Tekst źródłowy strony DEISCH MATTHAEUS, rytownik

{{paper}}
[[File:Deisch Matthaeus.JPG|thumb|Matthaeus Deisch według [[WESSEL JACOB, artysta malarz| Jacoba Wessela]], około 1760]]
[[File:2_Matthaeus_Deisch.jpg|thumb|Matthaeus Deisch z żoną, 1773, rysunek [[CHODOWIECKI DANIEL, malarz, rysownik, patron gdańskiej ulicy | Daniela Chodowieckiego]], który określał portretowanego jako „partacza”, autora „niedobrych rycin”]]
[[File: Johann_Jacob_Everth.jpg |thumb| Matthaeus Deisch, zaginiona w 1945 rycina z przedstawieniem kaleki Johanna Jacoba Evertha]]
[[File:3_Matthaus_Deisch.jpg|thumb|Frontyspis cyklu rycin 50 widoków Gdańska (''50 Prospekte von Danzig'')]]
[[File:Gdańsk w połowie XVIII wieku na rycinie Matthaeusa Deischa.JPG|thumb|Matthaeus Deisch (siedzi pośrodku ze szkicownikiem) ''Gdańsk w połowie XVIII wieku'', 1761–1765, widok od strony obecnej ul. Chodowieckiego]]
[[File:4_Matthaeus_Deisch.jpg|thumb|Matthaeus Deisch, ''Widok z Biskupiej Górki'', 1761–1765]]
[[File:Deisch_Matthaeus_Panorama_miasta_od_strony_Ogrodu_Strzeleckiego,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Panorama miasta od strony Ogrodu Strzeleckiego'', 1761–1765]]
[[File:Fontanna Neptuna, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Fontanna Neptuna'', 1761–1765]]
[[File:Ratusz Starego Miasta, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Ratusz Starego Miasta'', 1761–1765]]
[[File:Deisch_Matthaeus_Targ_Maślany,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Targ Maślany'', 1761–1765]]
[[File:Targ_Węglowy-_po_lewej_fasada_Zbrojowni,_w_środku_Wieża_Więzienna,_po_prawej_widoczna_Biskupia_Górka,_Matthaeus_Deisch,_1761–1765.JPG‎|thumb|Matthaeus Deisch ''Targ Węglowy: po lewej fasada Zbrojowni, w środku Wieża Więzienna, po prawej widoczna Biskupia Górka'', 1761–1765]]
[[File:Matthaeus Deisch, Zbrojownia od strony wschodniej, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Zbrojownia od strony wschodniej'', 1761–1765]]
[[File:Matthaeus Deisch, Zbrojownia od strony zachodniej, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Zbrojownia od strony zachodniej'', 1761–1765]]
[[File:Odwach przy Przedbramiu ul. Długiej, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Odwach<br/>przy Przedbramiu ul. Długiej'', 1761–1765]]
[[File:Deisch_Matthaeus_Ujście_Motławy_do_Wisły,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Ujście Motławy do Wisły'', 1761–1765]]
[[File:Żuraw nad Motławą i Długie Pobrzeże, Matthaues Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Żuraw nad Motławą i Długie Pobrzeże'', 1761–1765]]
[[File:Matthaeus Deisch, Piaskownia, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Piaskownia'', 1761–1765]]
[[File:Brama Długich Ogrodów. Widok od strony miasta, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Brama Długich Ogrodów. Widok od strony miasta'', 1761–1765]]
[[File:Deisch_Matthaeus_Brama_Nizinna_od_południa,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Brama Nizinna od południa'', 1761-1765]]
[[File:Deisch_Matthaeus_Brama_Oliwska_z_kościołem_Bożego_Ciała_i_Górą_Gradową,_1761–1765_(2).jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Brama Oliwska z kościołem Bożego Ciała i Górą Gradową'', 1761–1765]]
[[File:Deisch_Matthaeus_Brama_Oliwska_z_kościołem_i_szpitalem_(lazaret_nazywany_Pockenhaus_–_Dom_Ospy),_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Brama Oliwska i lazaret Pockenhaus – Dom Ospy'', 1761–1765]]
[[File:Deisch_Matthaeus_Brama_św._Jakuba_od_strony_fosy_i_przedpola,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Brama<br/>św. Jakuba od strony fosy<br/>i przedpola'', 1761–1765]]
[[File:Deisch Matthaeus, Brama św. Jakuba od strony miasta, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Brama<br/>św. Jakuba od strony miasta'', 1761–1765]]
[[File:Deisch_Matthaeus_Brama_Wyżynna,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Brama Wyżynna'', 1761–1765]]
[[File:O_Matthaus_Deisch.jpg|thumb|Matthaeus Deisch, ''Widok Gdańska z Grodziska'', 1761–1765]]
[[File:P_Matthaus_Deisch.jpg|thumb|Matthaeus Deisch, ''Ratusz Głównego Miasta i Długi Targ'', 1761–1765]]
[[File:Deisch_Matthaeus_Brama_Zielona_od_strony_Długiego_Targu,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Brama Zielona od strony Długiego Targu'', 1761–1765]]
[[File:Brama Zielona od strony Motławy, Matthaeus Deisch, 1761 – 1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Brama Zielona od strony Motławy'', 1761–1765]]
[[File:Złota Brama od strony ul. Długiej, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Złota Brama od strony ul. Długiej'', 1761–1765]]

[[File:Deisch_Matthaeus_Brama_Żuławska,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Brama Żuławska'', 1761–1765]]
[[File:Deisch_Matthaeus_Brama_Żuławska_i_kościół_św._Barbary_widziane_od_strony_Bramy_Nizinnej,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Brama Żuławska i kościół św. Barbary'', 1761–1765]]
[[File:Kościół św. Barbary, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Kościół<br/>św. Barbary'', 1761–1765]]
[[File:Kościół św. Michała (Wszystkich Bożych Aniołów) na Aniołkach, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Kościół<br/>św. Michała (Wszystkich Bożych Aniołów) na Aniołkach'', 1761–1765]]
[[File:Widok klasztoru w Oliwie, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Widok klasztoru w Oliwie'', 1761–1765]]
[[File:Widok Motławy z Mostu Krowiego w stronę Targu Rybnego, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb| Matthaeus Deisch ''Widok Motławy z Mostu Krowiego<br/>w stronę Targu Rybnego'', 1761–1765]]
[[File:Matthaeus Deisch, Polski Hak, 1761–1765.JPG|thumb| Matthaeus Deisch ''Polski Hak'', 1761–1765]]
[[File:Matthaeus Deisch, Skład drzewny w porcie, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Skład drzewny w porcie'', 1761–1765]]
[[File:Stara Pakownia, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch, ''Stara Pakownia'', 1761–1765]]
[[File:Stare Szkoty, Matthaeus Deisch, 1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Stare Szkoty'', 1761–1765]]
[[File:Deisch_Matthaeus_Dwór_Artusa,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Dwór Artusa'', 1761–1765]]
[[File:Deisch_Matthaeus_Dwór_Bractwa_św._Jerzego_i_Złota_Brama,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Dwór Bractwa św. Jerzego i Złota Brama'', 1761–1765]]
[[File:Dwór Bractwa św. Jerzego, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Dwór Bractwa św. Jerzego'', 1761–1765]]
[[File:Dwór w Strzyży w Gdańsku, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Dwór<br/>w Strzyży w Gdańsku'', 1761–1765]]
[[File:Deisch_Matthaeus_Dwór_Popielny_na_Wyspie_Spichrzów,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Dwór Popielny na Wyspie Spichrzów'', 1761–1765]]
[[File:Deisch_Matthaeus_Dwór_Smolny_na_Wyspie_Spichrzów,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Dwór Smolny na Wyspie Spichrzów'', 1761–1765]]
[[File:Deisch_Matthaeus_Mała_Zbrojownia,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Mała Zbrojownia'', 1761–1765]]
[[File:Deisch_Matthaeus_Ogród_Strzelecki,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Ogród Strzelecki'', 1761–1765]]
[[File:Deisch_Matthaeus_Okulary_Steinbock’a_i_fort_Grodzisko,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Okulary Steinbock'a i fort Grodzisko'', 1761–1765]]
[[File:Okolice_Świętej_Studzienki,_Matthaeus_Deisch,_1761–1765.JPG‎|thumb|Matthaeus Deisch ''Okolice Świętej Studzienki'', 1761–1765]]
[[File:Deisch_Matthaeus_Kunszt_Wodny,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch, ''Kunszt wodny'', 1761–1765]]

'''MATTHAEUS DEISCH''' (Matthäus Deusch) (18 VII 1724 Augsburg – 28 I 1789 Gdańsk), rytownik, posługiwał się technikami akwaforty i mezzotinty. Nauki w zakresie malarstwa i rytownictwa pobierał w rodzinnym mieście u Georga Philippa Rugendasa Starszego (1666–1742) i Georga Christopha Kiliana (1709-1781), utrzymywał się z prac dorywczych wykonywanych w czasie licznych podróży.<br/><br/>
W Gdańsku, do którego przybył w okresie [[JARMARK ŚW. DOMINIKA | Jarmarku św. Dominika]] w 1744, rytował mezzotintowy portret Hieronima Floriana Radziwiłła. Od 1749 związał się z Gdańskiem na stałe, zamieszkał w domu Lorenza Schneidera przy Poggenpfuhl (ul. Żabi Kruk). Początkowo prowadził sklepik z akcesoriami malarskimi, wykonywał na zamówienie portrety i ryciny (np. w 1754 pokazywanego w Gdańsku nosorożca bengalskiego), oferował swoje usługi także na targach i jarmarkach (np. w Elblągu, Braniewie, Królewcu). Reklamował się (podając także adres zamieszkania) w [[DANZIGER ERFAHRUNGEN, pismo ogłoszeniowe | „Wöchentliche Danziger Anzeigen und dienliche Nachrichten”]], komentując swoimi pracami aktualne wydarzenia polityczne (na przykład ''Wykonanie wyroku na Robercie Damiens'', zamachowcu na króla Francji Ludwika  XV w 1757). Niektóre płyty odbijał na jedwabiu, licząc na bardziej wyrafinowaną klientelę. Utrzymywał się też z lekcji rysunku i grafiki, w poszukiwaniu klientów odwiedzał targi i jarmarki między innymi w Elblagu, Braniewie, docierał nawet do Królewca. Mimo to w 1754 znalazł się na skraju bankructwa, w celu ochrony przed wierzycielami otrzymał od władz Gdańska list żelazny. <br/><br/>
W 1759 poznał przybyłego z Berlina Friedricha Antona Augusta Lohrmanna (1735 Berlin – 1800 Warszawa) i w latach 1761–1775, na podstawie jego rysunków, stworzył cykl rycin ''50 widoków Gdańska'' (''50 Prospekte von Danzig''), dedykowanych [[RADA MIEJSKA | Radzie Miejskiej]]. W maju 1761 w „Wöchentliche Danziger Anzeigen” ogłosił prenumeratę w wysokości 10 florenów za publikowany co miesiąc jeden widok, pierwszy ukazał się 13 VII 1761, ostatni 5 VI 1765. Początkowo pozyskał około 300 stałych prenumeratorów, pod koniec było ich około 250, przez co publikacja serii stała się niedochodowa. Szczególną uwagę zwracały panoramy Gdańska przedstawianego z perspektyw dotąd niestosowanych, bramy miejskie z systemem zwodzonych mostów, reprezentacyjne gmachy, tereny przedmiejskie i przemysłowe. We współpracy z Friedrichem Antonem Lohrmannem (zanim się z nim poróżnił, nie umieszczając na sztychach jego nazwiska jako rysownika) w latach 1762–1765 stworzył jeszcze serię 40 rycin ''Wywoływacze gdańscy'' (''Danziger Ausrufer''), również w ogłoszonej w „Wöchentliche Danziger Anzeigen” subskrypcji, przedstawiającą ulicznych handlarzy i wywoływaczy, dołączając do każdej zapis słowny i nutowy intonacji nawoływań przedstawianych osób (wydanie polskie: Mateusz Deisch, ''Gdańscy wywoływacze. Reprint rycin z 1763 roku'', Gdańsk 2019; zob. ilustrację [[SPOŁECZEŃSTWO DO KOŃCA I WOLNEGO MIASTA GDAŃSKA| Społeczeństwo do końca I Wolnego Miasta Gdańska]]).  W tym okresie mieszkał przy Wollwebergasse (ul Tkacka).<br/><br/> 
Nagrodzony za widoki 300 guldenami przez Radę Miejską, 15 VI 1763 otrzymał [[OBYWATELSTWO MIEJSKIE| obywatelstwo]] miejskie (pracownicze) i w 1769 pracę w komorze podatkowej, początkowo jako pisarz akcyzowy, od 1779 jako pierwszy pisarz.<br/><br/>
Od 1765 do 1785 tworzył też portrety gdańskich patrycjuszy, kaznodziejów, uczonych i władców (między innymi [[GRODDECK KARL, burmistrz Gdańska | Karla Groddecka]], [[BERTLING ERNST AUGUST, rektor Gimnazjum Akademickiego| Ernsta Augusta Bertlinga]], [[HOFFMANN JOHANN BENEDIKT sen., malarz| Johanna Benedikta Hoffmanna seniora]], [[UPHAGEN PETER, kupiec, armator, rajca | Petera Uphagena]], [[LENGNICH GOTTFRIED, prawnik, historyk, patron gdańskiej ulicy  | Gottfrieda Lengnicha]], [[WEICKHMANN GOTTLIEB GABRIEL von, burmistrz Gdańska| Gottlieba Gabriela von Weickhmanna]], [[WESSEL JACOB, artysta malarz| Jacoba Wessela]],
[[WOLF NATHANAEL MATTHAEUS, astronom, lekarz | Nathanaela Matthaeusa Wolfa]], [[ZERNECKE HEINRICH, burmistrz Gdańska| Heinricha Zernecke]], króla polskiego Stanisława Augusta, Fryderyka II). Kilka z portretów duchownych [[KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA I ŚW. JANA APOSTOŁA | kościoła św. Jana]] (między innymi diakona Karla Balthasara Nothwangera, pastora [[KAUTZ NATHANAEL FRIEDRICH, pastor kościoła św. Jana | Nathanaela Friedricha Kautza]], diakona Johanna Benjamina Heddinga) – miedziorytów wykonanych na podstawie obrazów olejnych [[WESSEL JACOB, artysta malarz | Jacoba Wessela]] – do 1945 wisiało w Wielkiej Zakrystii tej świątyni. Nadal przyjmował wszelkie zlecenia, np. w 1765 rytując występ w Gdańsku woltyżera Jacoba Batesa czy kaleki Johanna Jacoba Everta, zarabiającego na życie pokazem swoich umiejętności. Przygotował też rycinę pomnika (zaginionego) króla Augusta III ustawioną w  [[DWÓR ARTUSA| Dworze Artusa]]. Oferował wizytówki, kartki z życzeniami świątecznymi i okazjonalnymi.<br/><br/>
W 1766 wydał herbarz, zawierający 12 plansz, w 1767 drugi, z 41 planszami herbów i monogramów członków władz miasta, w 1769 ryciny przedstawiające trzy gobeliny wystawiane corocznie w Dworze Artusa, a projektowane przez [[STECH ANDREAS, malarz | Andreasa Stecha]], w 1780 ryciny do książki dla dzieci o tematyce biblijnej. Pozostawił około 200 prac. <br/><br/> 
Żonaty był z gdańszczanką Philippine Agate z domu Pollet, primo voto Pfundkeller (zm. 1781), bezdzietny. Wcześniej przygotowanym testamentem rozdysponował majątek (szacowany na 3500 guldenów) między siostrę przyrodnią z Augsburga Catharinę Küstler (czwartą część), pannę i przyjaciółkę domu Eleonorę Bürger (1000 florenów), służącą (150 florenów), egzekutorów testamentu Carla Ludwiga Pfeila i Martina Georga Schilinga (po 300 florenów). Reszta, po odliczeniu podatku, przypaść miała bratanicy żony, Constantinie Elisabeth Pollet, z zaznaczeniem, że gdyby zmarła przed nim, należna jej suma powinna przejść na [[URZĄD DOBROCZYNNOŚCI | Urząd Dobroczynności]]. Licytacja rzeczy po zmarłym odbyła się 16 VI 1789 (płyty miedziorytnicze), 29 czerwca (rzeczy osobiste, meble, wyposażenie domu) i 14 września (książki, miedzioryty).  {{author: JANSZ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/>

'''Bibliografia''':<br/>
Archiwum Państwowe Gdańsk, 300,43/171 Bl. 185rv (testament).<br/>
Bahr Ernst, w: ''Fünfzig Prospecte von Dantzig. Nachdruck der Originalausgabe von Matthäus Deisch'', Lüneburg 1976.<br/>
''Daniel Chodowieckis Künstlerfahrt nach Danzig im Jahre 1773'', hrsg. v. W. Franke, Berlin 1900. <br/>
Drost Willi, ''Kunstdenkmäler der Stadt Danzig'', Bd. 1: ''Sankt Johann'', Stuttgart 1957.<br/>
Gosieniecka Anna, ''Deisch Mateusz'', w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, Gdańsk 1992 (tu dalsza bibliografia).<br/>
Schwarz Friedrich, ''Matthaeus Deisch'', Mitteilungen des Westpreußischen Geschichtsvereins, Bd. 23, 1924.