Tekst źródłowy strony JUDAICA GDAŃSKIE W MUZEUM ŻYDOWSKIM W NOWYM JORKU

{{web}}
[[File: 2_Judaica.jpg |thumb|  Sefardyjska korona na Torę, Bolzano, około 1698]]
[[File: 1_Judaica.jpg |thumb|  Parochet – zasłona na aron ha-kodesz, około 1794–1795]]
[[File: 3_Judaica.jpg |thumb| Shiviti, około 1803–1804]]
[[File: 4_Judaica.jpg |thumb| Sofa ślubna, 1838]]
'''JUDAICA GDAŃSKIE W MUZEUM ŻYDOWSKIM W NOWYM JORKU''', zbiór ponad 300 obiektów, które do 1939 znajdowały się w gdańskiej [[WIELKA SYNAGOGA | Wielkiej Synagodze]]. To jedna z niewielu miejskich kolekcji judaików na świecie. Zbiory zostały ewakuowane z Gdańska i 26 VII 1939 trafiły do Żydowskiego Seminarium Teologicznego w Nowym Jorku, w którym od 1904 działało Muzeum Żydowskie. Kolekcja obejmuje przedmioty ceremonialne (zarówno synagogalia, jak i przeznaczone do kultu domowego), zwoje, książki, gobeliny, tkaniny i inne pamiątki.<br/><br/>

Zbiory gdańskich judaiców obejmują 127 przedmiotów podarowanych Wielkiej Synagodze przez [[GIEŁDZIŃSKI LESSER | Lessera Giełdzińskiego]] 10 I 1904, przedmioty stanowiące wyposażenie Wielkiej Synagogi oraz zlikwidowanych synagog w [[STARE SZKOTY | Starych Szkotach]], we [[WRZESZCZ | Wrzeszczu]], na ul. Szerokiej i ul. Szopy. Część zbiorów nie zidentyfikowano, prawdopodobnie są to pamiątki przekazane przez prywatne osoby, które chciały wysłać je w bezpieczne miejsce.<br/><br/>

Przedmioty ceremonialne wchodzące w skład kolekcji zostały w większości wykonane przez złotników chrześcijan pochodzących z Gdańska lub innych miast Prus Królewskich (Żydzi nie mogli być członkami cechów rzemieślniczych), np. Johanna Gottlieba Stegmanna, Wilhelma Rathsa, [[STUMPF CARL MORITZ, złotnik | Carla Moritza Stumpfa]], [[ULRICH JOHANN GOTTLIEB, jubiler | Johanna Gottlieba Ulricha]]. Poza przedmiotami autorstwa lokalnych twórców kolekcja obejmuje dzieła wykonane przez złotników między innymi z Berlina, Norymbergi, Wrocławia i Warszawy. Wśród nich znajdują się przedmioty typowe np. jady, chanukije, tasy, balsaminki czy srebrne skarbony, ale są też obiekty wyjątkowe: ślubna sofa, sefardyjska korona na Torę z Bolzano, miniaturowy aron ha-kodesz, pełny zestaw naczyń do obrzezania czy duże puchary kiduszowe.<br/><br/>

Po sprzedaży w 1938 terenów należących do synagogi oraz cmentarza podjęto decyzję o konieczności zabezpieczenia zbiorów. Kolekcja została ewakuowana z miasta dzięki staraniom gdańskiej społeczności żydowskiej we współpracy z American Jewish Joint Distribution Committee. 21 I 1939 prezydent [[POLICJA | policji]] [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II Wolnego Miasta Gdańska]] (WMG) Helmut Froböss wydał zgodę na wywóz „żydowskich przedmiotów ceremonialnych” do Stanów Zjednoczonych, pod warunkiem że uzyskane w ten sposób pieniądze zostaną przeznaczone na emigrację Żydów z Gdańska. Zgodnie z życzeniem gdańskiej społeczności żydowskiej przedmioty te miał być przechowywane w Nowym Jorku przez 15 lat. Gdyby po tym czasie w Gdańsku nie było wolnych, bezpiecznych Żydów, kolekcja miała pozostać w Stanach Zjednoczonych i być wykorzystana w celach edukacyjnych. Zbiory zostały zapakowane w 10 dużych skrzyń i w lipcu 1939 roku trafiły do Nowego Jorku. {{author: DOK}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/>


'''Bibliografia:'''<br/>

''Danzig 1939. Treasures of a Destroyed Community'', ed. Sheila Schwartz, Detroit 1980.<br/>
Domańska H., ''Żydzi znad Gdańskiej Zatoki'', Warszawa 1997.<br/>
Jastrzembska-Olskowska I., ''Lesser Giełdziński (1830–1910). Kolekcjoner'', w: Wokół Wielkiej Synagogi w Gdańsku, red. E. Barylewska-Szymańska, Gdańsk 2019.<br/>
Rejduch-Samkowa I., ''Lesser Giełdziński – kolekcjoner judaików i prekursor muzeów w Polsce'', Porta Aurea. Rocznik Zakładu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego, 3, 1994, s. 161–187.