Tekst źródłowy strony BŁĘDNIK, ogród (przy Bramie Oliwskiej)

{{paper}}
[[File:1_Błędnik,_ogród_przy_Bramie_Oliwskiej.jpg|thumb|Ogród (po lewej) otoczony ażurowym ogrodzeniem (obecnie w tym miejscu wiadukt nad torami prowadzący do ul. Popiełuszki), w środku [[SZPITAL MIEJSKI (Lazaret przy Bramie Oliwskiej)| Szpital Miejski]] / Lazaret przy Bramie Oliwskiej (obecnie w tym miejscu budynek DOKP), po prawej fragment mostu do Bramy św. Jakuba (obecnie w tym miejscu wiadukt Błędnik), 1761-1765 według [[DEISCH MATTHAEUS, rytownik | Matthaeusa Deischa]]]]
[[File:BŁĘDNIK,_ogród_przy_Branie_Oliwskiej.jpg|thumb|Ogród (po prawej) i [[SZPITAL MIEJSKI (Lazaret przy Bramie Oliwskiej)| Szpital Miejski]] / Lazaret przy Bramie Oliwskiej (po lewej), 1773, według [[CHODOWIECKI DANIEL, malarz, rysownik, patron gdańskiej ulicy  | Daniela Chodowieckiego]]]]
[[File:2_Błędnik,_ogród_przy_Bramie_Oliwskiej.jpg|thumb|Ogród (tu zwany Plantage / Plantacja) w 1807, fragment mapy (u góry Grodzisko i nieistniejący zespół cmentarzy przy obecnej ul. 3 Maja z [[KOŚCIÓŁ BOŻEGO CIAŁA (przy ob. ul. 3 Maja)| kościołem Bożego Ciała]], po prawej [[BRAMA OLIWSKA| Brama Oliwska]] i początek Alei Lipowej (al. Zwycięstwa), zabudowa [[FUNDACJA BARBARY RENNER| Fundacji Barbary Renner]] (w prawo), [[SZPITAL MIEJSKI (Lazaret przy Bramie Oliwskiej)| Szpital Miejski]] Lazaret przy Bramie Oliwskiej (w lewo), brama św. Jakuba]]
[[File:3_Błędnik,_ogród_przy_Bramie_Oliwskiej.jpg|thumb|Ogród odtworzony w 1810 (tu zwany Lustgarten / Ogród Rozrywkowy), fragment mapy J. L. Belitskiego z 1822]]
[[File:4_Błednik_ogród_przy_Bramie_Oliwskiej.jpg|thumb|Ogród (tu zwany Irr-Garten, u góry po lewej) przecięty linią kolejową, fragment planu Gdańska z 1889 ]]

'''BŁĘDNIK''', ogród (1810 Plantage, Irrgarten), pierwsza gdańska promenada spacerowa i ogród rozrywkowy (1822 Lustgarten). Na temat pochodzenia najpopularniejszej nazwy – Irrgarten – istnieją trzy hipotezy: wywodzi się ją od ogrodowego labiryntu (niemiecki ''Irrgarten''), choć go tu nigdy nie było, od szalonych pacjentów pobliskiego [[SZPITAL MIEJSKI (Lazaret przy Bramie Oliwskiej) | Szpitala Miejskiego (Lazaretu przy Bramie Oliwskiej)]] (niemiecki ''Irrenhaus'') i, wersja najbardziej prawdopodobna, od powstałej w 1810 (zob. niżej) okrężnej ścieżki.<br/><br/>
Powstał staraniem rajcy Ferbera i płk. von Sinclaira w 1708 na miejscu wysypiska śmieci w pobliżu [[BRAMA OLIWSKA | Bramy Oliwskiej]], między północno-zachodnim narożnikiem fosy [[STARE MIASTO | Starego Miasta]] a nowożytnymi [[FORTYFIKACJE | fortyfikacjami]] łączącymi [[GRODZISKO | Grodzisko]] z Bramą Oliwską (obecnie teren między skrzyżowaniem [[ZWYCIĘSTWA, aleja | al. Zwycięstwa]] i Wałów Piastowskich od południa, ul. Dyrekcyjną od wschodu, dochodził na północy do wysokości ul. Gdyńskich Kosynierów, od zachodu granicę wyznaczał zjazd pod wiaduktem przy [[KOŚCIÓŁ BOŻEGO CIAŁA (przy ob. ul. 3 Maja) | kościele Bożego Ciała przy ul. 3 Maja]]).<br/><br/>
W XVIII wieku promenada cieszyła się olbrzymią popularnością z racji atrakcyjnego kończenia spaceru wzdłuż miejskich obwałowań. Ogród był zbudowany na bazie ścieżek przecinających się pod kątem prostym, obsadzonych drzewami, miał nieregularny obrys zewnętrzny. Aleje drzew, z których najważniejsza, wysadzana kasztanowcami, była przedłużeniem drogi wjazdowej do miasta, dzieliły go na nieregularne, ale prostokreślne kwatery. Wzdłuż nich ustawione były ławki. Całość otaczało proste, ażurowe, drewniane ogrodzenie. W latach 1780–1782 w sąsiedztwie powstał ogród botaniczny (założony przez dr. Georga Remusa).<br/><br/>
W 1807, mimo protestów, zrównany z ziemią przez Prusaków w ramach przygotowań do obrony Gdańska przed wojskami napoleońskimi, w 1808 stacjonujący w pobliżu kozacy wycięli na opał pozostałe drzewa. W 1809, w okresie [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1807–1815 | I Wolnego Miasta Gdańska]], część przystosowano do ćwiczeń musztry i parad wojskowych, od 26 III 1810 nosił nazwę plac Napoleona, nadaną dla upamiętnienia jego małżeństwa z cesarzówną austriacką Marią; 14 VIII 1810 w paradzie (na cześć rocznicy urodzin Napoleona) uczestniczył wizytujący wojska polskie w Gdańsku książę Józef Poniatowski. W 1813, po zajęciu Gdańska przez Prusaków, plac musztry otrzymał nazwę plac Fryderyka Wilhelma. <br /><br />
W 1810 inspektor ogrodu oliwskiego [[SALTZMANN JOHANN GEORG NICOLAUS | Johann Georg Saltzmann]] odtworzył ogród o nowym ukształtowaniu, nadając mu formę prawie regularnego prostokąta, przeciętego ośmioma ścieżkami krzyżującymi się na środku okrągłego placu. Poprowadzona wokół okrężna ścieżka wzmacniała centralność rzutu i regularność planu. Tak jak niegdyś przecinała go szeroka aleja kasztanowców, pojawiły się również grupy cienistych drzew, między innymi wiele topoli, popularnych w Gdańsku w 1. połowie XIX wieku.<br/><br/>
Nowy ogród nie powrócił już jednak do dawnej świetności. W 1860 planowano ustawienie wśród drzew popiersia [[HEWELIUSZ JAN | Jana Heweliusza]], którego gliniany model autorstwa [[FREITAG RUDOLF, artysta plastyk | Rudolfa Freitaga]] przedstawiono publicznie 9 kwietnia tegoż roku. Mimo ukonstytuowania się komitetu honorowego do zbiórki pieniędzy na brązowy odlew nie udało się zebrać wystarczającej kwoty (model w gipsie, który złożono w [[DWÓR ARTUSA | Dworze Artusa]], zaginął).<br/><br/>
W 1867 przez zachodnią część nowego ogrodu przeprowadzono linię kolejową łączącą [[DWORZEC BRAMA WYŻYNNA | dworzec Brama Wyżynna]] z [[NOWY PORT | Nowym Portem]], a od 1870 także z Sopotem ([[KOLEJ | koleje]]). W 1895 podczas wytyczania nowej ulicy, Podwala Grodzkiego, wycięto kolejnych 70 drzew. Na początku XX wieku istniał tylko niewielki, ocieniony drzewami placyk z miejscem zabaw dla dzieci i kilkoma ławkami oraz nazwa, która przylgnęła do poprowadzonego ponad torami kolejowymi wiaduktu o nazwie Irrgartenbrücke ([[BŁĘDNIK, wiadukt | Błędnik, wiadukt]]). W latach 1894–1896 w części dawnego parku zarząd [[SZPITAL BOŻEGO CIAŁA | szpitala Bożego Ciała]] wybudował istniejące do dziś domy mieszkalne. {{author: KR}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]