Tekst źródłowy strony GRUNAU SIMON, dominikanin, kronikarz

{{web}}

'''SIMON GRUNAU''' (około 1455–1470 Tolkmicko – 1529/1530 lub 1537 Gdańsk/Elbląg?), [[DOMINIKANIE | dominikanin]], kronikarz. Wywodził się z pospólstwa, miał styczność z ustną relacją o tradycjach oraz obyczajach rdzennych mieszkańców Prus i utożsamiał się z nimi, lecz nie z autochtonami, w stosunku do których miał poczucie wyższości.<br/><br/>

Jego macierzystym konwentem był klasztor w Elblągu, do którego wstąpił około 1470, w latach 1483–1502 kierował tamże studium zakonnym i był lektorem. Dużo podróżował. Niedawne badania (Sławomir Zonenberg, 2010) kwestionują co prawda jego studia w Padwie (1480–1483), jednak podkreślają gruntowne i wszechstronne wykształcenie. W 1502 przybył do Gdańska, gdzie w 1505 został powołany na stanowisko lektora w miejscowym klasztorze dominikańskim, podobnie jak później dwukrotnie (1512, 1514) w czasie swego pobytu w konwencie legnickim (1512–1517). W tym czasie był także członkiem kapituły prowincjalnej w Łowiczu (1514). Od 1517 z powrotem w konwencie gdańskim na stanowisku lektora. W tym samym roku, na zamówienie gdańskiej [[RADA MIEJSKA | Rady Miejskiej]] ((za inspiratorów uważa się [[BISCHOF PHILIP (II), burmistrz Gdańska | Philipa Bischofa]], [[FERBER EBERHARD, burmistrz Gdańska | Eberharda Ferbera]], [[WISE HEINRICH, burmistrz Gdańska | Heinricha Wisego]] i [[BRANDT GEORG, burmistrz Gdańska | Gregora Brandta]]) przystąpił do pisania kroniki, mającej wykazać charakter rządów krzyżackich w Prusach i między innymi uwolnić Gdańsk od zarzutu zdrady Zakonu w okresie [[WOJNA TRZYNASTOLETNIA | wojny trzynastoletniej]]. Wobec zmiany sytuacji politycznej od 1521 pisał ją z własnej inicjatywy. <br/><br/>
Niedługo potem prawdopodobnie także kaznodzieja generalny, pełniący posługę na terenie całej prowincji, obszar jego nauczania rozszerzyła wyprawa do Rzymu (1520), gdzie za łapówkę miał uzyskać pozwolenie na głoszenie kazań w każdej diecezji, niezależnie od miejscowego biskupa. Jego znajomość terminów i dokumentów prawniczych wskazuje, że pełnił również funkcję biegłego w sądzie inkwizycyjnym. Od 1522 przebywał na placówce dominikańskiej w Królewcu, gdzie zetknął się z naukami Marcina Lutra, zaś w 1524 był świadkiem pojawienia się myśli luterańskiej w Toruniu i szybkiego pozyskiwania przez nią zwolenników. Prawdopodobnie 17 IV 1526 przybył wraz z wojskiem i orszakiem króla Zygmunta Starego do Gdańska. Ostatnie lata życia spędził tamże lub w Elblągu. Najpóźniej datowanym wydarzeniem w jego kronice jest informacja o Zygmuncie Auguście jako władcy Polski. Nie jest jasne jednak, czy była to wzmianka o jego elekcji (12 XII 1529) czy koronacji (20 III 1530) – stąd rozbieżności co do pierwszej wersji daty jego śmierci.<br/><br/>

Kronika Pruska (''Cronika und beschreibung aller lüstlichen, nützlichsten und waren historien des namenkundigen landes Zu Prewssen''), w 24 traktatach, opisując dzieje Prusów i ich krainy, stopniowo podbijanej przez zaborczych sąsiadów, ukazuje autora i jego początkowych inspiratorów jako przeciwników krzyżackiego panowania w Prusach i stronników Korony Polskiej, a jego samego także jako zaprzysięgłego wroga [[REFORMACJA | reformacji]]. Jej negatywne skutki przypisuje „diabelskiej” polityce wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna, zakończonej wojną z Polską w latach 1519–1521 ([[OBLĘŻENIE GDAŃSKA W 1520 ROKU | oblężenie Gdańska w 1520]]). Kronikarz nazywa ją „wojną frankońską”, nawiązując do miejsca urodzenia Hohenzollerna (Ansbach, Frankonia) i kończy tym wydarzeniem pierwszą redakcję ''Kroniki'' (22 traktaty). Druga redakcja (maj 1521 – lato 1526) zawiera dodatkowe dwa traktaty (XXII–XXIII, przy czym poprzedni XXII stał się XXIV) mówiące o upadku Prus wskutek reformacji, trzecia redakcja (grudzień 1526 – grudzień 1529/luty 1530) to kontynuacja traktatu XXIII od §146, o podobnym jak druga antyreformacyjnym charakterze. Autograf Kroniki Pruskiej nie zachował się, zaś jej pełne wydanie [[PERLBACH, rodzina | Maxa Perlbacha]], Rudolfa Philippiego i Paula Wagnera bazowało na pozostałych rękopisach poszczególnych redakcji, ich odpisach lub fragmentach, pochodzących z końca XVI, względnie XVII wieku, a rozproszonych po zbiorach różnych instytucji kulturalnych w Dreźnie, Gdańsku, Toruniu, Wilnie, Berlinie i Sztokholmie, co skłaniało niektórych badaczy do kwestionowania autorstwa Grunaua co do całości tekstu. <br/><br/>

W Kronice Pruskiej powoływał się na ogrom starszych źródeł, pisał szczegółowo we wstępie o istniejących, zaginionych lub niedostępnych źródłach oraz swoich wysiłkach w próbach dotarcia do nich. Bazował też na własnej pamięci i relacjach informatorów, dodatkowo wstawiając do tekstu własne refleksje i anegdoty, czym ściągnął na siebie drwiny lub gniew niektórych późniejszych czytelników czy badaczy. Często był przez nich określany jako „Mnich-bajarz z Tolkmicka”.<br/><br/>

Kronika długo była uważana za wiarygodne źródło przez znanych niemieckich historyków: Lucasa Davida (1503–1583), [[SCHÜTZ CASPAR | Caspara Schütza]], a nawet Christopha Hartknocha (1644–1687). Dopiero Johannes Voigt (1786–1863) zaczął ją kwestionować, a Max Töppen (1822–1893) oraz Max Perlbach wypunktowali szczegółowo jej nieścisłości.
Wspomniane badania wykazały również, że kronika nie była samodzielną inicjatywą autora, lecz wiązała się z propagandą państw szykujących się do wojny. Istniała bowiem grupa osób, powiązanych z burmistrzami Gdańska – [[FERBER EBERHARD | Eberhardem Ferberem]] i [[BISCHOF PHILIP (II)| Philipem Bischofem]], która dostarczyła Grunauowi materiały do napisania pierwszej redakcji Kroniki, zaniepokojona wyraźnie prokrzyżacką wersją historii Prus, opublikowaną w 1518 przez Saksończyka Erasmusa Stellę (''De Borussiae antiquitatibus libri duo'', Basileae, 1518). <br/><br/>

Kronika nie odegrała roli, do jakiej ją tworzono – medium antykrzyżackiego i antyluterańskiego – wskutek późnego ukończenia przez autora prac jej treść się zdezaktualizowała i nie ukazała drukiem. Mimo to – po śmierci autora stała się popularnym materiałem do dalszych kompilacji, zwłaszcza badań nad sztuką kaznodziejską oraz mentalnością zakonników tego okresu, a także nad życiem codziennym i obyczajowością niższych warstw społecznych, kulturą, językiem i religią podbijanych przez zakon krzyżacki terenów. Jej błędy (np. w odtwarzanym w języku pruskim tekście modlitwy „Ojcze nasz”) wskazują raczej na kiepskich informatorów lub zawodną pamięć niż na świadome wprowadzanie w błąd przez autora. {{author: JANSZ}}<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/>

'''Bibliografia:'''<br/>
Źródło:<br/>
''Simon Grunau’s preussische Chronik'', M. Perlbach, R. Philippi und P. Wagner, Bd. 1–3, Leipzig 1876–1896.<br/><br/>
Literatura:<br/>
Arnold U., ''Studien zur preussischen Historiographie des 16. Jahrhunderts. Dissertation'', Bonn 1967.<br/>
Dworzaczkowa J., ''Kronika pruska Szymona Grunaua jako źródło historyczne'', „Studia Źródłoznawcze”, 2, 1958.<br/> 
Możdżeń J., ''Synkretyzm religijny Prusów na podstawie kroniki Szymona Grunaua Kronika Pruska'', „Pruthenia. Pismo poświęcone Prusom i ludom bałtyjskim” 6, 2011.<br/>
Możdżeń J., ''Zjawiska demoniczne w późnośredniowiecznych Prusach w świetle kroniki Szymona Grunaua'', Toruń 2010.<br/>
Zoneneberg S., ''Kronika Szymona Grunaua”, Bydgoszcz 2009<br/>
Zonenberg S., ''Rękopisy stanowiące podstawę wydawniczą „Kroniki Pruskiej” Szymona Grunaua'', „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2010, nr 1.[[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]