-align:top" | [[BRAMA NOWA | ''Nowa'']] <br/> (Hoppenbruchsches Tor, Neues Tor)
| style="vertical-align:top" | 1460–1461
| style="vertical-align:top" | w południowym ciągu murów, na osi ul. Rzeźnickiej
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | zachowana [[BASZTA BIAŁA | Baszta Biała]] flankująca bramę
|-
| style="vertical-align:top" | Za Szarymi Mnichami <br/> (Der Turm hinter den grauen Mönchen)
| style="vertical-align:top" | 1486, ewentualnie 1488
| style="vertical-align:top" | w zachodnim ciągu frontu [[STARE PRZEDMIEŚCIE | Starego Przedmieścia]], na wysokości klasztoru franciszkanów
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | zasypana, ostatecznie rozebrana w początkach XX wieku podczas likwidacji wałów ciągu zachodniego
|-
| class="tytulKol" colspan="5" | Spichlerze
|-				
| style="vertical-align:top" | '''Stągiewna'''
| style="vertical-align:top" | 1517–1519
| style="vertical-align:top" | na osi ul. Stągiewnej nad Nową Motławą ([[MOTŁAWA | Motława]])
| style="vertical-align:top" | nieznany
| 
|-
| class="authorEgTab" | *Tłustym drukiem opisano bramy istniejące, kursywą – zachowane relikty bram. <br/> {{author: GS}}
|}
{| class="tableGda"
|-
|+ Bramy nowożytne
|-
! Nazwa
! style="width: 150px" | Data powstania
! Lokalizacja
! style="width: 130px"  | Projektant / budowniczy
! Uwagi
|-			
| style="vertical-align:top" | Brandenburska
|
| style="vertical-align:top" | między Targiem Drzewnym a [[TARG WĘGLOWY | Targiem Węglowym]]
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | brak bliższych danych
|-
| style="vertical-align:top" | „Elbląska” <br/> (Werdertor)
| style="vertical-align:top" | około 1620 <br/> XIX wiek
| style="vertical-align:top" | u wylotu [[DŁUGIE OGRODY | Długich Ogrodów]]
|
| style="vertical-align:top" | nienazwana i nieobronna brama prowadząca do pozostającej poza granicą fortyfikacji części Długich Ogrodów; w XIX wieku brama forteczna; rozebrana około 1925, w ogrodzeniu kościoła przy ul. Głębokiej zachował się fragment płotu fortecznego
|-
| style="vertical-align:top" | '''Kolejowa'''
| style="vertical-align:top" | lata 50. XIX wieku
| style="vertical-align:top" | w zachodnim barku bastionu Żubr
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | nie miała nazwy niemieckiej
|-
| style="vertical-align:top" | '''Nizinna''' <br/> (Leege Tor)
| style="vertical-align:top" | 1626
| style="vertical-align:top" | w kurtynie wału między bastionami św. Gertrudy a Żubr, w osi ul. Dolna Brama
| style="vertical-align:top" | [[STRAKOWSKI HANS, budowniczy fortyfikacji, patron gdańskiej ulicy | Hans Strakowski]]
| 
|-
| style="vertical-align:top" span style="white-space: nowrap" | Nowych Ogrodów <br/> (Kartuska, Siedlecka) <br/> (Neugarter Tor)
| style="vertical-align:top" | 1656
| style="vertical-align:top" | w osi ul. Nowe Ogrody, u jej zachodniego wylotu
| style="vertical-align:top" | [[STRAKOWSKI GEORG,  budowniczy | Georg Strakowski]]
| style="vertical-align:top" | przebudowana w 1877, rozebrana w 1921
|-
| style="vertical-align:top" | Okulary Steenbocka
| style="vertical-align:top" | między 1759 a 1763
| style="vertical-align:top" | u podnóża [[GRODZISKO | Grodziska]], w południowej części szańca łączącego umocnienia Grodziska z umocnieniami Starego Miasta
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | nie miała nazwy niemieckiej; przerwa w wale zaopatrzona w drewnianą furtę i zwodzony most
|-
| style="vertical-align:top" | Oliwska <br/> (Olivaer Tor)
| style="vertical-align:top" | 1656
| style="vertical-align:top" | w linii umocnień ciągu oliwskiego na osi obecnej [[ZWYCIĘSTWA, aleja | al. Zwycięstwa]]
| style="vertical-align:top" | [[STRAKOWSKI GEORG,  budowniczy | Georg Strakowski]]
| style="vertical-align:top" | przebudowana w 1. połowie XVIII wieku i w 1869, rozebrana w 1898/1899
|-
| style="vertical-align:top" | Oruńska <br/> (Petershagener Tor)
| style="vertical-align:top" | 1655–1656
| style="vertical-align:top" | południowy wylot głównego traktu komunikacyjnego północ-południe w rejonie obecnego [[ZAROŚLAK | Zaroślaka]]
| style="vertical-align:top" | [[STRAKOWSKI GEORG,  budowniczy | Georg Strakowski]]
| style="vertical-align:top" | przebudowana w latach 70. XIX wieku, rozebrana w 1927
|-
| style="vertical-align:top" | św. Jakuba <br/> (Jakobstor)
| style="vertical-align:top" | 1625–1628 <br/> 1633–1635
| style="vertical-align:top" | w kurtynie między bastionami Bożego Ciała i św. Jakuba
| style="vertical-align:top" | [[STRAKOWSKI HANS, budowniczy fortyfikacji, patron gdańskiej ulicy | Hans Strakowski]]
| style="vertical-align:top" | do XVIII wieku nazywana Bramą Bożego Ciała; rozebrana w 1881
|-
| style="vertical-align:top" | '''Wyżynna''' <br/> (Hohes Tor)
| style="vertical-align:top" | 1574–1575, 1588
| style="vertical-align:top" | w zachodnim ciągu wałów, w osi Drogi Królewskiej, przed Przedbramiem ul. Długiej
| style="vertical-align:top" | [[KRAMER HANS, architekt, fortyfikator | Hans Kramer]] <br/> [[BLOCK WILHELM van den, rzeźbiarz | Wilhelm van den Block]]
| 
|-
| style="vertical-align:top" | '''Zielona''' <br/> (Grünes Tor)
| style="vertical-align:top" | 1564–1568
| style="vertical-align:top" | wodna u wschodniego wylotu Długiego Targu
| style="vertical-align:top" | mistrz Regnier
| style="vertical-align:top" | wybudowana na miejscu [[BRAMA KOGI | Bramy Kogi]]
|-
| style="vertical-align:top" | '''Złota''' <br/> (Langgasser Tor)
| style="vertical-align:top" | 1612–1614
| style="vertical-align:top" | u zachodniego wylotu ul. Długiej
| style="vertical-align:top" | [[BLOCK ABRAHAM van den,  rzeźbiarz | Abraham van den Block]]
| style="vertical-align:top" | wybudowana na miejscu [[BRAMA DŁUGOULICZNA | Bramy Długoulicznej]]
|-
| style="vertical-align:top" | '''Żuławska''' <br/> (Langgarter Tor)
| style="vertical-align:top" | 1628
| style="vertical-align:top" | w kurtynie wału między bastionami Ogrodowym i Wół; w osi ul. [[DŁUGIE OGRODY | Długie Ogrody]]
| style="vertical-align:top" | [[STRAKOWSKI HANS, budowniczy fortyfikacji, patron gdańskiej ulicy | Hans Strakowski]]
| style="vertical-align:top" | do 1945 zwana [[BRAMA DŁUGICH OGRODÓW | Bramą Długich Ogrodów]]
|-
| style="vertical-align:top" | Górna
| style="vertical-align:top" | 4. ćwierć XVIII wieku
| style="vertical-align:top" | [[CHEŁM | Chełm]], rejon ob. ul. Łużyckiej
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | zniszczona w 1807
|-
| style="vertical-align:top" | Dolna
| style="vertical-align:top" | 4. ćwierć XVIII wieku
| style="vertical-align:top" | Chełm, rejon ob. ul. Łużyckiej
| style="vertical-align:top" | nieznany
| style="vertical-align:top" | zniszczona w 1807
|-
| class="authorEgTab" | *Tłustym drukiem opisano bramy istniejące. <br/> {{author: GS}}
|} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]