Tekst źródłowy strony GOEBEL CASPAR, mincerz

{{web}}
[[File: Wpis_do_księgi_przyjęć_do_prawa_miejskiego_1563.JPG |thumb| Wpis do księgi przyjęć do gdańskiego prawa miejskiego z nazwiskiem Caspra Goebela z 1563]]
[[File: 1_C._Goebel_talar.jpg |thumb| Talar bity przez Caspra Goebela podczas wojny Gdańska z królem Stefanem Batorym w 1577]]
[[File: 2_C._Goebel_talar.jpg |thumb| Talar bity przez Caspra Goebela podczas wojny Gdańska z królem Stefanem Batorym w 1577]]
'''CASPAR GOEBEL''' (Göbel) (przed 1530 Królewiec – po 1605 Malbork), kupiec, mincerz, przywódca religijny. Nieznanego imienia ojciec był urzędnikiem w służbie księcia pruskiego Albrechta I Hohenzollerna. Starszy brat Hans (około 1515 Królewiec – 1588 Królewiec) był kolejno urzędnikiem skarbowym w książęcej kamerze rentowej, pisarzem i buchalterem w królewieckiej mennicy oraz jego wspólnikiem w prowadzeniu mennicy w Gdańsku. Młodszy brat, Severin (25 VI 1530 Królewiec – 5 I 1612 Królewiec), był doktorem medycyny, lekarzem nadwornym landgrafa Hesji Filipa, następnie lekarzem w Królewcu na dworach Albrechta I oraz Fryderyka I Albrechta, w 1568 [[FIZYCY MIEJSCY | fizykiem (lekarzem) miejskim]] w Gdańsku oraz profesorem medycyny w uniwersytecie królewieckim.<br/><br/>
Początkowo prowadził firmę kupiecką we współtworzącym zespół miejski Królewca odrębnym (do 1724) mieście Löbenicht (Lipnik). W Gdańsku od 1563, 13 listopada uzyskał kupieckie [[OBYWATELSTWO MIEJSKIE | obywatelstwo miejskie]]. Był członkiem cechu kramarzy, w 1566 gdańskiej gildii zbożowej, trudnił się także handlem nieruchomościami oraz lichwą. Około 1570 wybudował kamienicę przy Langer Markt (Długi Targ 39, róg z Kürschnergasse (ul. Kuśnierską)), wzniesioną według projektu [[KRAMER HANS, architekt, fortyfikator | Hansa Kramera]] w stylu drezdeńskiego manieryzmu. <br/><br/>

Wspólnie z bratem Hansem oraz Hanusem Stippelem (pomysłodawcą urządzenia) sporządził prototyp napędzanej kołem wodnym i obsługiwanej przez sześć osób walcowej prasy menniczej, wzorowanej na wynalezionej w 1551 prasie menniczej w Augsburgu. Innowacja polegała na zastąpieniu bicia monet ich wygniataniem, przy jednoczesnym zwielokrotnieniu tempa produkcji (wyciskano sześć egzemplarzy jednocześnie). Na przełomie 1571 i 1572 ze wspólnikami uzyskał od króla Zygmunta Augusta monopol na produkowanie takich pras, stosowanych następnie w Rzeczypospolitej (w tym w Gdańsku) i jej lennach (między innymi w Rydze i Królewcu), a także w Saksonii (Dreźnie) i Danii (Kopenhadze). <br/><br/>

Po utworzeniu w 1567  [[LUTERANIE | Ministerium Duchownego]], w toku sporów o zachowanie obrzędu egzorcyzmowania podczas udzielania sakramentu chrztu, zaatakował zwolenników odstąpienia od tego zwyczaju (skupieni wokół [[WEIDNER JOHANN, pastor kościoła NMP | Johanna Weidnera]] tzw. filipiści, posądzani byli o kryptokalwinizm i występowanie przeciwko ortodoksyjnemu gnezjo-luteranizmowi). Wespół z rajcą Lucasem Blumensteinem stworzył grupę tzw. „Dzieci Chrystusowych“ („Kindlein Christi“, „Pusilli Christi“, lub „Kleinen Haufens“ – „Mała gromadka“). Zaangażował się równocześnie w działalność polityczną i został członkiem [[TRZECI ORDYNEK | Trzeciego Ordynku]]. Do jego głównych oponentów zaliczał się rajca, następnie burmistrz, [[MÖLNER REINHOLD, burmistrz Gdańska | Reinholdowi Mölnerowi]]. Należał również do przeciwników elekcji na króla polskiego Stefana Batorego. We wrześniu 1576 został członkiem rady wojennej ([[WOJNA GDAŃSKA Z KRÓLEM POLSKIM STEFANEM BATORYM | wojny Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym]]), a od kwietnia 1577 dowodził jedną z rot mieszczańskich. 22 VI 1577 powierzono mu (wspólnie z [[GONSALO GRATIANUS, mincerz | Gratianusem Gonsalo]]) kierowanie mennicą miejską, w jego przypadku tzw. „srebrną“ (Gratianus Gonsalo zarządzał „złotą“). Wytłaczał w niej pozbawione wizerunku króla srebrne gdańskie talary, zaopatrzone w popiersie Chrystusa z napisem „Defende nos Christe Salvator“. Wybite przez niego monety opatrywano gmerkiem Goeblów: pierścieniem z kamieniem. Na potrzeby obu mennic pozyskano złoto i srebro z gdańskich kościołów. Stał także na czele stronnictwa duńskiego, dążącego do podporządkowania Gdańska oraz części Prus Królewskich Danii. Od czerwca 1577 do kwietnia 1580 był korespondentem i informatorem dworu duńskiego w poufnych sprawach miasta. W zbiorach kopenhaskiego Rigsarkivet zachowała się jego bogata korespondencja, dokumentującym stosunki polityczne królestwa duńskiego z Gdańskiem. <br/><br/>
23 VIII 1577 odsunięty został od kierowania gdańską mennicą, następnie oskarżono go o przywłaszczanie wytłaczanych monet. 5 IX 1577, przewodząc wymierzonej w Radę Miejską demonstracji pospólstwa i rzemieślników na Długim Targu, doprowadził do dopuszczenia na pewien czas przedstawicieli Trzeciego Ordynku do współrządów w mieście. W toku dalszych sporów 25 IX 1577 na krótko internowano go w [[DWÓR ARTUSA| Dworze Artusa]]. Jesienią 1577 starał się o wyjazd z rodziną do Danii, ostatecznie udał się pod opiekę króla polskiego. Po zawarciu 12 XII 1577 kompromisowego układu między królem Stefanem Batorym a Gdańskiem, ponownie powierzono mu prowadzenie królewskiej mennicy. Otrzymał wówczas z bratem koncesję na sprzedaż urządzeń menniczych (13 IV 1578) oraz bicie monet koronnych (15 VIII 1578). Mennica funkcjonowała w latach 1578–1587 (do śmierci Stefana Batorego i w pierwszych miesiącach bezkrólewia) w [[BRAMA ŻABIA | Bramie Żabiej (Rybackiej)]]. Do jego zadań należało produkowanie monet (złotych dukatów, srebrnych trojaków, groszy, szelągów i denarów, ponadto medali i tzw. donatyw). Dostarczał kruszec i prowadził interesy handlowe (w tym skład towarów w późniejszym czasie określanych mianem drogeryjnych). Król ochronił go także przez zarzutami o malwersacje i niespłacanie długów, a on sam wytoczył procesy oskarżającym go mieszczanom. <br/><br/>
Na przełomie 1578 i 1579 przebywał przez pewien czas w Kopenhadze, szkoląc tamtejszych mincerzy w obsługiwaniu wynalezionej przez siebie i wspólników prasy menniczej. Po powrocie do Gdańska w dalszym ciągu prowadzono przeciwko niemu postępowania sądowe. W październiku 1580, po zabiciu w bójce jednego z przeciwników procesowych, osadzono go w gdańskim więzieniu. Mennicą w tym czasie zawiadywał brat Hans. Uwolniony został dopiero w 1585, po czwartej z rzędu interwencji królewskiej. Zmuszony był wówczas na poczet długów i odszkodowań sprzedać kamienicę przy Długim Targu. W dalszym ciągu prowadził działalność antypatrycjuszowską, między innymi w 1585 przedłożył Radzie Miejskiej petycję domagającą się przywrócenia pospólstwu (cechom) wpływu na rządy w mieście.<br/><br/> 
W 1590, podczas pobytu w Warszawie, uzyskał od podskarbiego koronnego Jana Firleja – wspólnie z Gratianusem Gonsalo – koncesję na prowadzenie mennicy królewskiej stanów Prus Królewskich w Malborku (zatwierdzoną przywilejem króla Zygmunta III Wazy z 15 IX 1591). Funkcjonowała ona w latach 1592-1601, wybijając srebrne ternary, szelągi, trojaki i szóstaki oraz złote dukaty, półportugały i portugały. Filię tej mennicy wspólnicy otworzyli około 1593 w podgdańskich [[SIEDLCE | Siedlcach]], co wywołało protest i kontrakcję ze strony miasta. W 1601 uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej zamknięto wszystkie mennice koronne, także i malborską. Po 1601 pełnił w Malborku funkcję wójta (przewodniczącego Ławy Miejskiej). Stanął wówczas na czele luterańskiego pospólstwa zwalczającego wpływy skłaniającej się ku kalwinizmowi malborskiej Rady. W 1603 doprowadził do przyjazdu komisji królewskiej, która 1 grudnia tego roku wydała wyrok ograniczający część uprawnień Rady oraz zakazujący prowadzenia nabożeństw kalwińskich w kościołach Malborka. Do końca życia pozostawał również w żywych kontaktach z opozycją pospólstwa i cechową w Gdańsku. Był żonaty, miał kilkoro dzieci, imiona pozostają nieznane. {{author: SK}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/>
'''Bibliografia''':<br/>
Źródła:<br/>
Archiwum Państwowe w Gdańsku, Weta 300,60/2, s. 142. <br/>
Księgi przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536-1814, t. I, wyd. Andrzej Groth, Dariusz Kaczor, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Gdańsk 2019, s. 80. <br/>
Opracowania:<br/>
Bogucka Maria, Gumowski Marian, ''Goebel Kasper'', w: Polski Słownik Biograficzny, t. 8, 1959–1960, s. 196-197.<br/>
Eisermann Emil, ''Göbel Hans'', w: Altpreussische Biographie, Königsberg 1936, s. 218. <br/>
Groth Andrzej, ''Goebel Kasper'', w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 2, Gdańsk 1994, s. 73-74.<br/>
Gumowski Marian, ''Bracia Gobeliusze'', „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, t. 14, 1948, z. 1-4, s. 57-78.<br/>
Januszajtis Andrzej, ''Z dziejów gdańskiej techniki'', Gdańsk 2015, s. 155-156.<br/> 
Schwarz Franz, ''Göbel Kaspar'', w: Altpreussische Biographie, Königsberg 1936, s. 218. <br/>
Simson Paul, ''Geschichte der Stadt Danzig bis 1626'', Bd. 2, Danzig 1918, s. 289-290, 298, 304-305, 308-309, 315, 321, 357, 359, 363-365, 380, 429-430.