Tekst źródłowy strony DOM DZIECKA (Dom Dziecka i Sierot)

{{paper}}
[[File:Dom_Dziecka.jpg|thumb|Dom Dziecka (po lewej, z figurkami bawiących się dzieci) według tzw. planu sztokholmskiego z około 1600; poniżej [[KANAŁ RADUNI | kanał Raduni]], nad nim mosty (w ciągu obecnej ul. Garncarskiej i ul. Elżbietańskiej, po prawej [[MOST CHLEBOWY | Most Chlebowy]] ), [[RATUSZ STAREGO MIASTA| Ratuszu Starego Miasta]] i fragment ul. Korzennej, w lewo, za skrzyżowaniem ul. Bielańskiej i ul. Podbielańskiej, [[KOŚCIÓŁ ŚW. JÓZEFA (Stare Miasto) | kościół św. Józefa]], [[KOŚCIÓŁ ŚW. ELŻBIETY | kościół św. Elżbiety]] i fragment wału otaczający miasto]]
[[File:Dom_Dziecka_św._Elżbiety.jpg|thumb| [[CURICKE REINHOLD, historyk, sekretarz Rady Miejskiej, były patron ulicy | Reinhold Curicke]], Dom Dziecka i Sierot przy kościele św.  Elżbiety, 1687, widoczna furta z polskim orłem]]
[[File:Kościół św. Józefa, widok z bastionu św. Elżbiety, około 1870.JPG|thumb|Dom Dziecka (z lewej) przy bastionie św. Elżbiety, około 1865, po prawej Kanał Raduni i [[DOM OPATÓW PELPLIŃSKICH | Dom Opatów Pelplińskich]]]]
[[File: 1_Dziecka_Dom.jpg |thumb| Portal Domu Dziecka przed demontażem w 1916]]
[[File: 2_Dziecka_Dom.jpg |thumb| Portal Domu Dziecka <br/> i pozostała kamieniarka wmontowana w nowy budynek, stan z 1917]]
[[File:3_Dom_Dziecka_(Dom_Dziecka_i_Sierot).jpg|thumb|Dom Dziecka w [[DWÓR III „DWÓR SCHOPENHAUERA”| Dworze III na Polankach]], fot. [[KUHN RUDOLF THEODOR ROBERT, fotografik | Rudolf Theodor Kuhn]], opublikowano pod nazwiskiem [[BALLERSTÄDT RICHARD ADALBERT, fotograf| Richarda Adalberta Ballerstaedta]], między 1860 a 1877]]
[[File:4_Dom_Dziecka_(Dom_Dziecka_i_Sierot).jpg|thumb|Wychowankowie i opiekunowie z Domu Dziecka w [[DWÓR III „DWÓR SCHOPENHAUERA”| Dworze III na Polankach]], fot. [[KUHN RUDOLF THEODOR ROBERT, fotografik | Rudolf Theodor Kuhn]], opublikowano pod nazwiskiem [[BALLERSTÄDT RICHARD ADALBERT, fotograf| Richarda Adalberta Ballerstaedta]] (stojącego w ostatnim rzędzie w wysokim cylindrze), 1868]]

'''DOM DZIECKA''' (Kinderhaus), Dom Dziecka i Sierot (Kinder- und Waisenhaus), sierociniec, wydzielony w 1541 ze [[SZPITAL ŚW. ELŻBIETY | szpitala św. Elżbiety]], w odrębnym budynku przy Töpfergasse 1 (ul. Garncarska). Od 1549 z samodzielnym zarządem trzech prowizorów, podlegającym im zarządcą, zwierzchnikiem zarządczyni sprawującej nadzór nad mamkami. Mamka opiekowała się dwojgiem dzieci.<br/><br/>
Od 1599 opiekę medyczną nad dziećmi sprawował cyrulik, od XVII wieku także lekarz i chirurg. Zatrudniano nauczyciela (nauka czytania, pisania, liczenia oraz katechizmu) oraz kobiety uczące dziewczęta prząść, szyć i dziergać. Wychowanków utrzymywano do osiągnięcia 14 roku życia; starano się zapewnić im miejsca pracy w rzemiośle (chłopcy) i na służbie w domach mieszczan (dziewczęta). W 1541 przebywało w nim 40 dzieci, w 1599 istniały izby dla 36, 33 i 22 dzieci, osobna dla 11 niemowląt z mamkami, w latach 1720–1729 przebywało 309 dzieci (śmiertelność 62,1%), w tym 103 dzieci ślubnych, 206 nieślubnych, 37 podrzutków. <br/><br/>
W 1547 budynek spłonął. Odbudowany dzięki fundacji [[CONNERT HANS, rajca, mecenas sztuki | Hansa Connerta]] w latach 1548–1549, najpewniej jako pierwszy w Gdańsku zbudowany w stylu renesansowym. Dzięki staraniom Hansa Connerta w 1552 przywilej króla polskiego Zygmunta II Augusta zrównał w prawach dzieci z domu dziecka z dziećmi poczętymi legalnie (przywileje odnawiali królowie: Zygmunt III Waza, Władysław IV, Jan Kazimierz, Jan III Sobieski, August II i August III). W 1633 mieszczanie Johann Kratzer i Martin von Hamburg, w miejsce drewnianego płotu, ufundowali nowe, murowane ogrodzenie biegnące od kościoła św. Elżbiety do [[KANAŁ RADUNI | kanału Raduni]], wzdłużnie do obwarowań przy obecnej ul. Wały Jagiellońskie, z ozdobioną polskim orłem furtą przy Töpfergasse 1 (ul. Garncarska) i specjalnym dzwonkiem dla osób podrzucających niemowlę. Gmach odnawiano w latach 1709–1713, rozbudowany w 1746 składał się z dwóch budynków połączonych dwukondygnacyjnym łącznikiem, pod który przepływało odgałęzienie  kanału Raduni (w którym w miesiącach letnich urządzano kąpielisko).<br/><br/>
W początku XIX wieku przemianowany na Dom Dziecka i Sierot (Kinder- und Waisenhaus). Od lat 20. XIX wieku przeznaczony dla dzieci powyżej szóstego roku życia (zgodnie z zasadą, że dzieci do sześciu lat powinny być oddawane do rodzin zastępczych, które pozostawały pod opieką domu), dzieci młodsze przyjmowano wyjątkowo i tylko za wkupne, wynoszące np. w 1903 za dziecko w pierwszym roku życia – 450 marek, w piątym – 1500 marek. W 1824 przebywało w nim 163 dzieci, 1828 – 108, 1880 – 147, 1903 – 147. W 1835 posiadał osiem sal dla dzieci, dwie sale dla chorych (na 12 i 16 łóżek), izbę do nauki szycia, dwie sale lekcyjne, z czego jedna służyła za jadalnię. Chłopcy nosili mundurki niebieskie, dziewczęta czerwone.<br/><br/>
W czerwcu 1867 posesję zakupiło miasto, 70 dzieci przeniesiono do nowego domu, otwartego 16 III 1868 w dawnej posiadłości Schopenhauerów przy Pelonker Straße 123 (ul. Polanki; [[DWÓR III „DWÓR SCHOPENHAUERA” | Dwór III]], [[DWORY OLIWSKIE | dwory oliwskie]]); w zakupionych sąsiednich budynkach urządzono warsztaty rzemiosła dla wychowanków. W 1897 przebywało w nim 147 dzieci (81 chłopców i 66 dziewcząt), w 1924 – 136 (72 chłopców i 64 dziewczęta). Przy zakładzie działała szkoła o charakterze podstawowym. {{author: ASZ}} <br/><br/>
Dawny budynek szpitala św. Elżbiety otrzymał [[MIEJSKI ZAKŁAD OPIEKI SPOŁECZNEJ | Miejski Zakład Opieki Społecznej]], po wykupieniu terenu przez Zachodniopruskie Towarzystwo Ubezpieczeń od Ognia został rozebrany w 1916, w jego miejscu wybudowano 
[[BUDYNEK ZACHODNIOPRUSKIEGO TOWARZYSTWA UBEZPIECZEŃ OD OGNIA | budynek Towarzystwa]] (z obecnym adresem ul. Wały Jagiellońskie 36/38), będący w latach 1950–1989 siedzibą [[POLSKA ZJEDNOCZONA PARTIA ROBOTNICZA. KOMITET WOJEWÓDZKI | Komitetu Wojewódzkiego PZPR]], następnie Prokuratury Okręgowej. W 1916, podczas rozbiórki dawnej zabudowy Domu Dziecka, jego wystrój kamienny (między innymi rzeźbę portretową Hansa Connerta, portal) wmontowano w budynek na zapleczu budowanego gmachu Towarzystwa, dzięki czemu zachował się do dziś. {{author: BŚ}} <br /><br />
{| class="tableGda"
|- 
|+ Prowizorzy Domu Dziecka i Sierot
|- 
! Notowany w roku
! Zawód
! Imię, nazwisko, daty życia
|- 
| 1839
| kupiec
| [[PANNENBERG CARL FERDINAND, aptekarz, radny | Carl Ferdinand Pannenberg]] 
|- 
| 1869, 1892, 1897
| kupiec
| [[PETSCHOW OTTO ROBERT HERMANN, radny, były patron gdańskiej ulicy | Otto Robert Petschow]] 
|- 
| 1874, 1884
| kupiec
| [[MIX LUDWIG GEORG, kupiec, radny | Ludwig Georg Mix]]
|- 
| 1908, 1914
| kupiec
| [[BRANDT JOHANN HEINRICH, kupiec | Johann Heinrich Brandt]]
|- 
| 1921
| armator
| [[SIEG FRIEDRICH WALDEMAR, przedsiębiorca, radny | Friedrich Waldemar Sieg]] (1858–1939)
|- 
| 1928, 1935
| kupiec
| Johann August Richard Ernst (1856–1936)
|-
| class="authorEgTab" | {{author:MrGl}}
|} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]]