Tekst źródłowy strony GDANIEC JAN, śpiewak, działacz gdańskiej Polonii

{{web}}
[[File: Gdaniec_Jan.jpg |thumb| Jan Gdaniec]]
[[File:1_Jan_Gdaniec.jpg|thumb|Jan Gdaniec]]
[[File:3_Opera_Bałtycka.jpg|thumb|Gioacchino Rossini, ''Cyrulik Sewilski'', 1955, od lewej: Aleksandra Łacińska jako Rozyna, Jan Gdaniec jako Doktor Bartolo, Zygmunt Czarnota jako Hrabia Almaviva]]
'''JAN''' (Johann) '''GDANIEC''' (Gdanietz, Gdanitz) (9 VII 1915 Gdańsk – 18 III 1983 Gdańsk), działacz Polonii gdańskiej w [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II Wolnym Mieście Gdańsku]] (WMG), śpiewak operowy o głosie barytonowym. Czwarty z siedmiorga dzieci Jana (7 XII 1876 Wysin, gmina Liniewo – 14 IV 1940 [[OBÓZ STUTTHOF| obóz Stutthof]]), właściciela piwiarni (Bierverleger) przy Pfefferstadt 43 (ul. Korzenna), a następnie sklepu kolonialnego (Kolonialwarengeschäft) przy Böttchergasse 28 (ul. Bednarska), oraz poślubionej mu 24 V 1910 w Piasecznie Antoniny z domu Kruży ''vel'' Kruszy (11 XII 1882 Piaseckie Pole, gmina Gniew – 17 I 1968 Gdańsk). Brat Tomasza (ur. 7 III 1911 Gdańsk), Józefa (ur. 18 XII 1912 Gdańsk), Andrzeja (30 XI 1913 Gdańsk – 3 II 1941 obóz koncentracyjny Mauthausen), pracownika PKP, Władysława (23 IX 1916 Gdańsk – 2 III 1945 Gdańsk-Troyl, zginął podczas ostrzału artyleryjskiego; [[PRZERÓBKA| Przeróbka]], [[OBÓZ STUTTHOF| Obóz Stutthof]]. Podobozy w Gdańsku, pochowany na [[CMENTARZ NA ZASPIE| cmentarzu na Zaspie]]), pracownika PKP, Stanisława (25 IX 1919 – 12 II 1942), Stefana (ur. 1921) i Piotra (ur. 1923), od 1951 żonatego z Zofią.<br/><br/>
Posiadał [[OBYWATELSTWO II WOLNEGO MIASTA GDAŃSKA | obywatelstwo II WMG]]. Był uczniem senackiej polskiej szkoły powszechnej przy St. Johannis-Kirchhof 1/2 (obecnie nie istnieje, dawny cmentarz św. Jana), naukę kontynuował w [[GIMNAZJUM POLSKIE| Gimnazjum Polskim]], a następnie w [[AKADEMIA HANDLOWA| Polskiej Szkole Handlowej]]. Po jej ukończeniu pracował w Giesche Porzellan GmbH przy Hopfengasse 109 (ul. Chmielna), handlującej wyrobami Giesche Porzellanfabrik AG w Katowicach. <br/><br/>
Działał w Stowarzyszeniu Polsko-Katolickiej Młodzieży Męskiej (założonym w 1926 przez [[ROGACZEWSKI FRANCISZEK, ksiądz, działacz gdańskiej Polonii, patron ulicy | ks. Franciszka Rogaczewskiego]]), w [[TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ”| Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół”]], w [[GEDANIA, klub sportowy| Klubie Sportowym „Gedania”]], w Towarzystwie Śpiewu Kościelnego „Cecylia”, w Związku Pracowników Kupieckich. W 1933 wstąpił do Polskiej Tajnej Organizacji Wojskowej, działającej pod szyldem Kolejowego Klubu Sportowego „Orzeł”. W latach 1935–1939 uczęszczał do Polskiego Konserwatorium Muzycznego (mającego siedzibę na drugim piętrze [[DYREKCJA KOLEI| Dyrekcji Kolei]]), którego dyrektorem był [[WIŁKOMIRSKI KAZIMIERZ, wiolonczelista, pedagog, patron gdańskiej ulicy| Kazimierz Wiłkomirski]]. Śpiewu uczył się u Julii Gorzechowskiej (1892–1971). Mieszkał z rodzicami i rodzeństwem przy Pfefferstadt 43 (ul. Korzenna).<br/><br/>
Od wczesnej młodości występował w przedstawieniach amatorskich wystawianych przez Stowarzyszenie Polsko-Katolickiej Młodzieży Męskiej, między innymi 18 IV 1927 w [[HALA WIDOWISKOWO-SPORTOWA| Hali Widowiskowo-Sportowej]] w sztuce ''Orlęta'' Felicji Żurowskiej opartej na historii obrony Lwowa, w której zagrał postać Gazeciarza Janka; 1 I 1928 w Domu Polskim w czasie wieczornicy z okazji poświęcenia sztandaru stowarzyszenia wystąpił w jednoaktówce ''Koledzy'' Heleny Przyjemskiej. Udzielał się jako recytator, między innymi 20 XI 1938 na akademii ku czci Chrystusa Króla deklamował wiersz ''Chrystus Wodzem! Chrystus Królem! Chrystus Władcą nam!'' [[SZYMAŃSKI KAZIMIERZ, działacz gdańskiej Polonii| Kazimierza Szymańskiego]], a 3 V 1939 w [[SPORTHALLE (Opera Bałtycka)| Sporthalle]] na akademii zorganizowanej przez [[POLSKA RADA KULTURY| Polską Radę Kultury]] z okazji rocznicy Konstytucji 3 Maja recytował wiersz ''Skrzydlaci ludzie'' Heleny Stattlerówny.<br/><br/>
Wstąpił do Towarzystwa Śpiewu Kościelnego „Cecylia”, w którym jego ojciec był wieloletnim członkiem zarządu. Brał udział w koncertach jako chórzysta. Po objęciu kierownictwa chóru przez Kazimierza Wiłkomirskiego w 1935 powierzano mu również partie solowe, między innymi w ''Mszy'' Wiłkomirskiego, wykonanej pod dyrekcją kompozytora 23 III 1937 w kościele św. Jakuba w Toruniu z okazji Jubileuszowego Zjazdu Pomorskiego Związku Kół Śpiewaczych. W konserwatorium brał udział w popisach klasy operowej, w której aktorstwa uczyła Adolfina Paszkowska (1884–1968). W wystawionym 25 IV 1937 w auli konserwatorium intermedium z opery ''Dama pikowa'' Piotra Czajkowskiego wcielił się w Złatagora; 25 III 1939 w sali [[HOTEL DANZIGER HOF| Danziger Hof]] w obieżyświata Warłama w scenie w karczmie z ''Borysa Godunowa'' Modesta Musorgskiego.<br/><br/>
W barwach Gedanii startował w zawodach lekkoatletycznych, a być może także w turniejach tenisa stołowego (źródła nie notowały imion zawodników, a członkami Gedanii byli również jego bracia Andrzej i Władysław). Jako junior brał udział w zawodach organizowanych przez Stowarzyszenie Polsko-Katolickiej Młodzieży Męskiej i Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, startując w biegach na 100 i 800 m oraz w skokach w dal i wzwyż. W kategorii seniorów występował w barwach Gedanii w skoku w dal i wzwyż, w trójskoku, skoku o tyczce, pchnięciu kulą, rzucie dyskiem i oszczepem. Ostatnie mistrzostwa wewnętrzne Gedanii z jego udziałem odbyły się 23 IV 1939.<br/><br/>
Był członkiem tajnej polskiej organizacji wojskowej KKS Orzeł. 1 IX 1939 aresztowany przez Gestapo, osadzony w [[VICTORIASCHULE| Victoriaschule]], skierowany do pracy przymusowej w Zivilgefangenenlager Neufahrwasser ([[OBÓZ DLA POLAKÓW W NOWYM PORCIE| obóz dla Polaków w Nowym Porcie]]; zatrudniony do prac porządkowych na [[WESTERPLATTE | Westerplatte]], w noc wigilijną grał kolędy na harmonijce ustnej) i w gospodarstwie rolnym Fritza Waschkego w [[STARA WIEŚ| Starej Wsi]]. Był więziony kolejno w [[OBÓZ STUTTHOF| obozie Stutthof]] (gdzie wspólnie z Lubomirem Szopińskim (1913–1961), byłym kolegą z konserwatorium, wykonywał pieśń ''Sen więźnia'', napisaną przez tegoż do tekstu współwięźnia Zdzisława Karr-Jaworskiego (1908–1941)), w Außenarbeitslager Schichau-Werft w Elblągu, w kwietniu 1940 przeniesiony do KL Sachsenhausen (obecnie dzielnica Oranienburga, Brandenburgia), następnie w KL Dachau, Buchenwald, Auschwitz, Arbeitslager Leitmeritz (obecnie Litoměřice, Czechy), filia KL Flossenburg. Do Gdańska powrócił po wyswobodzeniu Arbeitslager Leitmeritz w maju 1945.<br/><br/>
3 VI 1945 w dawnej Sporthalle uczestniczył w wiecu polskich obywateli byłego [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939| II Wolnego Miasta Gdańska]], którzy apelowali do władz o sprawiedliwe traktowanie. Wygłosił wówczas przemówienie ubrany w pasiak obozowy. Zgromadzeniu przewodniczył [[BUDZYŃSKI BRONISŁAW, działacz gdańskiej Polonii| Bronisław Budzyński]]. Następnie pracował w [[STOCZNIA GDAŃSKA| Stoczni Gdańskiej]] i uczył się w Państwowej Średniej Szkole Muzycznej w Gdyni przy ul. Świętojańskiej 56 (obecnie Szkoła Muzyczna I i II stopnia im. Zygmunta Noskowskiego przy ul. Dominika 13A), lekcje śpiewu pobierał u [[CZEKOTOWSKI KAZIMIERZ, śpiewak operowy, pedagog Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej | Kazimierza Czekotowskiego]]. Dyplom ukończenia szkoły odebrał w 1950, już jako solista Studia Operowego Państwowej Filharmonii Bałtyckiej ([[OPERA BAŁTYCKA| Opera Bałtycka]]). Pracował tam do przejścia na emeryturę w 1976, choć współpracę ze studiem kontynuował do końca życia. Nie założył rodziny. Mieszkał przy ul. Elbląskiej 53 (obecnie ul. Długie Ogrody). <br/><br/>
[[File: 2_Jan_Gdaniec.jpg|thumb|Jan Gdaniec jako tytułowa postać w ''Rigoletcie'' Giuseppe Verdiego, 1962]]
[[File:3_Jan_Gdaniec.jpg|thumb|Jan Gdaniec jako Sempronio (po prawej), żeński kwartet smyczkowy Opery Bałtyckiej, dyrygujący spektaklem od klawesynu Zbigniew Droszcz w ''Aptekarzu'' Josepha Haydna, 1974]]
Warunki głosowe i zdolności aktorskie predestynowały go do kreowania postaci charakterystycznych i komicznych, ale z powodzeniem wcielał się również w bohaterów tragicznych. Wystąpił w przeszło trzydziestu operach, między innymi Stanisława Moniuszki (Maciej w ''Strasznym dworze'', Dziemba w ''Halce'', Podczaszyc w ''Hrabinie'', Dżares i Ratef w ''Parii''), Gioacchina Rossiniego (Doktor Bartolo w ''Cyruliku sewilskim'', Dandini w ''Kopciuszku''), Ottona Nicolaia (Dr Cajus i Pan Fluth w ''Wesołych kumoszkach z Windsoru''), Julesa Masseneta (Sanczo Pansa w ''Don Kichocie''), Josepha Haydna (Sempronio w ''Aptekarzu''), Tadeusza Szeligowskiego (Król Łakomiec w ''Krakatuku''), Daniela François Aubera (Lord Kockburn we ''Fra Diavolo''), Bedřicha Smetany (Kruszyna w ''Sprzedanej narzeczonej''), Piotra Czajkowskiego (Diabeł w ''Trzewiczkach'', Tomski i Złatagor w ''Damie pikowej'', Oniegin w ''Onieginie''), Giacoma Pucciniego (Benoit i Schaunard w ''Cyganerii'', Yamadori i Sharpless w ''Madam Butterfly'', Ping w ''Turandot''), Giuseppe Verdiego (Rigoletto w ''Rigoletto'', Germont w ''Traviacie'', Montano i Jago w ''Otellu''), Charlesa Gounoda (Walenty w ''Fauście''), Eugena d’Alberta (Moruccio w ''Nizinach''), Aleksandra Borodina (Włodzimierz Jarosławowicz w ''Kniaziu Igorze''), Modesta Musorgskiego (Warłam w ''Borysie Godunowie''), Władysława Żeleńskiego (Arcykomtur w ''Konradzie Wallenrodzie''), Igora Strawińskiego (Nick Shadow w ''Żywocie rozpustnika''), Benjamina Brittena (Ned Keene w ''Peterze Grimesie''), Engelberta Humperdincka (Piotr w ''Jasiu i Małgosi''), Stefana Poradowskiego (Mateusz w ''Płomieniach''), Georges’a Bizeta (Morales w ''Carmen''), Romualda Twardowskiego (Mułła w ''Lordzie Jimie''), Juliusza Mejtusa (Szewcow w ''Młodej Gwardii'') oraz w operetkach Johanna Straussa syna (Dozorca więzienny Frosch w ''Zemście nietoperza'', Żupan w ''Baronie cygańskim''), Jacquesa Offenbacha (Król Bobeche w ''Szóstej żonie Sinobrodego''), Karla Millöckera (Kramarz w ''Studencie żebraku'').<br/><br/>
10 V 1952 współzałożyciel, członek i menedżer [[GDAŃSKA CZWÓRKA RADIOWA,  zespół rewelersów| Gdańskiej Czwórki Radiowej]]. Występował indywidualnie na wielu koncertach i akademiach okolicznościowych, brał udział w koncertach oratoryjnych. 17 VI 1973 wystąpił w katedrze fromborskiej, w ramach kościelnych obchodów 500. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika, podczas których Chór im. Feliksa Nowowiejskiego z Gdańska-Wrzeszcza pod dyrekcją Jana Wrońskiego (zm. 1981 Kraków) wykonał ''Kantatę na Tysiąclecie Chrztu Polski'' ks. Józefa Orszulika (1896–1974 Gdańsk). Towarzyszyła mu wówczas Krystyna Ingersleben-Borowska (1927–2014). 
Członek kilku organizacji zrzeszających byłych więźniów obozów nazistowskich, między innymi Klubu Byłych Więźniów Obozu Stutthof. Od 1 XII 1952 do śmierci członek Związku Artystów Scen Polskich. <br/><br/>
Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, odznakami [[ZASŁUŻONYM ZIEMI GDAŃSKIEJ| „Zasłużonym Ziemi Gdańskiej”]] (1965) i „Zasłużony Działacz Kultury” (1965).
Zachorował w trakcie prób do kolejnej inscenizacji ''Halki'' Stanisława Moniuszki (premiera 12 II 1983, reżyser Hanna Chojnacka), w której miał grać Dziembę; zmarł po ciężkiej chorobie. Został pochowany na [[CMENTARZE WE WRZESZCZU. SREBRZYSKO | cmentarzu Srebrzysko]] w grobie matki. {{author: JMM}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/>
'''Bibliografia''':<br/>
Związek Artystów Scen Polskich (ZASP) Oddział w Gdańsku, akta osobowa.<br/>
Kledzik Witold, ''Biografie Polaków'' (rękopis, PAN BG sygn. Ms 5152), t. 5: biogramy (Andrzej i Władysław Gdańcowie).<br/>
„Gazeta Gdańska” recenzje.<br/>
„Dziennik Bałtycki” 1945 nr 16, 1950 nr 166, 1958 nr 117, 1964 nr 267, 1983 nr 56, 57, 59, oraz recenzje.<br/>
''Gdańsk 1939. Wspomnienia Polaków Gdańszczan'', opr. Brunon Zwarra, Gdańsk 2020 (przez indeks).<br/>
''Państwowa Opera i Filharmonia Bałtycka. W 25-lecie istnienia'', red. Bogdan M. Jankowski, Gdańsk 1971.<br/>
Trupinda Janusz, ''KS Gedania – klub gdańskich Polaków'', Gdańsk 2015.<br/>
Wiłkomirski Kazimierz, ''Wspomnienia'', Kraków 1971, s. 458–462, 475.<br/>
Wiłkomirski Kazimierz, ''Wspomnień ciąg dalszy'', Kraków 1980, s. 250–251, 254–257.