Tekst źródłowy strony MŁODE MIASTO (Jungstadt)

{{paper}}
[[File:Pieczęć_z_godłem_Młodego_Miasta_Gdańska_według_odcisku_z_1387.JPG|thumb|Pieczęć z godłem Młodego Miasta Gdańska według odcisku z 1387]]
[[File:Szpital Wszystkich Bożych Aniołów w Młodym Mieście, Der Stadt Dantzigk…, 1687.JPG|thumb|Szpital Wszystkich Bożych Aniołów w Młodym Mieście, ''Der Stadt Dantzigk…'', 1687]]

'''MŁODE MIASTO''' (Jungstadt), założone przez Krzyżaków na [[PRAWO CHEŁMIŃSKIE | prawie chełmińskim]], istniało w latach 1380–1455. Lokowane na podstawie przywileju z 18 I 1380, wystawionego przez wielkiego mistrza [[WINRICH von KNIPRODE, komtur gdański, wielki mistrz krzyżacki | Winricha von Kniprode]], przez zasadźców – Klausa Langego (rajca [[STARE MIASTO | Starego Miasta]], wcześniej prawdopodobnie i zasadźca tegoż) oraz Petera Sadowina. Początkowo traktowane było przez Krzyżaków i mieszkańców [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta]] i Starego Miasta jako miasto kooperujące w ramach zespołu osadniczego. Dopiero podczas narastania konfliktu miast pruskich z Krzyżakami (Młode Miasto nie było członkiem Związku Pruskiego, [[WOJNA TRZYNASTOLETNIA | wojna trzynastoletnia]]) uwypuklono jego konkurencyjny względem Głównego Miasta charakter. W okresie 1386–1387 wzmiankowano [[RADA MIEJSKA | Radę Młodego Miasta]], w 1395 [[SĘDZIA | sędziego]] i [[ŁAWA MIEJSKA | ławę]]. <br/><br/> 
Strefa osadnicza Młodego Miasta Gdańska była położona nad Wisłą na obszarze późniejszego Szańca Wapiennego ([[FORTYFIKACJE | fortyfikacje]]) i pochylni [[STOCZNIA SCHICHAUA | Stoczni Schichaua]] (obecnie ul. Jana z Kolna). Granicą patrymonium ze Starym Miastem był Rów Gnilny (obecnie ulice Gnilna i Aksamitna), wykopany po 1402, w dolnym biegu łączący się z [[KANAŁ RADUNI | Kanałem Raduni]], wpadającym bezpośrednio do Wisły. Do patrymonium należały dwie wysepki wiślane, wieś sołecka i folwark [[SUCHANINO | Suchanino]] oraz dokupione dobra rycerskie [[RUTKI | Rutki]]. Wzdłuż traktu ze Starego Miasta do [[WRZESZCZ | Wrzeszcza]] znajdowały się ogrody i karczma Swerenis. Od północy po dokupieniu Rutek granicą stała się rzeczka [[STRZYŻA | Strzyża]] i [[POTOK KRÓLEWSKI | Potok Królewski]] aż do [[ŚWIĘTA STUDZIENKA | Świętej Studzienki]]. Granica zachodnia i południowa patrymonium (od [[GRODZISKO | Grodziska]]) pokrywały się z nowożytnymi granicami Suchanina. Głównymi szlakami komunikacyjnymi na obszarze patrymonium Młodego Miasta były: Nowa Grobla (obecnie ul. Łagiewniki), którą przebiegała droga z [[OSIEK | Osieka]] i Starego Miasta do strefy osadniczej, trakt ze Starego Miasta do Wrzeszcza (obecnie ul. Elżbietańska, dalej przy [[SZPITAL BOŻEGO CIAŁA | szpitalu Bożego Ciała]] i [[SZPITAL WSZYSTKICH BOŻYCH ANIOŁÓW | szpitalu Wszystkich Bożych Aniołów]]), trakt z Młodego Miasta do Studzienki (obecnie ul. Traugutta), droga z Młodego Miasta do Suchanina (obecnie ul. Smoluchowskiego) i z Suchanina do Piecek (obecnie ul. Beethovena). Układ urbanistyczny strefy osadniczej był prawdopodobnie szachownicowy (siatka ulic oparta na blokach zabudowy 2 × 2 i 2 × 3 sznury; 1 sznur = 43,2 m), którego centrum stanowił kwadratowy rynek (4 × 4 sznury) z ratuszem. W jednym z narożnych kwartałów przy rynku mógł znajdować się [[KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA I OPIEKI NAJŚWIĘTSZEJ BOGURODZICY | kościół św. Bartłomieja]] (działka 2 × 3 sznury). Znane nazwy ulic: Ring (prawdopodobnie ulica okalająca kwartały wokół rynku), Górna (Obergasse), Dolna (Niedergasse), [[DŁUGA | Długa (Langgasse)]], Wapienna (Kalkgasse) i położone nad Wisłą zabudowane nabrzeże Bollwerk. W mieście znajdowała się łaźnia, przewidziany przywilejem lokacyjnym dom kupiecki prawdopodobnie nie powstał. Na północy od strefy osadniczej zlokalizowano cegielnię (pierwotnie krzyżacka?, wzmiankowana w 1404). Krzyżacy pozwolili opasać Młode Miasto murami, te jednak nigdy nie powstały. Większość zabudowy Młodego Miasta była drewniana i szkieletowa; w latach 20. XV wieku było tam około 250 parceli i około 2 tysiące mieszkańców. Trudnili się handlem (głównie drewnem składowanym na nadwiślańskich łąkach) i rzemiosłem (w 1387 wzmiankowana kuźnia, w 1401 tkacze lnu, złotnik, w 1405 wytwórcy mieczy, w 1406 [[KONWISARSTWO | konwisarze]], w 1407 piekarze, w 1412 kuśnierze i pasamonicy, w 1414 tokarz, w 1415 rzeźnicy, w 1443 piwowar, w 1444 stolarz). Mieszkańcy utrzymywali kontakty handlowe z szafarzami krzyżackimi, Mazowszem, Lubeką, Holandią i Anglią (wykorzystując członkostwo Głównego Miasta w Hanzie). <br/><br/>
Przedstawiciele patrycjatu Głównego Miasta i Starego Miasta przyjmowani byli do prawa Młodego Miasta (między innymi Herman von der Beke, Hans Beyer, Peter Dambeck, Klaus Everd, Lorens Falcke, Niclis Friedland, Hans Frone, Hans Ketting, [[LOVENSTEIN JORDAN, burmistrz Starego Miasta Gdańska | Jordan Lovenstein]], Philip Rosenberg, Johan von Stein, [[VORRATH HEINRICH, burmistrz Głównego Miasta Gdańska | Heinrich Vorrath]], Hans Voss, Niclis Wilde, Klaus Witte). Znane są także związki rodzinne i polityczne części patrycjatu Młodego Miasta z patrycjatem Głównego i Starego Miasta (między innymi Niclis Heiland, Michel van der Kanten, [[ZEDELER JOHANN, burmistrz Młodego Miasta | Johann Zedeler]]). Wpływy patrycjatu obcego i słabość gospodarcza Młodego Miasta spowodowały, że miejscowe elity niezwiązane z Głównym i Starym Miastem były w XV wieku oparciem dla władzy Krzyżaków w coraz bardziej niechętnym im Gdańsku (np. rodzina Stoltzefussów). Na obszarze patrymonium Młodego Miasta zbudowano: kościół św. Bartłomieja (budowa przewidziana w przywileju lokacyjnym, wzmiankowana w 1402), szkołę (wzmiankowana w 1408), klasztor karmelitów z kościołem Najświętszej Marii Panny (wzmiankowany w 1399), kaplicę św. Eryka przy kościele (wzmiankowana w 1439), szpital Wszystkich Bożych Aniołów (wzmiankowany w 1440), [[SZPITAL ŚW. JAKUBA | szpital św. Jakuba]] i być może [[SZPITAL ŚW. ROCHA | szpital św. Rocha]]. <br/><br/>
Projekt pokojowego podporządkowania Młodego Miasta przez Główne Miasto został wysunięty w 1453 w instrukcji [[JORDAN WILHELM, burmistrz Głównego Miasta Gdańska | Wilhelma Jordana]], posła stanów pruskich do cesarza Fryderyka III. Po wybuchu w 1454 [[WOJNA TRZYNASTOLETNIA | wojny trzynastoletniej]] Główne Miasto, za zgodą króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka z 16 VI 1454, ograniczyło samodzielność Młodego Miasta i Starego Miasta, przejmując z obu miast dochody należne Krzyżakom. Z powodu braku fortyfikacji wokół Starego Miasta i Młodego Miasta oraz ryzyka szturmu na Gdańsk przez Krzyżaków, rada Głównego Miasta, po klęsce wojsk królewskich pod Chojnicami i kontrofensywie Krzyżaków na Pomorzu w listopadzie 1454, wystąpiła 28 XII 1454 o zgodę króla polskiego na rozbiórkę Młodego Miasta, otrzymując ją 8 I 1455. Początek rozbiórki nastąpił 14 I 1455. Pozostawiono dwa obiekty stojące w większej odległości od Starego Miasta: szpital Wszystkich Bożych Aniołów i klasztor karmelitów (rozbiórka w 1464). [[WILKIERZE | Wilkierz]] z 1455 zakazywał wznoszenia budynków na terenie Młodego Miasta oraz posiadania podwójnego obywatelstwa. Mieszkańcy Młodego Miasta, po złożeniu przysięgi wierności, przesiedleni zostali na obszar Głównego Miasta i Starego Miasta (w rejon obecnej ul. Heweliusza, Bednarskiej i na [[DŁUGIE OGRODY | Długie Ogrody]]). Nie dotyczyło to stronników Krzyżaków, którzy musieli zbiec. Część patrymonium Młodego Miasta ze szpitalem św. Jakuba wcielono (1456?) w obręb budynków fortyfikacji Starego Miasta. Nowy kościół św. Bartłomieja wzmiankowano w 1456 na Starym Mieście. Jeszcze 15 V 1457 król, wyrażając zgodę na ustanowienie jednej Rady i sądu dla Gdańska, wymieniał Młode Miasto, mimo że jego samorząd nie funkcjonował od dwóch lat. Zakaz wznoszenia budowli na terenie dawnego Młodego Miasta utrzymywany był do 1480. <br/><br/>
Nazwa Jungstadt używana była na określenie terenów na północy od Starego Miasta jeszcze w XVII wieku, następnie przeszła na założone w 2. połowie XVII wieku między Szańcem Wapiennym a Starym Miastem składy drewna (Legan, [[SKŁADY | Składy]]). {{author: PS}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]