Tekst źródłowy strony MAMUSZKA FRANCISZEK, krajoznawca, patron gdańskiej ulicy

{{paper}}
[[File:1_Franciszek_Mamuszka.JPG|thumb|Anna Wędzińska ''Franciszek Mamuszka'' (olej, płótno, 60×70 cm)]]
[[File: Mamuszka_Franciszek.jpeg |thumb| Franciszek Mamuszka]]
[[File: Edwin_Rymarz.jpeg |thumb| Franciszek Mamuszka (pierwszy z lewej), laureat Nagrody Prezydenta Miasta Gdańska 1985]]
[[File:4_przewodniki.jpg|thumb|Franciszek Mamuszka, ''Pobrzeże Gdańskie'', Warszawa 1951]]
[[File:Gdańsk,_jego_dzieje_i_kultura_.jpg|thumb|''Gdańsk, jego dzieje i kultura'', redakcja Franciszek Mamuszka, Warszawa 1969, wyd. I]]
[[File:2_Franciszek_Mamuszka.JPG|thumb|Tramwaj PESA Swing imienia Franciszka Mamuszki]]
[[File: Franciszek_Mamuszka_tablica_2022.jpg |thumb| Tablica pamiątkowa Franciszka Mamuszki, odsłonięta 22 IX 2022]]

'''FRANCISZEK MAMUSZKA''' (4 II 1905 Maniów, województwo krakowskie – 6 X 1995 Gdańsk), krajoznawca, badacz dziejów i kultury, popularyzator Gdańska i Pomorza Wschodniego, społecznik. Pochodził z rodziny chłopskiej, był synem Antoniego i Anieli z domu Pirug. Ukończył szkołę handlową i w 1928 Seminarium Nauczycielskie w Tarnowie, w Krakowie Wyższy Kurs Nauczycielski w zakresie historii i filologii polskiej. Po odbyciu służby wojskowej pracował w Małopolsce (powiat tarnobrzeski i brzeski), ucząc i kierując szkołami w Ryglicach i Wojniczu. Działał w Związku Strzeleckim, zakładał amatorskie chóry i zespoły teatralne, uprawiał oraz propagował krajoznawstwo i turystykę (szczególnie tatrzańską). Także przed wybuchem II wojny światowej po raz pierwszy odwiedził polskie Pomorze, uczestnicząc w święcie Morza w Gdyni. W czasie okupacji przebywał w Wojniczu oraz Janowicach koło Tarnowa, utrzymywał się z ogrodnictwa, uczestniczył w tajnym nauczaniu jako podporucznik Wojska Polskiego i żołnierz Armii Krajowej. Także i wówczas organizował wyprawy turystyczne dla młodzieży. <br/><br/> 
Od marca do 15 V 1945 pracował w Pogotowiu Opiekuńczym dla chłopców przy Komitecie Opieki Społecznej w Krakowie, w lipcu przybył do Gdańska, ale nie dostawszy obiecanej pracy nauczyciela, wrócił do Krakowa i podjął pracę w Szkole Podstawowej nr 31. W Gdańsku  na stałe od października 1945, początkowo jako nauczyciel w Szkole Podstawowej nr 17 przy ul. Pestalozziego 7/9 we Wrzeszczu ([[LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE, II | II Liceum Ogólnokształcące]]). Działał też w oświacie (opieka nad zgermanizowanymi dziećmi kaszubskimi z obszaru byłego [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II Wolnego Miasta Gdańska]] i przygotowywanie ich do nauki w polskich szkołach) i w organizowaniu turystyki. Był aktywnym działaczem Ligi Morskiej. Publikował na łamach prasy regionalnej (między innymi w  [[DZIENNIK BAŁTYCKI | „Dzienniku Bałtyckim”]]), współpracował z [[KILARSKI JAN, pedagog, krajoznawca, patron gdańskiej ulicy | Janem Kilarskim]]. Od 1947 pracował w Kuratorium Oświaty, początkowo jako referent działu turystyki, a następnie wizytator ds. turystyki i wczasów. Odpowiedzialny był między innymi za organizowanie schronisk młodzieżowych. Należał do założycieli gdańskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (9 XI 1951).<br/><br/>  
W latach 1951–1970 (do emerytury) pracował w Muzeum Pomorskim jako kierownik działu naukowo-oświatowego. Szkolił przewodników, wygłaszał odczyty, działał na rzecz ochrony zabytków, między innymi przyczynił się do uratowania na [[WESTERPLATTE | Westerplatte]] Wartowni nr 1. W latach 1952–1956 wspólnie z [[STANKIEWICZ JERZY, profesor Politechniki Gdańskiej, patron gdańskiej ulicy | Jerzym Stankiewiczem]] skatalogował najważniejsze zabytki województwa. Autor wielu poczytnych [[PRZEWODNIKI PO GDAŃSKU | przewodników]], folderów, książek historycznych, artykułów, map, planów, scenariuszy filmów oświatowych (''Stary Gdańsk mówi'', ''Wybrzeże Gdańskie''), w których najczęściej przybliżał dzieje i zabytki Gdańska i Wybrzeża. Zachęcony przez geografa, prof. Stanisława Leszczyckiego, już w 1948 opublikował przewodnik ''Wybrzeże Gdańskie'', w 1951 ''Pobrzeże Gdańskie'', w 1966 ''Gdańsk i ziemia gdańska''. Współautor między innymi z [[KILARSKI MACIEJ, historyk sztuki, konserwator, patron gdańskiej ulicy | Maciejem Kilarskim]] i Jerzym Stankiewiczem monografii ''Oliwa. Wykaz zabytków z grudnia 1956 r.'' (Gdańsk-Gdynia 1957), z Jerzym Stankiewiczem ''Oliwa - dzieje i zabytki'' (Gdańsk 1959), z [[TROJANOWSKA IZABELLA, dziennikarka, pisarka | Izabellą Trojanowską]] ''Kościerzyna i ziemia kościerska'' (Gdańsk 1972), z [[SZUKALSKI JERZY, docent Uniwersytetu Gdańskiego | Jerzym Szukalskim]] i [[ANDRZEJEWSKI EUGENIUSZ, docent Uniwersytetu Gdańskiego | Eugeniuszem Andrzejewskim]] ''Województwo gdańskie'' (1982). Zbiorowa praca ''Gdańsk. Jego dzieje i kultura'' (Warszawa 1969), której był redaktorem i współautorem, otrzymała I nagrodę Polskiej Akademii Nauk, on zaś Order Stańczyka miesięcznika [[LITERY | „Litery”]]. Był autorem prac historycznych z dziejów Polonii gdańskiej i sopockiej (''Kronika z życia polskiego w Sopocie na przestrzeni wieków'', Gdańsk 1990) oraz dziejów Kaszubów (''Kaszubi oliwscy. Szkice z dziejów Polonii oliwskiej w latach od około 1850 do 1945'', Gdańsk 1980). Autor wspomnień ''Opowieść o moim życiu i moich najbliższych'' (fragment drukowany w ''Gdańsk 1945. Wspomnienia 50 lat później'', Gdańsk 1997). <br/><br/>
Należał między innymi do [[GDAŃSKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE | Gdańskiego Towarzystwa Naukowego]], [[ZRZESZENIE KASZUBSKO-POMORSKIE | Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego]], Towarzystwa Przyjaciół Gdańska, Towarzystwa Przyjaciół Sopotu, Stowarzyszenia Autorów Polskich, Klubu Autorów Literatury Turystycznej Stowarzyszenia Autorów Polskich w Gdańsku (honorowy prezes), członek honorowy (od 1972) Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Odznaczony między innymi Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem XX-lecia Kultury Fizycznej i Turystyki (1966), [[MEDAL STOLEMA | Medalem Stolema]] Zrzeszenia Kaszubsko–Pomorskiego (1976), Złotą Odznaką PTTK (1956), odznakami [[ZA ZASŁUGI DLA GDAŃSKA | „Za Zasługi dla Gdańska”]], [[ZASŁUŻONYM ZIEMI GDAŃSKIEJ | „Zasłużonym Ziemi Gdańskiej”]], Zasłużony Działacz Kultury, złotą odznaką "Za opiekę nad zabytkami" (1965), Orderem Stańczyka przyznawanym przez miesięcznik [[LITERY, pismo | „Litery”]]. Od 1983 był honorowym Obywatelem Sopotu, laureatem tytułu "Gdańszczanin Roku 1967", laureatem Nagrody Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury (za 1985 i 1992).<br/><br/>
Od 1947 żonaty był z Marią z domu Mańkowską (1 VIII 1909 – 6 VII 1999 Gdańsk), ojciec Bożeny po mężu Bethke. Pochowany na [[CMENTARZE W OLIWIE | Cmentarzu Komunalnym w Oliwie]]. Od 2011 patron jednej z gdańskich ulic (w [[KOKOSZKI | Kokoszkach]]). Jego imię nosi [[KOŁO PRZEWODNIKÓW MIEJSKICH I TERENOWYCH IM. FRANCISZKA MAMUSZKI | Koło Przewodników Miejskich i Terenowych przy Oddziale Gdańskim Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego]], boisko przy ul. Kościerskiej ([[OLIVIA, klub sportowy | Olivia. Klub Sportowy]]) oraz od 2000 aleja w Parku Północnym w Sopocie. Od 28 II 2011 patron gdańskiego tramwaju typu Pesa Swing 120NaG nr 1019. 22 IX 2022 na domu, w którym mieszkał przy ul. Kaprów 11 w Gdańsku–[[OLIWA |Oliwie]], odsłonięto poświęconą mu tablicę pamiątkową. {{author: JANSZ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]