Tekst źródłowy strony PIŁKA NOŻNA

{{paper}}
[[File: Piłkarska_drużyna_Gedanii,_1934.jpg |thumb| Drużyna Gedanii Gdańsk (z lewej) przed meczem w Wilnie z WKS Śmigły (2:3), 1934]]
[[File: Lechia_Gdańsk,_1974.jpeg |thumb| Drużyna piłkarska Lechii Gdańsk, 1974]]

'''PIŁKA NOŻNA. Do 1945.''' Oficjalnie pierwsza gdańska drużyna piłkarska Fußballclub Danzig powstała 13 IV 1903 z inicjatywy dziennikarza sportowego [[SANDER ROBERT, dziennikarz | Roberta Sandera]], od 1905 nosząc nazwę [[BALL- UND EISLAUFVEREIN, klub sportowy | Ballspiel- und Eislaufverein-Verein Danzig]] (BuEV). 26 I 1908 15 klubów z Prus, Pomorza Wschodniego i Słupskiego utworzyło związek Baltischer Rasensport-Verband (BRV) z siedzibą w Królewcu (Königsberg). Przyjęty do Niemieckiego Związku Piłki Nożnej, podzielony na okręgi: Pomorze (Pommern: Gdańsk–Słupsk), Prusy Wschodnie (Ostpreußen: Królewiec) i Prusy Zachodnie (Westpreußen Bezirk: Elbląg–Malbork). Do rozgrywek o mistrzostwo Niemiec związek wystawiał zwycięzcę rywalizacji mistrzów okręgów. W latach 1908–1910 mistrzem okręgu gdańskiego była drużyna „BuEV”, odpadała jednak z rozgrywek w finałach związkowych: 1908 VfB Königsberg – BuEV 11:0; 1908/09 VfB Königsberg – BuEV 1:0; 1909/10: SpVgg Prußia Samland 1904 Königsberg –BuEV 2:1. <br/><br/>
W wyniku reformy w grudniu 1910 BRV zastąpiony został przez Baltischer Rasen- und Wintersport-Verband (BRWSV – Bałtycki Związek Sportów Letnich i Zimowych), rozgrywki prowadzono w ośmiu okręgach: Królewiec (Königsberg), Tylża/Kłajpeda (Memel), Insterburg/Gumbinnen (obecnie Czerniachowsk/Gusiew), Kętrzyn/Ełk, Olsztyn/Ostróda, Grudziądz/Bydgoszcz, Elbląg, Gdańsk (Bezirk Danzig). W sezonie 1910/11 tytuł mistrza okręgu gdańskiego wywalczyła drużyna SV Ostmark Danzig, w finale związkowym przegrała na wyjeździe z SC Lituania Tilsit (Tylża) 4:2. Dopiero w sezonie 1911/1912 (przy dodaniu do BRWSV 9. okręgu: Koszalin/Słupsk), BuEV Danzig, po zwycięstwie w okręgu gdańskim i w rozgrywkach BRWSV (finał związkowy: BuEV – VfB Königsberg 3:2), zaprezentowała się na arenie ogólnoniemieckiej. 5 V 1912, w meczu ćwierćfinałowym o mistrzostwo Niemiec, BuEV przegrał w Gdańsku z ówczesnym mistrzem Thorball- und Fußball-Club Viktoria 1889 Berlin 0:7 (0:3). Dotarcie do ćwierćfinałów było największym sukcesem gdańskiej piłki nożnej przed I wojną światową. W meczu tym BuEV wystąpił w składzie: Winkelmann – Vigelahn, Peters – Lehnhardt, Bielefeldt, Kelz – Will, Littschwager, Liebsch I, Händschke, Liebsch II. <br/><br/> Drużyna BuEV pozostała w Gdańsku bezkonkurencyjna do 1914, zdobywając mistrzostwo okręgu w sezonach 1912/1913 i 1913/1914, aczkolwiek więcej nie udało się jej zakwalifikować do rozgrywek centralnych. W sezonie 1912/1913 odpadła w finale BRWSV, przegrywając na wyjeździe z SpVgg Prussia Samland 1904 Königsberg 1:7, w sezonie 1913/1914 – przy reformie BRWSV i jego podziale na trzy okręgi: Prusy Wschodnie, Prusy Zachodnie i Pomorze oraz wprowadzonym systemie grupowym – jako mistrz okręgu Prusy Zachodnie zajęła III miejsce. <br/><br/> Po I wojnie światowej rozgrywki wznowiono w sezonie 1919/1920. Gdańsk znalazł się ponownie w ramach organizacyjnych BRWSV, podzielonego – jak ostatnio – na trzy okręgi. Mistrzowi Okręgu Gdańskiego nie udało się nigdy zwyciężyć w finale rozgrywek związkowych BRWSV. Od sezonu 1925/1926 w finałach BRWSV brały udział drużyny mistrza i wicemistrza okręgów (w wypadku okręgu gdańskiego wicemistrzowie startowali tylko w sezonach 1925/1926 i 1926/1927). W sezonie 1928/1929 awans do ligi okręgu gdańskiego uzyskała [[GEDANIA, klub sportowy | Gedania]], pokonując w decydującym meczu Zoppoter SV 4:1.  <br/><br/>
{| class="tableGda"
|- 
|+ Mistrzowie Okręgu Gdańsk (Bezirk Danzig) w sezonach <br /> 1919/1920 – 1928/1929 
|- 
| 1919–1920
| VfL Danzig (Verein für Leibesübungen, od 1916 dawny BuEV)
|- 
| 1920–1921
| TuFC Preußen 1909 Danzig
|- 
| 1921–1922
| Polizei-SV Danzig
|- 
| 1922–1923
| TuFC Preußen 1909 Danzig
|- 
| 1923–1924
| SC Preußen 1909 Danzig (dawny TuFC Preußen 1909 Danzig)
|- 
| 1924–1925
| SV 1919 Neufahrwasser
|- 
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 1925–1926
| style="vertical-align:top" | Danziger SC 1912
|- 
| style="vertical-align:top" | wicemistrz: VfL Danzig
|-
| rowspan="2" style="vertical-align:top" | 1926–1927
| style="vertical-align:top" | SV Schutzpolizei 1920 Danzig
|- 
| style="vertical-align:top" | wicemistrz: SV Neufahrwaseer 1919
|- 
| 1927–1928
| SV Schutzpolizei
|- 
| 1928–1929
| SV 1919 Neufahrwasser
|-
| class="authorEgTab" | {{author: PCH}}
|}
<br/> Przed sezonem 1929/1930 ponownie zmieniono podział na okręgi w Związku Bałtyckim (BRWSV), Gdańsk znalazł się w Okręgu Grenzmark. Drużyny gdańskie grały w tzw. Lidze Powiatowej (Kreisliga Danzig) złożonej z sześciu drużyn. Pierwszym mistrzem Kreisligi została VfL 1900 Danzig, wicemistrzem SV Schutzpolizei 1920 (Gedania zajęła IV miejsce). Dwie pierwsze drużyny spotkały się w rozgrywkach grupowych z mistrzami i wicemistrzami Ligi Powiatowej Prusy Zachodnie i Słupsk/Lębork, zwycięzcą okazał się SV Schutzpolizei 1920, ale w finale okręgowym (z mistrzami Prus Wschodnich i Pomorza Zachodniego) zajął ostatnie miejsce. W sezonie 1931/1932 mistrzem gdańskiej ligi powiatowej został SV Neufahrwasser 1919, tytuł wicemistrzowski przypadł Gedanii. W fazie półfinałowej obie drużyny zagrały w 2 grupach, grupę A wygrał SV Neufahrwasser 1919 (Nowy Port), ale w grupie finałowej zajął ostatnie, IV miejsce. W sezonie 1932/1933 mistrzem Gdańska został Danziger SC 1912 (Gedania zajęła VI, ostatnie miejsce,  uniknęła degradacji, gdyż ligę powiększono do 8 zespołów). W grupowym półfinale mistrz Gdańska wygrał grupę A, ale odpadł pod porażkach z mistrzem grupy B: SV Victoria Stolp/Słupsk 0:3 i 0:1. Rozgrywki sezonu 1932/1933 były ostatnimi w ramach Związku Bałtyckiego, który następnie rozwiązano. Mistrzem Gdańska został BuEV, wicemistrzem TuFC Preußen 1909 (III miejsce zajęła Gedania). Mistrz i wicemistrz wygrali swoje grupy finałowe, do finału związkowego awansował po bezpośrednich meczach BuEV (2:5, 2:1 i 2:1), ale zajął w nim ostatnie, IV miejsce. <br/><br/> 
W sezonie 1933/1934 gdańskie zespoły grały w Lidze Okręgowej (Gauliga) Prus Wschodnich, podzielonej na 2 grupy po 7 drużyn. Pierwszy sezon tych rozgrywek (1933/1934) przyniósł sukces gdańskiemu SC Preußen 09. Po wygraniu grupy A (Gedania była przedostatnia – VI), on pokonał zwycięzcę grupy B: MSV Hindenburg Allenstein (Olsztyn) 2:3 i 6:1. W rozgrywkach centralnych SC Preußen 09 spotkał się w grupie z TuFC Viktoria 1889 Berlin, Beuthen 1909 (Bytom) i Viktorią Stolp. Drużyna z Gdańska, zdobywając 1 punkt, zajęła ostatnie miejsce w swojej grupie. W sezonie 1934/1935 najlepsza z gdańskich drużyn, SV Schutzpolizei, zajęła II miejsce w grupie A Ligi Okręgowej. Był to ostatni sezon Gauligi. Powrócono do rozgrywek w okręgach. Ostpreußenverband podzielono na 4 okręgi: Danzig, Königsberg (Królewiec), Allenstein (Olsztyn) i Gumbinnen (Gusiew, obecnie w obwodzie kaliningradzkim). W okręgu gdańskim utworzono Bezirksklaße (klasa okręgowa). W sezonie 1935/1936 zwyciężył SC Preußen 09, 3. była Gedania. W sezonie 1936/1937 ponownie zwyciężył SC Preußen 09, II miejsce zajęła Gedania. Obie bez powodzenia uczestniczyły w rozgrywkach o mistrzostwo Prus Wschodnich, choć Gedanii udało się pokonać na wyjeździe mistrza swojej grupy MSV Hindenburg Allenstein 2:0. W sezonie 1937/1938 zwyciężył (przed Gedanią) BuEV Danzig, docierając następnie do finału mistrzostw Prus Wschodnich, gdzie przegrał (0:2 i 1:1) z drużyną MSV York-Boyen Insterburg (obecnie Czerniachowsk, obwód kaliningradzki). <br/><br/> W sezonie 1938/1939 powrócono do centralnych rozgrywek w okręgu Prusy Wschodnie i reaktywowano Gauligę. Grała ona w dziesięciodrużynowym składzie. Zespoły z Gdańska nie odniosły sukcesów (mistrzem został MSV Hindenburg Allenstein): BuEV było 3., SV Schutzpolizei 4., Gedania 5. Sezon 1939/1940 przyniósł zmniejszenie Gauligi do ośmiu drużyn, między innymi z powodu wycofania się Gedanii, która wstąpiła do Polskiego Związku Piłki Nożnej. Najlepsza gdańska drużyna, SC Preußen 1909 Danzig, zajęła w rozgrywkach II miejsce.  Wybuch II wojny światowej spowodował reorganizację piłkarstwa niemieckiego, ale nie zawieszenie rozgrywek. Utworzono osobny okręg Gdańsk–Prusy Zachodnie. W rozgrywkach okręgowych w sezonie 1940/1941 zwyciężył SC Preußen 09 Danzig, w rozgrywkach centralnych spotykając się z zespołami Vorwärts Gleiwitz (Gliwice) oraz LSV Stettin (Szczecin), lecz odpadł z rywalizacji. Sezon 1941/1942 nie przyniósł sukcesu gdańskim drużynom, najlepszym zespołem w okręgu był HUS Marienwerder (Kwidzyn). Rozgrywki w okręgu Gdańsk–Prusy Zachodnie zawieszono jesienią 1944. Ostatnimi mistrzami były gdańskie zespoły SV 1919 Neufahrwasser (1943) i LSV Danzig (1944). Oba uczestniczyły w rozgrywkach centralnych. SV 1919 Neufahrwasser uległ w I rundzie VfB 1900 Königsberg 1:3. LSV po meczach w Berlinie, pierwszym (mimo dogrywki) 0:0 i powtórzonym 1:7, uległ Herthcie Berlin. Tymi meczami zakończył się niemiecki okres historii gdańskiej piłki nożnej, działania II wojny światowej przerwały rozgrywki. <br/><br/><br/> '''Po 1945.''' Pierwszy mecz piłkarski po zakończeniu działań II wojny światowej w Gdańsku odbył się 17 IV 1945 między drużyną IV Komisariatu gdańskiej milicji a zespołem stacjonującego w Gdańsku oddziału reflektorzystów Armii Czerwonej (6:0) na boisku przy dawnej [[HELENE-LANGE-SCHULE. STÄDTISCHES LYZEUM UND REFORMREALGYMNASIUM | Helene-Lange-Schule]]. Skład gdańskiego zespołu: Henryk Żuk – Wiktor Szurpit, Kieroniak – Stróżniak, Pałczyński, Markowski – Pińczyński, Piekuta, Sibert, Burek, Kalinowski (cywil). 21 IV 1945 mecz rewanżowy (przy stanie 3:0) przerwano z powodu ulewy. W kolejnych meczach w maju–czerwcu 1945 ten sam zespół pokonał (3:0) drużynę Urzędu Bezpieczeństwa z Bydgoszczy i przegrał (1:5, na boisku w koszarach przy ul. Słowackiego) z zespołem Wojska Polskiego. Drużyna IV komisariatu przejęta została przez Komendę Wojewódzką MO, oparta na niej była reprezentacja Gdańska biorąca udział 16–17 III 1946 w Zakopanem w mistrzostwach piłkarskich MO (zajęła ostatnie, czwarte miejsce).<br/><br/>  
30 VII 1945 zorganizowano spotkanie założycielskie Okręgowego Związku Piłki Nożnej w Gdańsku. Pierwszy turniej piłkarski rozegrano w sierpniu 1945 (zwyciężył Płomień Gdańsk). W październiku 1945 wystartowała okręgowa klasa A, do której zakwalifikowało się sześć gdańskich drużyn: BOP Baltia, Gedania, Pogoń, Flota Nowy Port, Płomień oraz TUR Oliwa. Zwycięska Gedania uczestniczyła w pierwszych powojennych Mistrzostwach Polski (odpadła w I rundzie, ulegając RKU Sosnowiec 2:6). Do końca lat 40. XX wieku o miano pierwszeństwa rywalizowały Gedania z powstałą na bazie „BOP Baltia” [[LECHIA | Lechią]]. Zwycięsko z niej wyszła Lechia, która w 1948 wywalczyła awans do I Ligi Państwowej (w składzie: Józef Pokorski, Ludwik Łoś, Hubert Nowakowski, Bolesław Żytniak i Jakub Smug, Piotr Nierychło, Alfred Kamzela, Henryk Kokot, Aleksander Kupcewicz, Tadeusz Skowroński, Leszek Goździk, Alfred Kokot, [[ROGOCZ ROMAN HUBERT, piłkarz, trener | Roman Rogocz]], Leszek Steinmetz). <br/><br/> W 1. połowie lat 50. XX wieku w II lidze grały Gedania i [[POLONIA GDAŃSK, klub sportowy | Polonia Gdańsk]], w III lidze występowały drużyny [[GKS WYBRZEŻE | GKS Wybrzeża]] i Startu. W 1955 Lechia dotarła do finału Pucharu Polski (uległa Legii Warszawa 0:5), w 1956 zajęła III miejsce w I lidze, najwyższe w historii gdańskiej piłki nożnej po 1945 roku (skład: [[GRONOWSKI HENRYK TEODOR, piłkarz, trener | Henryk Gronowski]], Hubert Kusz, [[KORYNT ROMAN, piłkarz, trener | Roman Korynt]], Czesław Lenc, [[CZUBAŁA JERZY, stomatolog, piłkarz | Jerzy Czubała]], Jerzy Kaleta, [[GRONOWSKI ROBERT HENRYK, piłkarz | Robert Gronowski]], Władysław Musiał, Roman Rogocz, Czesław Nowicki, Józef Górny, Alfred Kobylański, Aleksander Kupcewicz, Zygmunt Gross, Benedykt Gumowski, Kazimierz Frąckiewicz; trenerem był Tadeusz Foryś). Na II miejsce wśród piłkarskich drużyn Gdańska wysunęła się Polonia, do 1960 występująca w II lidze. W latach 1955–1960 obie drużyny toczyły spotkania o nieoficjalny prymat w mieście (15 XI 1955 Lechia–Polonia 4:1 (2:1); 2 XII 1956 Lechia–Polonia 1:1 (1:1); 5 V 1957 Lechia–Polonia 1:0 (1:0); 23 XI 1958 Lechia–Polonia 3:0 (3:0); 27 IX 1959 Lechia–Polonia 4:1 (3:0); 20 XI 1960 Lechia–Polonia 6:2 (4:0). W latach 50. XX wieku w reprezentacji Polski występowali: Alfred Kokot (który już 19 VI 1949 zagrał przeciw Danii w Warszawie, strzelając jedynego gola dla Polski), Roman Korynt, Henryk i Robert Gronowscy, w drużynie rezerwowej (tzw. „kadrze B”): Leszek Goździk, Alfred Kobylański, Czesław Nowicki, w reprezentacji młodzieżowej lub juniorów: [[APOLEWICZ JERZY, piłkarz | Jerzy Apolewicz]], Zygmunt Gadecki, Józef Górny, Bronisław Szlagowski, Zygmunt Gross, Edward Typek, Jerzy Szróbka, Kazimierz Frąckiewicz. Lata 60. XX wieku przyniosły obniżenie poziomu gdańskiej piłki nożnej: w 1963 Lechia spadła do II ligi, 1967 do III. <br/><br/>Niewiele zmieniły lata 70.: wprawdzie Lechia w 1972 powróciła do II ligi, a w 1973 awansowała do niej Polonia (już pod nazwą [[STOCZNIOWIEC | Stoczniowiec]]), lecz próby awansu do I ligi były nieskuteczne. Nieudane starania zakończyły się ponownie kryzysem w obu klubach i ich spadkiem w roku 1982 do III ligi.<br/><br/> W historii gdańskiej piłki nożnej szczególny był rok 1983. Lechia, jeszcze jako zespół III ligi, 22 VI 1983 zdobyła Puchar Polski, wygrywając w Piotrkowie Trybunalskim w finale z Piastem Gliwice 1:0 (w składzie: Tadeusz Fajfer, Andrzej Marchel, Lech Kulwicki, Andrzej Salach, Dariusz Raczyński, Zbigniew Kowalski, Roman Józefowicz, Jacek Grembocki, Marek Kowalczyk, Dariusz Wójtowicz, Krzysztof Górski, Ryszard Polak, Jarosław Klinger; trenerem był [[JASTRZĘBOWSKI JERZY, piłkarz, trener | Jerzy Jastrzębowski]]), awansując jednocześnie do II ligi, a w roku następnym (1984) do I ligi. 30 VII 1983 zespół zdobył Superpuchar Polski (Lechia – Lech Poznań 1:0). Jako zdobywca Pucharu Polski Lechia reprezentowała Polskę w europejskich pucharach, rozgrywając mecze z czołową drużyną Europy Juventusem Turyn (Włochy): 0:7 w Turynie i 2:3 w Gd. W tym okresie inne gdańskie drużyny (Stoczniowiec, Gedania, MRKS) prezentowały poziom trzecioligowy. W I lidze Lechia pozostała do 1988, przegrywając wówczas baraże z Olimpią Poznań. W tym okresie kilku gdańszczan grało w reprezentacjach narodowych: [[KRUSZCZYŃSKI JERZY | Jerzy Kruszczyński]] (reprezentacja olimpijska), Dariusz Wójtowicz (juniorzy – brązowy medal Mistrzostw Europy w 1984), Jacek Grembocki i Piotr Prabucki (reprezentacja młodzieżowa), Mirosław Pękala i Marek Ługowski zagrali w I reprezentacji kraju, prowadzonej przez byłego zawodnika i trenera Lechii Wojciecha Łazarka. <br/><br/> W II lidze Lechia nie odnotowała większych sukcesów, a klub znalazł się w kryzysie finansowym. Latem 1995 Lechia została zdegradowana do III ligi. W połowie 1995 połączyła się z Olimpią Poznań i zajęła jej miejsce w I lidze. Klub znalazł się jednak w konflikcie z władzami Polskiego Związku Piłki Nożnej, który tej fuzji nie zaakceptował. Było to przyczyną kryzysu sportowego, a w konsekwencji finansowego i ponownego spadku do III ligi (lato 1997). Najlepszą jedenastką w mieście została więc Polonia, która w tym samym sezonie awansowała do II ligi. <br/><br/>Latem 1998 roku obie najlepsze gdańskie drużyny połączyły się w ramach Spółki Akcyjnej. Celem był awans do I ligi. Brak sukcesów spowodował rozpad spółki, spadek drużyn do III ligi i nienotowany dotychczas kryzys w obu przodujących dotychczas gdańskich drużynach. W sezonie 2002/2003 najlepszym gdańskim zespołem był IV-ligowy Nordcoop. Polonia, Lechia i Gedania grały w V lidze. <br/><br/>Równowagę organizacyjną i finansową najszybciej odzyskała Lechia, która awansując rok po roku, już w sezonie 2005/2006 znalazła się w II lidze, zdecydowanie dystansując gdańską konkurencję. Polonia i Gedania pozostały na poziomie V ligi, Nordcoop przestał istnieć. Od sezonu 2007/2008 Lechia gra w ekstraklasie, w sezonie 2018/2019 zajęła trzecie miejsce, zdobyła Puchar Polski (finał 2 V 2019 w Warszawie: Jagiellonia Białystok – Lechia 0:1) i Superpuchar Polski (13 VII 2019 Gliwice: Piast Gliwice - Lecha 1:3), w eliminacjach do Pucharu Europy odpadła w drugiej rundzie po meczach z Broendby IF (Dania) 2:1 i 1:4. <br/><br/><br/> '''Drużyny młodzieżowe po 1945.''' Po 1945 gdańska piłka notowała wiele sukcesów w kategoriach młodzieżowych. W pierwszoligowych mistrzostwach okręgu gdańskiego w sezonie 1956/1957 triumfowała Lechia. Startując następnie w rozgrywkach ogólnopolskich, okazała się najlepsza w kategorii juniorów starszych (do lat 18) i uzyskała tytuł mistrza Polski. W latach 1968 i 1970 Lechia zdobyła IV miejsce w Polsce w tej samej kategorii wiekowej, w 1991 była III, a w 1993 zdobyła tytuł wicemistrzowski. W rywalizacji drużyn rok młodszych Lechia zdobywała mistrzostwo Polski w latach 1993, 1995, 2000, 2004 i 2012; w 1994 była wicemistrzem Polski. Juniorzy starsi Polonii w 1958 uplasowali się na III miejscu w Polsce. <br/><br/><br/> '''Organizacja po 1945.''' Od 1945 Gdańsk był siedzibą Okręgowego Związku Piłki Nożnej (zwanego „Gdańskim”). W 1950 zlikwidowano Okręgowy Związek Piłki Nożnej i zastąpiła go Sekcja Piłki Nożnej przy Wojewódzkim Komitecie Kultury Fizycznej w Gdańsku. Wiązało się to z próbami umasowienia piłki nożnej, a w rezultacie zmianami organizacyjnymi. Nie przyniosło to jednak pożądanych rezultatów i w 1957 reaktywowano Okręgowy Związek Piłki Nożnej z siedzibą w Gdańsku. W takim kształcie działał do on do roku 1976. Kolejne zmiany wiązały się z nowym podziałem administracyjnym Polski, który wprowadzono w czerwcu 1975. Zasięg działania gdańskiego Związku Okręgowego uległ ograniczeniu i funkcjonował on odtąd przy nowo powstałej Wojewódzkiej Federacji Sportu. Od 1982 Gdańsk był siedzibą makroregionu piłkarskiego, który obejmował Okręgowe Związki z Bydgoszczy, Gdańska, Elbląga, Słupska i Torunia. Od 1991 związek piłkarski w Gdańsku działa jako samodzielne stowarzyszenie sportowe pod nazwą Gdański Okręgowy Związek Piłki Nożnej. {{author: PCH}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]]